Morgunblaðið - 23.03.2003, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 23. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG VAR kunnugur á Horn-ströndum frá því í æsku ogá unglingsárunum, þegarég fór alltaf á vorin meðeggjakörlum í Hornbjarg
og Hælavíkurbjarg,“ segir Ísfirðing-
urinn Gísli Hjartarson. „Í þá daga
voru farnir stórleiðangrar í nokkrar
vikur norður í Hornbjarg og Hæla-
víkurbjarg til eggjatöku. Ég hafði
mjög gaman af þessum ferðum,
kynntist heimamönnum vel og fannst
varið í að hlusta á þá segja sögur. Ég
var líka oft með pabba á bátnum hans
og í brælu var lagst í landvar inn á
víkurnar á Hornströndum. Þá fórum
við í land að veiða silung og liggja fyr-
ir tófu. Reyndar lá ég sem unglingur
líka á grenjum í Jökulfjörðunum með
Sigurjóni Hallgrímssyni frá Dynj-
anda. Áhuginn á þessu svæði kvikn-
aði því snemma. Um miðjan sjöunda
áratuginn tók ég að mér leiðsögn á
svæðinu fyrir hópa fólks sem þangað
vildu fara, en þær ferðir voru einstak-
lingsframtak og ekki á vegum ferða-
skrifstofa, eins og síðar var. Við fór-
um með fiskibáti norður í Aðalvík eða
lengra norður, gengum um svæðið og
báturinn sótti mannskapinn viku síð-
ar.“
Gísli á nú rúm þrjátíu ár að baki
sem leiðsögumaður á svæðinu norðan
Djúps og víðar um Vestfirðina.
Fyrstu ferðirnar spurðust fljótt út og
Ferðafélag Íslands leitaði til Gísla og
bað hann að fara fyrir hópum á veg-
um félagsins. „Þá tók félagið Djúp-
bátinn Fagranesið á leigu og hann
ferjaði hópana norður. Upp úr 1975
urðu Hornstrandirnar vinsæll
áfangastaður göngufólks og þá fór
Djúpbáturinn að gera út á ferðirnar í
áætlun sinni. Þar með var ég lagstur
út í sex vikur á hverju sumri. Við fór-
um um svæðið allt frá Reykjafirði að
Aðalvík. Ferðirnar voru tvenns kon-
ar. Ýmist dvaldi fólk í tjaldbúðum og
fór í gönguferðir á daginn, eða að far-
ið var í land á einum stað, gengið á
hverjum degi og tjaldað að kvöldi.
Þær ferðir voru miklu erfiðari.
Stundum var byrjað í Aðalvík og
gengið á einni viku allt til Ingólfs-
fjarðar á Ströndum.“
Gísli segir að sumarstarfið hafi
hentað ágætlega. „Ég var kennari á
þessum árum, svo ég átti gott frí á
sumrin og hafði gaman af þessu. Yf-
irleitt voru ferðalangarnir fólk að
sunnan, því á þessum tíma gerðu
heimamenn lítið af því að ferðast
þarna um. Það var ekki fyrr en síðar
sem heimamenn fóru að gera gömlu
húsin á svæðinu upp og nota þau sem
sumarhús, eða byggja ný sumarhús í
tóftum gömlu bæjanna.“
Með hestahóp yfir Glámu
Gönguferðirnar með Gísla nutu
mikilla vinsælda, en hann ákvað að
láta ekki þar við sitja og skipulagði
hestaferðir á Hornstrandir. „Árið
1985 tóku hestamenn á Ísafirði og
Bolungarvík sig saman og báðu mig
að leiða hóp á Hornstrandir, en ég var
vanur hestamaður. Við fórum með 44
hesta á Fagranesinu inn í Bæi, riðum
út Snæfjallaströnd, yfir Snæfjalla-
heiði, til Grunnavíkur, inn í Hrafn-
fjörð, norður í Furufjörð, Reykja-
fjörð, til Dranga, á Ing-
ólfsfjörð, þaðan til Djúpu-
víkur, yfir Trékyllisheiði,
niður í Steingrímsfjörð,
yfir Steingrímsfjarðar-
heiði í Mjóafjörð í Djúpi,
svo yfir Glámu og þessi tíu
daga ferð endaði á hesta-
mannamóti á Söndum í
Dýrafirði. Þetta var mikið
ferðalag og eftir því sem
ég best veit hafði þá eng-
inn farið með hestahóp yf-
ir Glámuheiði í tæpa öld.
Á Sturlungaöld fóru oft
stórir flokkar þessa leið
og var hún lengi fjölfarin.
