Morgunblaðið - 20.10.2002, Qupperneq 44

MINNINGAR
44 SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
þrjátíu og átta sem útskrifuðumst
stúdentar úr Menntaskólanum á Ak-
ureyri árið 1943, tuttugu eru dánir,
þar af fimm af slysförum, nú síðast
Hermann Pálsson prófessor í Edin-
borg. Ég var nýbúinn að fá kort frá
Búlgaríu þar sem hann dvaldi í besta
yfirlæti með fjölskyldu sinni þegar
fréttin um slysið kom eins og reið-
arslag og við bekkjarsystkini hans
erum harmi slegin.
Ekki hvarflaði að mér að hún-
vetnski sveitastrákurinn sem hóf
nám í Menntaskólanum á Akureyri
fyrir hálfum sjöunda áratug ætti eftir
að verða mikill heimsborgari. Við
bjuggum í heimavistinni flestir utan
af landi og þar var oft glatt á hjalla.
Hermann var hraustur, sterkur og
fylginn sér í áflogum en hlífinn við
minnimáttar og óáreitinn, hjálpsam-
ur, prúður og kurteis og varð því
brátt hvers manns hugljúfi. Hann gaf
sig annars ekki að íþróttum en var
þeim mun harðari við námið. Hann
var fluggáfaður, afburða námsmaður,
dúxinn okkar í máladeild á stúdents-
prófi 1943 og hlaut verðlaun fyrir
„ágæti í framkomu og öllu námi, eink-
um kunnáttu í íslenskri málfræði“.
Eins og vænta mátti lagði hann stund
á málvísindi, nam íslensk fræði við
Háskóla Íslands og keltnesk við Há-
skóla Írlands í Dyflinni. Það átti svo
fyrir honum að liggja að starfa er-
lendis í meira en hálfa öld og vinna
þar sín afreksverk eins og hirðskáld-
in forðum. Að námi loknu árið 1950
var hann ráðinn kennari í íslenskum
fræðum við Háskólann í Edinborg og
kom þar upp fyrirmyndar kennslu-
og rannsóknarstofnun sem nýtur
mikils álits. Hann var mjög hug-
myndaríkur og lét ekki hefðbundnar
skoðanir aftra sér. Frumkvöðull
rannsókna á tengslum íslendinga-
sagna við evrópska bókmenntahefð
og stofnaði „Alþjóða Fornsagnafélag-
ið“, sem er öflugur vettvangur vís-
indamanna hvaðanæva úr heiminum
allt austur til Ástralíu og Japan.
Hann var eftirsóttur fyrirlesari,
kjarnyrtur, hnittinn, skýr og
skemmtilegur. Auk þess var hann
mikilvirkur þýðandi Íslendingasagna
og írskra og geliskra sagna og ljóða.
Hann hlaut að vonum margvíslegar
viðurkenningar, prófessor við Edin-
borgarháskóla og doktor í bókmennt-
um, heiðursdoktor við Háskóla Ís-
lands og sérstök rit voru gefin út
honum til heiðurs á hátíðastundum.
Hermann var skáld gott þótt hann
flíkaði því lítt, lét þó gjarnan stöku
fljóta með bréfum og kveðjum. Í
fyrra fékk ég þessa kveðju frá Búlg-
aríu:
Suður við hafið svarta
sötra ég góðan bjór
en hugsa um það í húmi
hve heimurinn er stór.
Hann gaf út eina litla ljúfa ljóðabók
og eina skáldsögu í Heljarslóðarorr-
ustustíl: „Finnugaldur og Hriflunga,
ævintýri um norræna menningu“ og
var að vinna við framhaldið „Gesta-
bók Hriflunga“ þegar hann lést. Ég
hefi lesið uppkastið og veltist um af
hlátri. Vinnandi var hann fram á síð-
ustu stundu. Náði að ljúka útgáfu
Sólarljóða en síðasta bók hans
„Grettissaga og íslensk siðmenning“
kom ekki út fyrr en hann var allur. Í
fyrrahaust vann hann að bókinni í
Blönduvirkjun, mitt í átthögum
Grettis sterka og hafði á orði er ég
heimsótti hann þar, hve aðstæður
væru þarna góðar fyrir fræðimann.
