Morgunblaðið - 20.10.2002, Qupperneq 18

ímyndinni af smásölunni. Af hverju
er verslunarstjórnun og vinna í versl-
un ekki iðngrein á Íslandi? Af hverju
fær verslun ekki sömu viðurkenningu
frá ríkinu og aðrar iðngreinar á land-
inu? Okkur finnst það stórfurðulegt,
sérstaklega í ljósi þess að það vinna
fleiri í þessari grein en nokkurri ann-
arri. Þetta fyrirtæki eitt og sér er
með 2.000 starfsmenn, af þeim eru
líklega yfir 1.900 sem vinna á versl-
unargólfinu sjálfu og hefðu margir
hverjir áhuga á því að mennta sig í
faginu og verða betri. Þá skortir hins
vegar tækifæri. Við erum með lært
fólk í flestum öðrum atvinnugreinum.
Af hverju erum við ekki með versl-
unarmeistara?
Enn sem komið er kaupum við 96%
af allri matvöru sem við seljum á Ís-
landi og flytjum einungis inn 4%
sjálfir. Þar getum við náð miklu betri
árangri og þurfum að herða róðurinn.
ÁPJ Samkvæmt útreikningum Hag-
stofunnar er 71% af því sem heimilin í
landinu kaupa vörur sem eru fram-
leiddar eða pakkaðar hér á landi, 29%
af því sem er í körfu neytenda er flutt
inn til landsins. Nokkuð er talað um
fjarlægðir og flutningskostnað en
stór hluti verðmyndunarinnar verður
til hér heima. Hér er um að ræða all-
ar tegundir af kjöti, naut, svín, lamb,
fuglakjöt, allar mjólkurvörur, það er
mjólk, ost, jógúrt, smjör, egg, ís,
súkkulaði og sælgæti, brauð og gos-
drykki og léttöl.
Þið talið um eftirlit og fag-
mennsku. Dæmi um verðlagningu í
einni af ykkar verslunum sem mig
langar til þess að nefna koma úr Hag-
kaupum. Þar hefur verið til sölu
ávaxtasafi frá Chiquita á 177 krónur
sem kostar 219 krónur hjá einum
keppinauta ykkar. Fyrir nokkrum
dögum var þessi sami safi merktur í
hillu á 209 krónur og sagður með 15%
afslætti. Þegar ég kom að kassanum
var mér tjáð að búið væri að veita af-
sláttinn í auglýstu hilluverði. Ef búið
var að reikna afsláttinn var verðið
fyrst hækkað úr 177 krónum upp í
246 krónur og síðan gefinn 15% af-
sláttur sem gerir 209 krónur. Ef gefa
átti afsláttinn af 209 krónunum hefði
safinn kostað 177 krónur, eða hið
sama og hann kostaði fyrir skömmu.
Reyndar virtist enginn vita í versl-
uninni hvort búið væri að gefa afslátt
af 209 krónunum eða ekki og hvort
hann væri yfir höfuð í gildi. Þetta er
nú ekki beinlínis traustvekjandi.
JB Almennt má segja að þetta séu
mannleg mistök. Það stundar það
enginn að reyna að plata viðskipta-
vininn. Í Hagkaupum, svo dæmi sé
tekið, verða tugir, hundruð, stundum
þúsundir verðbreytinga á viku og
okkar upplýsingakerfi á að vera það
gott að svona hlutir eigi sér ekki stað,
en því miður koma þeir fyrir.
Nú hefur verið lögð fram tillaga til
þingsályktunar þar sem mælst er til
að orsakir hás matvöruverðs á Ís-
landi séu brotnar til mergjar. Í henni
er stuðst við tölur um verðlag sam-
kvæmt framreikningum norsku hag-
stofunnar þar sem segir að verð mat-
vöru á Íslandi sé 69% hærra en
meðalverð í ríkjum ESB.
JB Við fögnum því að lögð hafi verið
fram þingsályktunartillaga um orsak-
ir hás matvöruverðs á Íslandi. Við
tökum heilshugar undir þá hugmynd,
erum til í að opna okkar bækur og
sýna hvað við erum að hafa upp úr
matvöruverslun og hvernig veruleiki
í verslun blasir við okkur á Íslandi.
En þá er um að gera að taka alla að-
fangakeðjuna og fylgja henni eftir lið
fyrir lið. Ég er viss um að ýmsar
spurningar muni vakna í framhaldi af
því, sem ekki snerta fyrirtækið Baug.
Það er auðvelt að skella skuldinni á
okkur en ekki þar með sagt að gátan
sé leyst. Ef verðmunurinn er 69% og
við gefum alla álagningu okkar, sem
er að meðaltali 21%, standa 48% eftir
og hvernig vilja menn skýra það? Við
erum ekki að oftaka, eins og framlegð
af matvörusviði leiðir beinlínis í ljós.