Heimildir eru fyrir því að á 14. öld
reið 90 manna sveit frá Vatnsfirði
vestur í Dýrafjörð. Síðasta hópferð
yfir Glámuheiði á undan okkar ferð
var farin 1892. Þá var haldin hátíð á
Þingeyri til minningar um 1.000 ára
byggð fjarðarins og sótti hana mikill
fjöldi manna frá Djúpi. Komu þeir
ríðandi yfir Glámuheiði.“
Þremur árum síðar fór sami hópur
með Jóni Björgvinssyni kvikmynda-
gerðarmanni í mikla ferð um Horn-
strandir, þar sem ekki hafði verið rið-
ið um frá því að búið var þar. „Ferðin
var kvikmynduð, en sú mynd hefur að
vísu ekki séð dagsins ljós enn. Fagra-
nesið gamla flutti 39 hesta og 16
manns að Hesteyri og þar voru hest-
arnir látnir synda í land úr skipinu.
Við fórum austur allar strandir, á
Hornbjargsvita og yfir í Jökulfirði
þar sem við skiptum liði. Helming-
urinn fór yfir Snæfjallaheiði, en hinn
helmingurinn upp á Leirufirði, upp á
Drangajökul og kom niður í Unaðs-
dal. Hóparnir hittust í Dalbæ og þar
lauk þessari tíu daga svaðilför. Magn-
ús Jónsson, „franski
Mangi“, sem lengi
var prestur á Stað á
Aðalvík sagði ein-
hvern tímann þessi
fleygu orð: „Heldur
færi ég fótgangandi
til helvítis en ríðandi
norður að Horni.“ En
Horn var nyrsti bær í
hans sókn. Þetta rið-
um við áfallalaust.
Reglugerðinni um
friðlandið á Horn-
ströndum var hins
vegar breytt skömmu
síðar og bannað að
fara með hesta þar um, svo ferðirnar
hafa ekki orðið fleiri.“
Þó ekki megi lengur fara um Horn-
strandir með hesta hefur Gísli farið
aðrar hestaferðir. Sem dæmi má
nefna að árið 1990 leiddi hann hóp
Strandamanna sem fór með 70 hesta
yfir Glámuheiði, úr Ísafirði í Djúpi til
Dýrafjarðar, á leið á hestamannamót.
Ef heiðin hefði ekki verið farin hefði
hópurinn þurft að ríða Djúpið og ver-
ið marga daga á leiðinni.
Soðinn vorkópur með uppstúf
Eftir leiðsögn í þrjá áratugi var
Gísli farinn að draga úr ferðum á
Hornstrandir. „Ég var búinn að
minnka þetta niður í eina ferð á ári
fyrir ferðafélögin, aðallega Útivist.
Fyrir þremur árum kom hins vegar
Úlfar Ágústsson, verslunarmaður á
Ísafirði, að máli við mig og bað mig
um að skipuleggja ferðir með heima-
mönnum um Hornstrandir. Þessar
ferðir eru léttari og aðbúnaður betri
en var í gönguferðunum miklu. Þetta
eru engar vosbúðarferðir. Okkur
fylgir trússbátur, sem Úlfar stýrir, og
hann eldar ofan í mannskapinn. Þetta
eru sex daga ferðir og bara fjórtán
manns í hverri ferð. Við gistum í hús-
um á svæðinu og á gönguferðum ber
enginn maður neitt nema nesti til
dagsins, því báturinn sér um að flytja
allan farangur á milli. Svo er slegið
upp veislum, þar sem boðið er upp á
selkjöt á Dröngum í Árneshreppi á
Ströndum, að hætti heimamanna.
Heill vorkópur er soðinn, uppstúfur
með og rabarbaragrautur með rús-
ínum á eftir. Sumir eru ansi kvíðnir
áður en þeir bragða á selnum, en við
sitjum aldrei uppi með afganga.“
Úlfar og Gísli skipuleggja aðeins
tvær ferðir á sumri, en eru raunar
fúsir til að setja saman aðrar ferðir ef
eftir því er leitað. Oftast eru Íslend-
ingar með í för, en einn og einn út-
lendingur slæðist með, oftast vegna
tengsla við Íslendinga í hópnum. „Ég
hef mjög gaman af þessum ferðum.
Ég var orðinn hálfpartinn leiður á
labbi, tjaldbúðalífi og pakkamat.
Þessar tvær ferðir henta okkur Úlfari
vel.“
Nýjar þjóðsögur
Gísli er þekktur fyrir ótal sögur,
sem hann kann að segja ferðalöngum.
„Ég verð auðvitað að hafa alls konar
staðreyndir á hreinu um þá staði sem
farið er um, fólkið sem bjó þar, bú-
skaparhætti og merkustu atburði.