Hann gerði það svo að tillögu sinni að
Landsvirkjun legði fram þessa að-
stöðu í fyrirhugaða rannsóknarstofu
húnvetnskra fræða.
Hermann lét ekki deigan síga eftir
að hann varð emeritus. Hann var sí-
skrifandi, ferðaðist mikið, hélt fyrir-
lestra og sótti ráðstefnur. Hann hélt
sér ótrúlega vel, kvikur á fæti, minn-
ugur og fullur af fjöri kominn á þenn-
an aldur. Á sólríkum sumardegi fór
ég með honum í vettvangskönnun á
söguslóðir Hrafnkelssögu frá Hrafn-
kelsstöðum yfir Fljótsdalsheiði í Að-
alból. Leiðsögumaður um Hrafnkels-
dal var ekki af verri endanum,
Aðalsteinn yngri á Vaðbrekku, og
naut Hermann staðfræðiþekkingar
hans ríkulega. Seinna fór hann aftur
austur á Hérað á Hrafnkötluþing.
Hann hafði mikið dálæti á Hrafnkels-
sögu sem hann sagði vera „eitt af
meginverkum evrópskra bókmennta
fyrr á öldum“.
Hermann og Stella áttu fallegt
heimili í „Royal Terrace Mews“ í Ed-
inborg. Við Lovísa gistum hjá þeim á
ferðalagi um Skotland fyrir nokkrum
árum og nutum einstakrar gestrisni.
Þau voru samhent um að láta gestum
sínum líða vel. Ég setti mig aldrei úr
færi að heimsækja þau þegar ég átti
leið um. Það gerðu fleiri, því var gest-
kvæmt á heimili þeirra hjóna.
Stúdentar M.A. ’43 höfðu vænst
þess að hitta Hermann í haust og
ræða þá sextíu ára stúdentsafmælið
næsta vor. En enginn má sköpum
renna. Við Lovísa og börnin okkar
vottum aðstandendum innilega sam-
úð og sérstaklega Stellu, Steinvöru
og Helenu litlu, sem var augasteinn
afa síns.
Ég kveð svo vin minn Hermann
með síðasta versi Sólarljóða:
Hér við skiljumst
og hittast munum
á feginsdegi fira;
drottinn minn
gefi dauðum ró,
hinum líkn, er lifa.
Jón Þorsteinsson.
Með Hermanni Pálssyni er geng-
inn einn af stærstu sagnfræðirithöf-
undum okkar, og einn af allra fræg-
ustu Íslendingunum erlendis.
Hermanni kynntist ég persónu-
lega fyrir nokkrum árum, á heimili
aldavinar hans, og venslamanns
míns, Bergs Vigfússonar. Var þá
gaman að bera undir hann mann-
fræðikenningar mínar um efni sem
hann hafði komið inn á í bókum sín-
um. Síðan hitti ég hann nokkrum
sinnum á förnum vegi í Reykjavík, og
töluðum við þá alúðlega um Berg og
fjölskyldu.
Við eitt þessara tækifæra bauðst
ég til að gefa honum ljóðabók eftir
mig. Hann vildi ekki þiggja, og bar
við að hann væri kominn á þann aldur
að hann hefði ekki tíma til að lesa
bækur úr nýjum áttum, heldur þyrfti
hann að nota tímann alfarið til að
koma frá sér þeim bókum sem hann
enn ætti eftir óskrifaðar. Hins vegar
vildi hann senda með hraði fyrir mig
eintak til pikta nokkurs sem ég
mundi eftir frá því sá hafði mynd-
skreytt tímaritið hennar mömmu á
sjöunda áratugnum, enda væri sá
maður nú góður nágranni hans í Ed-
inborg (en það er Calum Campbell
menntaskólakennari, kvæntur ís-
lenskri konu).
