Morgunblaðið - 14.04.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 14. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ telst sjaldgæft að málari
móti sér jafn einföld og skýr
stefnumörk og Jóhann Briem
gerði í upphafi ferils síns og víki
hvergi frá þeim á langri starfs-
ævi. Hann setti þrjú meg-
inatriði á oddinn; myndbygg-
ingu, liti og efnisáferð, taldi þau innihalda
kjarna myndverksins, allt annað kæmi sjálfu
sköpunarferlinu ekkert við.
Hér var afdráttarlaust komist að orði, skeði
svo seint sem í viðtali í jólalesbók Morgun-
blaðsins 1974, einmitt þegar uppgangur hug-
myndafræðilegu listarinnar var hvað mestur
og sjálft sígilda málverkið úti í kuldanum.
Fram að þeim tímaskilum altækar en nokkru
sinni fyrr í allri sögu þess. En þrátt fyrir alla
stórsjói og sviptibylji í orðræðunni, sat hinn
hári þulur sem fastast við sinn keip um eðli
listmiðilsins, ekkert gat rokkað sannfæringu
hans. Og skyldi það ekki einmitt eiga að vera
svo í listinni, og farsælast að vera hér sam-
kvæmur eðli sínu og uppruna. Einkum í ljósi
þess að öll lífvænleg nýsköpun kemur innan
frá, er afleiðing innri togstreitu og baráttu við
viðföngin ásamt fjölþættum hrifum ytri sjón-
reynslu. Sömuleiðis að vera í beinu sambandi
við samtíð sína umhverfi og þær hræringar
sem eru efst á baugi hverju sinni, en kunna hér
að vega og meta, velja og hafna í ljósi grunn-
menntunar reynslu og yfirsýnar.
Menntun sína sótti Jóhann til fagurlista-
skóla saxneska ríkisins í Dresden 1931–34, eft-
ir að hafa í það um bil tvö ár þjálfað hæfileika
sína í einkaskóla málara nokkurs þar í borg.
Slíkir voru yfirleitt starfræktir sem undirbún-
ingur fyrir æðra nám með megináherslu á
grunnatriði myndlistarinnar, teiknun, málun
og mótun. Einn kennari hans við ríkislistaskól-
ann var málarinn, litógrafinn og veggspjalda-
listamaðurinn Max Feldbauer (1869–1948). Sá
var öðru fremur hallur undir almenn og jarð-
bundin viðfangsefni og var óspar á sterka liti
og skreytikennd form í myndverkum sínum.
Lærisveinninn hefur án efa sótt mest til þessa
prófessors, hinn kannast ég ekki við og raunar
lítið til Feldbauers, en eftir lýsingum á verkum
hans að dæma kunna áhrifin að hafa verið
langdræg og sterkust í undirmeðvitundinni
undir lokin. Helst í almennum hvunndags-
legum viðfangsefnum og djarflegri lita-
meðferð.
Jóhann Briem hefur þannig ef rétt er álykt-
að verið samkvæmur grunnmenntun sinni alla
tíð, að viðbættri mjög persónubundinni með-
höndlun myndmiðlanna, verk hans auðþekkj-
anleg úr langri fjarlægð. Taldi í senn upplýs-
andi og mikilvægt að fara inn á þetta í
myndlestrinum fyrir þá sök hve vel sláandi
þetta er um heilsteypta skapgerð, giftudrjúga
menntun og markviss stefnumörk.
Einn meginþáttur varð fljótlega ráðandi í
myndsköpun listamannsins, sem var að ná
miklu úr litlu með stórum einföldum grunn-
formum. Hér slær hann fyrst tóninn með eft-
irminnilegum lýsingum við Kristínarkvæði í
Fornum dönsum er út kom 1946, tólf árum eft-
ir heimkomu sína frá Dresden. Þessar teikn-
ingar eru eins og boðberar þess sem koma skal
í málverkinu og í stað skreytikenndra línu-
legra tilbrigða við aðalformin í teikningunum,
koma nú efnismikil fyrirbrigði í málverkunum
sem halda þeim kirfilega í skefjum á grunn-
fletinum. Á stundum hlutleysir sértækt ljós-
flæði hið skreytikennda, þar sem hið hlutvakta
eins og líður um flötinn í blakkri skuggaveröld,
þannig að úr verður kristalstær og safaríkur
kraftbirtingur. Innsæið á viðgangsefnið er þá
úthverft, skynkenndin fyrir því látið ráða ferð-
inni í stað raunsærrar eftirgerðar.