Svo hægt sé að tryggja lágt vöru-
verð til frambúðar verðum við að
byggja upp félög sem hægt er að reka
með hagnaði. Arðsemi í matvöru á Ís-
landi hefur verið verulega lág og
langt undir því sem gerist í ná-
grannalöndum okkar. Það ástand er
viðvarandi.
Hver er skýringin á því?
JB Hún er sú að það er gríðarlega
mikil samkeppni í þessari grein og við
getum ekki hækkað vöruverð eins og
okkur sýnist. Ástæðurnar eru nokkr-
ar: Það eru margar keðjur að berjast
um hylli tiltölulega fárra neytenda.
Þær starfa á frekar mörgum stöðum
og samkeppnin sýnir sig til að mynda
í því hversu staðsetningar eru marg-
ar í matvöruverslun og hversu langur
opnunartíminn er. Ef hún væri ekki
fyrir hendi væru þá ekki bara örfáar
búðir og opið til klukkan sex og lokað
um helgar? Það er minnstur tilkostn-
aður að reka verslun þannig. Það er
engin spurning að aukin þjónusta í
verslun felur í sér aukinn kostnað.
Við erum með búðir sem opnar eru í
sjö tíma á dag, við erum með búðir
sem opnar eru 24 tíma. Við erum með
matvöruverslanir sem eru með 800–
1.000 vöruliði og við erum með
verslanir sem eru með 10.000
matvöruliði og 32.000 sérvöruliði.
Sumar matvöruverslanir okkar eru
með þrjá starfsmenn, aðrar eru með
80 starfsmenn. Að sjálfsögðu er
kostnaðurinn við þessa þjónustu
breytilegur.
Sagt hefur verið um lyfjaverslun
að þar sé grimm samkeppni um við-
skiptavininn, en lítil verðsamkeppni.
Þá ályktun má draga af framansögðu
að hið sama gildi um matvöruverslun
þar sem hver keðjan eltir aðra með
tilheyrandi tilkostnaði. Hvað þýðir
þetta fyrir mig sem neytanda?
ÁPJ Það þýðir að við erum búnir að
setja á fót þetta margar verslanir til
þess að svara óskum neytenda.
Ef þú þarft að elta einhvern annan
í hverfið mitt og opna verslun með til-
heyrandi útgjöldum, eykur það þinn
kostnað. Viðskiptavinir matvöru-
kaupmanna eru alltaf jafn margir.
Sýnir það ekki fram á að meiri sam-
keppni ríki um viðskiptavininn milli
verslanakeðja en í verðlagningu?
JB Ef Bónus er tekinn sem dæmi er
ekkert í verðþróun í versluninni á síð-
ustu átta árum sem sýnir fram á
þetta, því verð þar hefur hækkað
minna en í öðrum verslunum. Auk
þess er hegðun neytandans í dag
þannig, samkvæmt rannsóknum, að
hátt í helmingur velur verslun eftir
fjarlægðum.
Gætuð þið lækkað vöruverð ef
verslanir væru færri?
JB Ef verslanir væru færri væri þjón-
ustan minni og einnig ódýrara að
reka fyrirtækið, þá liggur í hlutarins
eðli að hægt sé að bjóða lægra vöru-
verð, en myndi það ekki hefta sam-
keppni að banna mönnum að opna
fleiri verslanir? Menn fara og setja
upp verslun þar sem þeir halda að
hún geti gengið.
ÁPJ Við og aðrir höfum bitist harka-
lega um ákveðin hverfi og menn hafa
stundum gengið of langt í því, verið of
ákafir í að opna og þurft að loka aftur.
Við höfum lent í því og keppinaut-
arnir líka. Þeir sem segja að ekki sé
mikil samkeppni í matvöruverslun
eru hreinlega ekki að fylgjast með
markaðinum.
Hagkaup gerir verðkannanir í
Bónus og Bónus gerir verðkannanir í
Hagkaupum, hið sama gildir um 10–
11, sem gerir verðkannanir hjá sínum
samkeppnisaðilum. Það er engin mið-
stýring hér á ferðinni. Við kaupum
ákveðinn hluta af okkar matvöru
saman inn í eitt vöruhús. Þetta hlut-
fall er undir 40% af því sem við selj-
um, 60% eru menn að taka ákvörðun
um hver í sínu horni.
Lætur ekki nærri að of margar
matvöruverslanir séu á Íslandi?
ÁPJ Jú, það er okkar mat.
Víkjum að hlutdeild Baugs í mat-
vöruverslun og umræðunni um fá-
keppni. Hver er markaðshlutdeild
ykkar? Tölur sem nefndar hafa verið
í því sambandi eru 50–60%.