Nú er Hermann allur, nokkrum
vikum eftir að við skrifuðum minn-
ingargreinar eftir Berg. Var það víst
nánast tilviljun hvor þeirra náði að
skrifa eftir hinn.
Ég vil nú minnast Hermanns með
því að vitna í glefsu úr þýðingu minni
á sagnfræðiverki eftir annan nýbúa í
Bretlandi, en það var bandaríska
stórskáldið T. S. Eliot. En hann skrif-
aði helgileikinn Morð í dómkirkjunni,
sem fjallaði um víg Tómasar Becket,
erkibiskups í Kantaraborg á 12. öld.
Er ekki að efa að Hermann hefur
þekkt þá sögu gjörla.
Ég gríp þar niður sem verið er að
ræða atriði úr breskri þjóðtrú, í sam-
bandi við endurkomu erkibiskupsins
til Kantaraborgar:
„Þið eru réttilega nokkuð efins.
Hann kemur stoltur og sorgmæddur,
staðfastur í öllum sínum kröfum,
án nokkurs efa um fylgispekt fólksins
sem tekur á móti honum með áköfum fagn-
aðarlátum,
raðast meðfram veginum
og hendir niður skikkjum sínum,
og stráir í götu hans laufi og haustblómum.
Götur borgarinnar munu verða svo troðnar
að fólki liggur við köfnun,
og ég held að hestur hans muni
verða að sjá á bak tagli sínu,
því hvert hár þess verður að helgidómi.
Hann nýtur órofa samstöðu páfa,
og kóngsins í Frans,
sem hefði vissulega viljað
halda honum lengur í ríki sínu:
en hvað varðar okkar konung,
það er nú önnur saga.“
Kveð ég svo vin minn Hermann
Pálsson að sinni, þess fullviss að við
munum aftur hittast við lestur minn á
fleiri af hans fjöldamörgu bókum.
Tryggvi V. Líndal.
Hermann Pálsson var óvenjulegur
maður. Hann var kominn á efri ár
þegar leiðir okkar lágu saman, en
atorkusamari og hraustari manni hef
ég varla kynnst. Hann lét sér fátt fyr-
ir brjósti brenna, var hamhleypa til
allra verka og hvert ritið rak annað
síðustu árin. Stundum hvarflaði að
manni að skynsamlegt væri fyrir átt-
ræðan manninn að taka lífinu með
meiri ró, að hyggilegt væri að njóta
eftirlaunaáranna án þess að hafa sí-
fellt áhyggjur af próförkum og skrift-
um. En hann skildi ekki slíkar vanga-
veltur, vinnusemin og áhugi var
honum í blóð borin, og hann var áfjáð-
ur að ljúka við ýmsar rannsóknir sem
höfðu átt hug hans um langan tíma.
Einkennileg kaldhæðni örlaganna
réð því að Hermann bjó erlendis öll
sín fullorðinsár, því íslenskari manni
hef ég varla kynnst. Hvorki fannst á
mæli hans, eða fasi, að hin austur-
húnvetnska sveit hyrfi nokkurn tíma
úr persónu hans. Og röddin verður
mér ógleymanleg. Rétt eins og Vest-
ur-Íslendingar skynja Ísland eins og
þeir skildu við það í lok nítjándu ald-
ar, hvarflaði hugur Hermanns norður
þegar hann hugsaði heim. Líklega
hefði honum hvergi liðið betur en þar,
samt var hann heima þegar hann var
kominn til Edinborgar. Enda var
fólkið hans þar. Heimsmaður og
heimamaður í þeirri fallegu og sögu-
frægu borg. Þar bjuggu þau Stella
sér yndislegt heimili, samhent og
gestrisin, og nutu samvista við dóttur
og dótturdóttur.