Gott dæmi um þetta er málverkið Rauður
bátur, sem listamaðurinn málaði svo seint sem
1972, þá í miðju sköpunarferli sem er með því
ferskasta og eftirminnilegasta á öllum listferl-
inum. Formin nú aldrei klárari, andstæðurnar
afmarkaðri, litirnir hreinni og safaríkari né út-
færslan sértækari og hrifmeiri. Málverkið slá-
andi í einfaldleika sínum, myndbyggingin
markast af sterkum andstæðum sem skera
flötinn sitt á hvað og hlutfallaandstæðurnar
mjög virkar, báturinn eins og rís upp við dogg,
en er haldið kyrfilega í skefjum með ljósbláum
og bláfjólubláum litaflekkjum. Sjálfir litirnir
og pensilstrokurnar eru um leið mikilvægt inn-
legg í myndbyggingunni, stígandi hennar og
markaðri þróun. Athyglisvert að báturinn lík-
ist grannt skoðað engum bát, er öllu heldur
skynrænt og úthverft hugarfóstur um bát, ber
þannig bæði í sér innsæi og úthverfa skynjun,
holdgerving expressjónismans – huglæga tján-
ingu um kraftbirting og mátt litarins.
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Rauður bátur, olía á léreft, 1972.
Rauður bátur
1972
Bragi Ásgeirsson
Jóhann Briem (1907–1991)
 Lesið í málverk IV
Samið í tilefni sýningarinnar
Huglæg tjáning – máttur list-
arinnar í Listasafni Íslands,
lokalestur af fjórum.
SÝNINGIN „Halldór
Laxness liv och för-
fattarskap“ verður
opnuð af Bertil Fack,
aðalræðismanni Ís-
lands, í Gautaborg í
dag, sunnudag, kl. 18 í
húsnæði Föreningen
Norden, Viktoriagatan
15B. Kór íslenskra
barna í Gautaborg
syngur undir stjórn
Svövu Kr. Ingólfsdótt-
ur. Sýningin verður
opin fram til föstu-
dagsins 26. apríl
(mánudaga til fimmtu-
daga frá kl. 10 til 20;
föstudaga frá kl. 10 til 16 og laug-
ardaga og sunnudaga frá kl. 13 til
16).
Sýningin er styrkt af Fonden för
främjande av isländsk litteratur ut-
omlands, sýningartext-
ann gerði Pétur Már
Ólafsson en Kristinn
Jóhannesson þýddi
hann yfir á sænsku.
Mánudaginn 22. apríl
kl. 14:00 opnar Krist-
inn Jóhannesson, lekt-
or í íslensku við Gauta-
borgarháskóla,
sýningu í háskólabóka-
safninu, Centralbi-
blioteket vid Näckros-
dammen. Sýningunni
er ætlað að varpa ljósi
á samskiptin á milli Ís-
lands og Svíþjóðar eins
og þau endurspeglast í
samskiptum skáldsins Halldórs
Laxness og þýðanda þess, Peters
Hallberg, prófessors við bók-
menntafræðideild Gautaborgarhá-
skóla.
Sýning um Hall-
dór Laxness
í Gautaborg
Halldór Laxness
LOKSINS er Nýlistasafnið opið á
ný eftir margra mánaða flutning úr
bakhúsinu við Vatnsstíg 3b, í bygg-
inguna við Vatnsstíg 3. Breytingin er
töluverð því nýja húsnæðið er ívið
minna en fyrri heimkynni safnsins
og lofthæðin virðist snöggtum minni.
Hins vegar hlýtur það að teljast til
mikilla bóta að safnið skuli vera
komið í reisulegt hús við Vatnsstíg-
inn, eitt af öndvegisverkum Einars
Erlendssonar frá fyrstu tugum lið-
innar aldar.
Best væri þó ef Nýlistasafnið gæti
jafnframt haldið sínu fyrra húsnæði
og notið portsins milli beggja húsa,
en til þess þyrfti eflaust myndarleg-
an stuðning frá því opinbera, eða ein-
hverja hagræðingu skilmála þannig
að stofnunin gæti klofið kaupin á
löngum tíma. Það er spurning hvort
ekki megi semja um einhvers konar
kaupleigu safninu til handa þannig
að það geti keypt gamla bakhúsið á
löngum tíma. Um leið væri hægt að
semja um ákveðnari ramma utan um
starfsemina þannig að safnið verði
virkara sem meginstöð samtíma-
myndlistar með tilheyrandi upplýs-
inga- og útgáfustarfsemi.
Upphafssýningin á nýja staðnum
er samvinnuverkefni þeirra Eyglóar
Harðardóttur og Margrétar H.