ÁPJ Ef miðað er við upplýsingar AC
Nielsen um það sem fer í gegnum
skanna verslananna, það er svokallað
scanning data, er markaðshlutdeild
matvöruverslana Baugs að jafnaði í
kringum 45%. Hvort við höfum 60%
hlutdeild á höfuðborgarsvæðinu vit-
um við ekki því mælingar skortir.
Hvað hitt varðar er það vissulega rétt
að fákeppni sé á matvörumarkaði. En
það þýðir ekki að hér ríki ekki sam-
keppni og alls ekki að hér sé einhver
einokun á ferðinni. Í umræðunni virð-
ist fólk ekki gera skýran greinarmun
á hugtökunum fákeppni og einokun. Í
rauninni er það ríkið sem helst hefur
stundað einokun í gegnum tíðina og
sá aðili sem hefur að ég tel flesta úr-
skurði samkeppnisráðs á bakinu.
Við erum gagnrýndir fyrir stærð
og stöðu og ruddaskap á markaði. Er
þá ekki ástæða til þess að skoða í
hvaða aðstöðu smásalinn er í samn-
ingum við íslenska birgja? Við erum
með eitt fyrirtæki í brauðum, tvö í
eggjum. Einn aðili rekur svínabú og
er með 50% hlutdeild í sölu kjúklinga-
kjöts og mjög stóran hlut í eggjum.
Annar aðili á restina af svínakjöts-
markaðinum á móti honum og hitt
eggjabúið og þessir tveir til samans
eru með 90% af eggjamarkaðinum. Í
innkaupum á ís eru tvö fyrirtæki, eitt
ráðandi fyrirtæki í sölu á gosi. Við
höfum eitt orkufyrirtæki að skipta
við, þar sem við þykjum ekki stórnot-
endur vel að merkja og fáum engan
afslátt þó að við kaupum rafmagn og
hita fyrir rúmlega 100 milljónir á ári.
Við höfum tvo aðila að semja við í
flutningum og eitt flugfélag þar sem
við fáum heldur ekki afslátt og engin
vildarkjör í viðskiptum við Mjólk-
ursamsöluna umfram aðra. Ég spyr,
hvaða svigrúm höfum við til hagræð-
ingar og hver er með tangarhald á
hverjum? En sú gagnrýni að við hót-
um aðilum og bönnum þeim að selja
öðrum vörur sínar er algerlega röng.
JB Fólk getur skoðað þessi fyrirtæki
sem við rekum og spurt sig sjálft
hvort við séum að bruðla með pen-
inga. Erum við að setja stórfé í höf-
uðstöðvar? Við setjum fjármunina
aftur í búðirnar svo við getum gert
betur, peningarnir eiga ekki að fara í
rándýrar skrifstofubyggingar, sem
algengt er að sjá í greinum þar sem
samkeppnin er lítil eða engin. Ég segi
því minni sem samkeppnin er, því
dýrari eru höfuðstöðvarnar. Hvað
skyldu höfuðstöðvar Orkuveitu
Reykjavíkur til dæmis kosta?
Afkoma ykkar á matvörusviði er
sögð óviðunandi og dróst framlegðin
saman um 0,5% samkvæmt uppgjöri
fyrr á árinu. Nú er nýbúið að breyta
10–11 í Borgarnesi í Bónus og fleiri
Bónus-verslanir að opna innan tíðar.
Hvað þýðir það fyrir afkomu
matvörusviðs Baugs? Meðaltals-
álagning í Bónusi er lægst innan
Baugs, eða 15%. Hvað hafið þið ráð á
því að reka margar lágvöruverðs-
verslanir?
JB Álagningin er lægri en það kostar
líka minna að reka Bónus en hinar
keðjurnar. Við erum bæði að lækka
rekstrarkostnað og álagningu. Hvert
fyrirtæki er rekið fyrir sig og hvert
fyrirtæki þarf að skila arði og ná sín-
um markmiðum. Við höfum verð ekki
hærra í Hagkaupum til þess að
greiða niður verð í Bónusi. Hvert fyr-
irtæki er rekið sem sjálfstæð eining,
með sínar sjálfstæðu höfuðstöðvar,
sinn sjálfstæða framkvæmdastjóra
og sína sjálfstæðu framkvæmda-
stjórn. Þessir starfsmenn koma hér
inn einu sinni í mánuði og halda
stjórnarfund. Við gætum aldrei feng-
ið fært fólk til þess að reka þessi fyr-
irtæki okkar ef það ætti líka að vinna
fyrir vörumerki í hinum versl-
ununum. Hagkaupsmaðurinn vinnur
fyrir Hagkaup, Bónusmaðurinn vinn-
ur fyrir Bónus. Fyrirtækin eru sett
svona upp svo að sú hætta sé ekki
fyrir hendi að menn séu að þjóna
mörgum herrum.