Fræðistörf Hermanns eru ótrúlega
fjölbreytt og gefa til kynna áhuga
hans á öllum sviðum íslenskra forn-
bókmennta. Hann vildi bæði túlka ís-
lenskar bókmenntir í alþjóðlegu sam-
hengi, og kynna þær fyrir heiminum í
nútímanum. Og þar lyfti hann grett-
istaki. Í því sambandi var þýðingar-
starf Hermanns gífurlega mikilvægt
við kynningu íslenskra fornbók-
mennta erlendis. Þýðingar hans, sem
hann vann jafnan í samvinnu við Paul
Edwards eða Magnus Magnusson,
voru gefnar út af Penguin-útgáfunni
og hlutu þar með mikla útbreiðslu.
Nefna má áhrifamiklar þýðingar á
Njálu, Eglu, Eyrbyggju, Hrafnkötlu,
Laxdælu, sem kynntu Íslend-
ingasögurnar fyrir þúsundum manna.
Þýðingarnar vann hann jöfnum hönd-
um og hann sinnti annasamri háskóla-
kennslu og fræðastörfum.
Mér reyndist hann sannur vinur.
Hann gaf ávallt mikið af sjálfum sér í
fræðilegum rökræðum, velti upp nýj-
um flötum á viðfangsefninu og setti
fram ögrandi tilgátur. Að sama skapi
var hann örlátur við ungan og leitandi
fræðimann, og hafði lag á því að
hvetja mann til dáða. Hermann var
maður mikilla skoðana, sem hann fór
ekki dult með; var hreinskiptinn, ein-
lægur, en um leið viðkvæmur. Það er
gott að þekkja slíkt fólk. Fyrir vin-
áttu hans vil ég þakka, og votta Stellu
og Steinvöru innilega samúð mína.
Guðrún Nordal.
Fregnin af hörmulegu slysi sem
varð Hermanni Pálssyni að aldurtila
kom eins og reiðarslag. Skyndilega
var hann dáinn, horfinn, þessi vinur
minn í meira en hálfa öld. Ég kynntist
Hermanni í Edinborg haustið 1950.
Hann var þá að koma, að loknu námi í
keltneskum fræðum í Dublin, til að
kenna íslensku við háskólann í Ed-
inborg. Við urðum strax góðir kunn-
ingjar og höfðum nokkuð reglulegt
samband alla tíð upp frá því.
Margs er að minnast frá samskipt-
um okkar þennan langa tíma. Eru
það allt góðar og bjartar minningar.
Hermann var ágætur félagi og alltaf
skemmtilegur. Hann naut þess að
segja sögu. Var frásagnargáfa hans,
lærdómur, orðaforði og minni með af-
brigðum, sem og skýrleiki í hugsun.
Ég sagði oft að Hermann væri fyndn-
asti og skemmtilegasti maður sem ég
hefði kynnst. Málfar hans var ramm-
íslenskt. Hann hafði gaman af að
fyrna mál sitt, m.a. með því að gefa
gömlum orðum nýja merkingu. Hann
lifði og hrærðist í heimi íslenskra
fornsagna og hefur líklega kynnt öðr-
um þjóðum fornrit okkar og forn-
menningu betur en nokkur annar. En
þrátt fyrir „forneskju“ var Hermann
nútímamaður í besta skilningi. Hann
var afar hugmyndaríkur og frumleg-
ur í túlkun sinni á fornritunum, eins
og ljóst er af mörgum ritsmíðum
hans.
Samverustundir með Hermanni
eru mér ofarlega í huga núna. Ég
minnist sérstaklega ferðar með hon-
um á páskum, á námsárum mínum í
Edinborg, norður til eyjunnar Skye
fyrir vestan Skotland. Einhvern tíma
rifjaði hann upp að við hefðum „hlýtt
þar á klerk þylja langa tölu um helvíti
á gelísku“! Einnig eru mér minnis-
stæðar höfðinglegar móttökur á
heimili hans í Edinborg. Ferð á slóðir
Gísla Súrssonar í Haukadal í Dýra-
firði, þegar þau Stella heimsóttu okk-
ur í Bolungarvík, er mér í fersku
minni. Og í nálægari fortíð bráð-
skemmtilegar kvöldstundir heima
hjá okkur í Reykjavík.