Skemmtisögurnar við varðeldinn
þola hins vegar ekki allar nánari
skoðun sagnfræðinga.“
Gísli hefur gefið út fimm bækur,
sem bera heitið Hundrað og ein ný
vestfirsk þjóðsaga. Að hans sögn eru
sumar sagnanna sannar, aðrar lognar
og fótur fyrir enn öðrum. Flestar eiga
þær það sameiginlegt að hafa gengið
á milli manna á Vestfjörðum, en Gísli
hefur tekið að sér að safna þeim sam-
an. Eina skilyrðið er að þær séu
skemmtilegar. Sannprófun og sagn-
fræði er látin lönd og leið, en Gísli
gætir þess að vísu að fara rétt með
nöfn þess fólks sem hann nefnir til
sögunnar, og auðvitað lætur hann hin
vestfirsku uppnefni fylgja með, ef
þau eru ekki af neikvæðum toga. Ef
hann telur vafa leika þar á, spyr hann
viðkomandi hvort óhætt sé að láta
uppnefni hans fylgja sögunni. „Ég
byrjaði að birta eina og eina sögu í
Vestfirska fréttablaðinu. Hlynur Þór
Magnússon var ritstjóri, en hann var
að sunnan og þekkti ekki til á Ísafirði.
Hann var alltaf að spyrja mig um fólk
sem kom á ritstjórnina og ég fræddi
hann með sögum. Hlynur stakk upp á
að ég birti þessar sögur og ég gerði
það. Ég átti reyndar von á að allt yrði
vitlaust, eins og gerðist nú í fyrstu, en
þetta efni varð mjög vinsælt og fljót-
lega þótti eftirsótt að komast í þetta
brandarahorn. Eftir að Vestfirska
fréttablaðið fór á hausinn hélt ég
þessum sögum úti í Vestra. Árið 1999
kom svo fyrsta bókin út, á vegum
Vestfirska forlagsins. Hún var met-
sölubók á Vestfjörðum, eins og raun-
ar hinar fjórar sem á eftir komu.
Bækurnar eru líka til á hljóðsnældum
og geisladiskum fyrir sjónskerta. Fé-
lagar úr Litla leikklúbbnum á Ísafirði
settu upp í fyrra leikgerð Elfars Loga
Hannessonar leikara á 12 sögum og
sýndu klukkustundar langan þátt
mörgum sinnum á matarkvöldum á
Hótel Ísafirði, einnig á þorrablótum,
öðrum skemmtunum og á sjómanna-
daginn í yfirfullu Íþróttahúsinu á
Torfnesi. Þeim tókst býsna vel að ná
persónum sagnanna og áhorfendur
fögnuðu gríðarlega. Í maí í vor kemur
svo út bók með 101 skopmynd af per-
sónum úr bókunum fimm. Það er
hann Ómar Smári Kristinsson,
myndlistarmaður í Æðey, sem hefur
teiknað myndirnar og er það einka-
framtak hans. Ég hef séð þessar
myndir og þær eru alveg frábærar.
Því má segja að þetta vindi upp á sig í
tímans rás. Þetta kitlar í mér barns-
hjartað og hvetur mig til frekari dáða
í þessum efnum.“
Gísli segir að þótt nú séu komnar
505 sögur á bók eigi hann nóg í hand-
raðanum. „Sagnasöfnunin verður
auðveldari með hverju árinu, því nú
vita allir Vestfirðingar af bókunum og
eru duglegir að senda mér skemmti-
legar sögur. Ég spanna alla Vestfirði,
frá Gilsfirði að Brú í Hrútafirði. Svo á
Hlíðarvegspúkinn á
Hornströndum
Metsöluhöfundurinn, kenn-
arinn, blaðamaðurinn og
leiðsögumaðurinn Gísli
Hjartarson er Vestfirðingur í
húð og hár. Hann átti leið
til borgarinnar á dögunum
og Ragnhildur Sverrisdóttir
tók hann tali.
Gísli hefur látið til sín taka í pólitíkinni. Hér eru hann og Össur Skarphéðinsson,
formaður Samfylkingarinnar, undir rauðum fána í 1. maí-göngu á Ísafirði 2001.
Riðið fyrir ófæruna Hlein í Hornvík. Gísli fer fremstur í flokki.
Vestfirskur refur bragðar á hangiáleggi fararstjórans í ferð árið 1980.
Kálfatindar og Jörundur í baksýn.
Við varðeld í Hornvík. Gísli viðurkennir að sögurnar sem sagðar eru við
varðeldinn þoli ekki allar nánari skoðun sagnfræðinga.
’ Heill vorkópur ersoðinn, uppstúfur
með og rabarbara-
grautur með rús-
ínum á eftir. Sumir
eru ansi kvíðnir áður
en þeir bragða á
selnum, en við sitj-
um aldrei uppi með
afganga. ‘
Gísli Hjartarson