Þess vegna gerist það mjög oft að
Bónus lækkar verð því Hagkaup eða
10–11 er með tilboð á einhverri tiltek-
inni vöru. Ef markaðurinn lækkar
sig, þá lækka þeir sig allir. Þessir að-
ilar heyja til að mynda mjög harða
samkeppni í bókum fyrir jólin.
Á dögunum auglýsti Europris kíló
af appelsínum á 35 krónur. Í fram-
haldi af því lækkaði kílóið af appels-
ínum í Bónusi niður í 30 krónur. Er
þetta ekki einmitt dæmi um það sem
menn hafa áhyggjur af, það er að þið í
krafti bolmagns ykkar og stærðar
hér innanlands getið selt vörur undir
kostnaðarverði, nánast eins og ykkur
lystir.
JB Ef Bónus gerir það, þýðir það að
Bónus hafi efni á því. Álagningin í
Hagkaupum hækkar ekki við það.
ÁPJ Ef við gefum okkur að Bónus sé
tíu sinnum stærri en einhver ótiltekin
lágvöruverðsverslun, er þá ekki eðli-
legt að hann njóti hagstæðari kjara í
innkaupum? Ef Bónus myndi selja
sína vöru með 1% álagningu, sem er
ekki undir kostnaðarverði, myndi
hinn aðilinn aldrei geta náð honum í
verðlagningu. Hann yrði alltaf dýrari.
Eru menn að segja að eðlileg sam-
keppni eigi að vera bönnuð? Aðgengi
að matvörumarkaðinum er auðvelt,
en þú getur ekki opnað búð og ætlast
til þess að við keppum ekki við þig.
Segjum sem svo að innkaupsverð á
appelsínum sé 100 krónur. Bónus
kaupir þær á inn á 90 krónur í krafti
stærðar en önnur minni lág-
vöruverðsverslun þarf að kaupa þær
inn á 100 krónur vegna smæðar. Ef
Bónus ákveður fyrstu vikuna sem ný
lágvöruverðsverslun er að byrja
starfsemi, að selja allar appelsínur á
20 krónur og heldur verðinu þar, er
hann að nýta sér styrkinn sinn og það
er einmitt í svona tilvikum sem sam-
keppnisyfirvöld þurfa að skoða að-
gerðirnar. Við höfum ekki verið
þekktir fyrir svona aðgerðir og höf-
um ekki hrakið neinn af markaði.
Hins vegar hafa menn komið inn á
þennan markað með digrar yfirlýs-
ingar og sagst ætla að vera ódýrari,
eins og Nettó, eins og Krónan og eins
og Europris. Þeir lækka verðið, oft
undir kostnaðarverð, og við svörum,
enda hefur Bónus lofað neytandanum
að hann sé alltaf ódýrastur.
JB Ef við pössum upp á að halda
kostnaðinum hjá okkur alltaf lægri en
hjá samkeppnisaðilanum, munum við
alltaf geta boðið lægra verð. Ef við
missum sjónar af kostnaði, sama
hvaða nöfnum hann kann að nefnast,
munu aðrir geta boðið betur en við.
Við missum ekki sjónar á honum og
það er þess vegna sem við höfum bet-
ur í samkeppni.
Hafa samskiptin við birgja batnað í
seinni tíð? Sögur um fantaskap ykkar
í viðskiptum eru enn á sveimi.
ÁPJ Við erum með 150 birgja sem af-
greiða okkur, alveg frá stórum heild-
sölum sem afgreiða vörur til okkar í
gámavís niður í einstaklinga sem
koma hingað á fjölskyldubílnum sín-
um, opna skottið og taka út einn
plastpoka. Við eigum mjög gott sam-
starf við langflesta, vinnum mjög náið
með þeim og upplýsingagjöfin milli
aðila er mikil. Við neitum því ekki að
vera harðir í horn að taka. Við veitum
birgjum mjög mikið aðhald og fylgj-
umst náið með verði, áhrifum geng-
isbreytinga og látum í okkur heyra ef
við erum ósáttir. Þá er farið yfir málið
og ef menn eru ekki tilbúnir að vinna
með okkur, erum við óhræddir við að
leita annarra leiða, svo sem eins og að
flytja viðkomandi vöru inn sjálfir.
Fyrir það höfum við hins vegar feng-
ið mjög bágt og einhverjum líkar
sjálfsagt ekki hversu náið við fylgj-
umst með heildsöluverði og afhend-
ingarhlutfalli, sem er óviðunandi. Það
er að meðaltali 84% og fer lægst nið-
Hvaða svigrúm höfum við raun-
verulega til hagræðingar og hver er
með tangarhald á hverjum?
18 SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Nýtt frá
Hönnun
gæði
glæsileiki Mörkinni 3, 108 Reykjavík,sími 588 0640 • Opið mán-fös 11-18 • Laugard. 11-15