Ég kveð með miklum söknuði
ógleymanlegan mann og traustan
vin.
Gunnar Ragnarsson.
Innilegar þakkir til allra þeirra, sem sýndu
okkur samúð og hlýhug við andlát og útför
ástkærs föður okkar, tengdaföður, afa og
langafa,
HALLMARS THOMSEN,
Dalbraut 27, Reykjavík,
áður Lindarholti 3,
Ólafsvík.
Jakobína Elísabet Thomsen, Níels Friðfinnsson,
Guðríður Margrét Hallmarsdóttir, Martin Conrad,
Berglind Hallmarsdóttir,
Sigurður Tómas Hallmarsson, Sigríður Soffía Ólafsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
Hjartans þakkir færum við öllum þeim sem sýnt
hafa okkur samúð, hlýhug og vináttu við andlát
og útför elskulegrar móður okkar, tengda-
móður, ömmu og langömmu,
JÓHÖNNU SIGURJÓNSDÓTTUR
frá Kirkjuskógi,
Miðdölum, Dalasýslu,
Melgerði 6, Reykjavík.
Sérstakar þakkir færum við starfsfólki deildar
14-G á Landspítala við Hringbraut og líknardeildar Landspítala Landakoti
L-5 sem annaðist hana í veikindum hennar.
Ása S. Hilmarsdóttir, Hans Kristinsson,
Svanhildur Hilmarsdóttir, Ólafur Friðsteinsson,
Ósk G. Hilmarsdóttir, Gunnar Harrysson,
Hilmar Hansson, Anna Hansdóttir, Hafdís Hansdóttir,
Hanna Ólafsdóttir, Haukur Þór Ólafsson, Helgi Björn Ólafsson,
Sigríður Linda Kristjánsdóttir, Bjarki Már Gunnarsson
og langömmubörnin.
Innilegar þakkir færum við öllum þeim, sem
auðsýndu okkur samúð og hlýhug við andlát
og útför eiginmanns míns, föður okkar,
tengdaföður, afa og langafa,
GUNNARS H. STEINGRÍMSSONAR,
Leiðhömrum 48,
Reykjavík.
Sérstakar þakkir viljum við færa starfsfólki líkn-
ardeildar Landspítala Landakoti fyrir einstaka umönnun og hjartahlýju. Enn-
fremur viljum við þakka sérstaklega vinum, ættingjum og öðru samferða-
fólki fyrir þeirra hluttekningu og stuðning á þessari sorgarstundu.
Guð blessi ykkur öll.
Halldóra Óladóttir,
Sigríður O. Gunnarsdóttir,
Oddný Gunnarsdóttir, Hörður E. Sverrisson,
Halldór Steingrímsson, Guðrún Jensdóttir,
barnabörn og barnabarnabarn.
Hjartans þakkir til allra, sem sýndu okkur
samúð og hlýhug við andlát og útför okkar ást-
kæru
AÐALHEIÐAR ESTERAR
GUÐMUNDSDÓTTUR,
Dalbraut 23,
Akranesi.
Sérstakar þakkir færum við starfsfólki Sjúkra-
húss Akraness á lyflækningadeild fyrir góða umönnun og hlýhug.
Ragnar Leósson,
Fríða Ragnarsdóttir, Ásgeir R. Guðmundsson,
Kristín Ragnarsdóttir,
Ragna Ragnarsdóttir, Helgi Guðnason,
Birna Ragnarsdóttir, Kristinn Eiríksson,
Leó Ragnarsson, Halldóra S. Gylfadóttir
og fjölskyldur.