Blöndal. Það er að vísu stór spurning
hvort um samsýningu sé að ræða eða
tvær sérsýningar því báðar ganga
þær vinkonur í smiðju hins ódýra
efniviðar, minnugar þess að allt aðrir
þættir en góður efniviður ákvarða
gæði myndlistar. En svo fer að
áhorfandinn kemst ekki hjá því að
taka eftir þeim grundvallarmun að
Eygló notar nær eingöngu reynslu-
lausan efnivið sem uppistöðu í sínum
verkum meðan allt sem Margrét
fæst við er gengið í endurnýjun líf-
daga, stundum eftir illa og lítt virðu-
lega meðferð.
Það þýðir ekki að verk Eyglóar
séu merkingarrýr; öðru nær. Form-
gerð hennar hefur sterka skírskotun
í arkitektúríska módelgerð, einkum
austurlenska. Maður sér fyrir sér
ziggúröt Mesópótamíu til forna, eða
tíbesk klaustur og kantonskar
blokkaríbúðir. En það væri að
gleyma mikilvægum þætti í gerð
þessara verka að líta bara á heildina.
Eygló er mjög upptekin af því að
veiða vindinn í net sín, eins og Steinn
hefði orðað það svo skáldlega.
Skuggabrigði innan í smíðinni, eða
á vegg, sem orsakast af fölu endur-
kasti gagnkvæmra lita, ljósmynd af
kanínum sem líkjast stjórnmála-
mönnum og lithringir sem láta eftir
sig augnabliksandstæður sínar sem
leiftur á veggnum við hliðina, eða
pólskt ljóð sem liggur ofan á einu
verkinu, gefur til kynna margræðni
þeirra hughrifa sem Eygló fangar í
margræðum samsetningum sínum.
Yfirskrift sýningarinnar – Skynj-
anir sem sýnast – á ekki síður vel við
verk Margrétar en Eyglóar. Þétting
og þensla hugmynda sem Walter
Benjamin talaði um að ættu sér stað
kringum hlutina líkt og stjörnumerki
út frá einstökum stjörnum, virðist
einmitt ljá splundurslitrum hennar
sinn sérkennilega kraft. Þetta drasl
sem er ekki neitt neitt, og engan veg-
inn brúklegt lengur vegna slits,
óhreininda, upplitunar og svitalykt-
ar, öðlast allt í einu upphafið hlut-
verk í listinni vegna þess að það býr
yfir svo mikilli sögu, reynslu, eða
hvað við viljum kalla það þegar ótal
manns hafa hnoðast með og jaskað
út hlutunum.
Eins og með slitnu bullurnar hans
van Gogh, sem voru Heidegger svo
hjartfólgnar, skortir samtíning Mar-
grétar eigendasögu. Það virðist þó
hvergi draga úr þeirri útgeislun sem
stafar frá þessu tætta samsafni. Til-
finning listakonunnar fyrir dreifingu
jafnólíkra efnisþátta og upplitaðra
svampbúta með skrúfuðum töppum,
röndótts dínudúks og tekkfótar und-
an hægindastól, út frá stórri ljós-
mynd af syni sínum, þar sem hann
hnoðast á náttfötunum uppi í rúmi,
virðist vera meginástæðan fyrir því
að tætingurinn gengur upp. Það er
gaman að sjá með hve miklu frelsi og
fantasíu þær Eygló og Margrét opna
hin nýju salarkynni Nýlistasafnsins.
Saman eða sér?
MYNDLIST
Nýlistasafnið
Til 14. apríl. Opið miðvikudaga til sunnu-
daga frá kl. 13–17.
BLÖNDUÐ TÆKNI
EYGLÓ HARÐARDÓTTIR &
MARGRÉT H. BLÖNDAL
Halldór Björn Runólfsson
Frá opnunarsýningu Eyglóar
Harðardóttur og Margrétar H.
Blöndal í nýju húsnæði Nýlista-
safnsins við Vatnsstíg.
KÓR Menntaskólans í Reykjavík
heldur vortónleika sína í Lista-
safni Íslands í kvöld, sunnudags-
kvöld, kl. 20.30. Síðastliðið haust
varð mikil endurnýjun í kórnum
og hefur kórinn því æft í tveimur
hópum í vetur, eldri og yngri fé-
laga. Syngja þeir hvor fyrir sig
þjóðlög, madrígala og mótettur
frá ýmsum tímum.
Í lok tónleikanna sameinast
kórsöngvararnir í argentínska
tónverkinu „Missa criolla“ eftir A.
Ramírez. Í því verki syngja kór-
félagar einsöng, Heiða Njóla Guð-
brandsdóttir leikur á sembal, Jón
Rafnsson á kontrabassa, Eggert
Pálsson, Magnea Gunnarsdóttir
og Rúna Esradóttir á margvísleg
slagverkshljóðfæri.
Stjórnandi kórsins er Marteinn
H. Friðriksson.
Kór MR í Listasafni Íslands