Morgunblaðið - 13.04.2003, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hin síðari ár hefur veriðmikil gróska í íslenskribyggingarlist. Fjöldinýbygginga ber þessvitni. Má nefna skála
Alþingishússins, hús Íslenskrar
erfðargreiningar, höfuðstöðvar
Orkuveitu Reykjavíkur, Baðhúsið í
Nauthólsvík, Lækjarskóla í Hafnar-
firði, Barnaspítala Hringsins auk
fjölda skrifstofubygginga nálægt
miðborg Reykjavíkur og í Kópavogi
og svo mætti lengi telja. En sveiflur í
íslensku efnahagslífi eru fljótar að
gera vart við sig hjá arkitektastétt-
inni.
„Við höfum þó ekki orðið vör við
mikið atvinnuleysi hjá okkur enn
sem komið er,“ segir Valdís Bjarna-
dóttir arkitekt en hún hefur verið
formaður Arkitektafélags Íslands
undanfarið eitt og hálft ár. Innan fé-
lagsins eru nú 300 félagar.
Ekki hefur verið mikil fjölgun í
stéttinni undanfarin ár, að sögn Val-
dísar. Segir hún að það megi rekja til
þess að lengi hafi staðið til að hefja
kennslu í arkitektúr hérlendis og
hófst hún í LHÍ síðastliðið haust.
„Ég geri ráð fyrir að margir sem
hugðu á nám í faginu hafi verið að
bíða eftir því í stað þess að fara í dýrt
nám erlendis.“ Valdís tekur fram að
arkitektar vænti mikils af kennslu í
arkitektúr hér á landi. „Við reiknum
með aukinni almennri umræðu um
byggingarlist og auknum rannsókn-
um á þessu sviði. Síðast en ekki síst
að kennslan dragi fram sérstöðu ís-
lenskrar byggingarlistar og hlúð
verði að sérkennum hennar.“
Aðspurð segir hún félagið ekki
hafa haft mikil afskipti af náminu
eftir að það fór af stað. „Við höfum
lítið viljað skipta okkur af því í byrj-
un heldur gefa þeim sem sitja þar við
stjórnvölinn svigrúm til að sinna
störfum sínum, en heilmikil umræða
fór fram innan félagsins um vistun
námsins og uppbyggingu þess fyrir
nokkrum misserum,“ segir hún þar
sem við ræðum saman á heimili
hennar að Þverá við Laufásveg. Þar
býr hún ásamt eiginmanni sínum og
fjölskyldu, og reka þau hjón þar jafn-
framt eigin arkitekta- og verkfræði-
stofu.
Með markvissara skipulagi
má auka lífsgæði íbúanna
Valdís vekur athygli á því að um-
ræða um byggingarlist og skipulags-
mál hafi færst í aukana hérlendis.
„Byggingarlistin snertir daglegt líf
manna meira en flestir gera sér
grein fyrir. Hún myndar umgjörð
um allflestar athafnir okkar, bæði
utan húss og innan og hefur frá
fornri tíð verið kölluð móðir allra
listgreina. Því er eðlilegt að um hana
sé fjallað ítarlega. En það felst í eðli
starfsins að varpa fram hugmyndum
og setja fram mismunandi lausnir og
stuðla að umræðu um umhverfismál
og umhverfi. Samkeppnir um skipu-
lag og hönnun húsa eru fjöregg fé-
lagsins, og vekja oft á tíðum miklar
og heitar umræður.“
Á félagsfundi hjá ykkur hefur
komið fram hræðsla félagsmanna í
Arkitektafélaginu við að gagnrýna
byggingar og skipulag þar eð þeir
töldu að slíkt bitnaði á þeim og þeir
fengju síður verkefni hjá borg og ríki
– er þetta rétt?
„Þessi umræða hefur komið upp
og eflaust má finna einstaklinga inn-
an þessarar stéttar sem annarra sem
telja að þeir gjaldi fyrir gagnrýni
sína. Umræða um skipulagsmál hef-
ur aukist að undanförnu og arkitekt-
ar hafa margir hverjir tekið þátt í
þeirri umræðu af miklum eldmóði.
Yfirvöld hafa einnig kallað eftir um-
ræðu og skoðanaskiptum og það
væri nú ansi öfugsnúið ef þau ætluðu
síðan að refsa fólki fyrir þátttökuna.
Gagnrýni og skoðanaskipti eiga að
vera eðlilegur samskiptamáti um öll
mikilvæg málefni í stað þess að
gagnrýni sé áberandi undantekn-
ing.“
Ert þú sjálf ánægð með þróun
byggðar á höfuðborgarsvæðinu?
„Að mörgu leyti er ég ekki sátt við
hana. Mér finnst byggðin allt of
dreifð og hún hafi of oft fengið að
þróast án stýringar. Verslanir eru í
óhrjálegum iðnaðarhverfum út um
alla borg og fólk þarf að þeytast enda
á milli til að sækja nauðsynlega þjón-
ustu. Enda er bílaeign Íslendinga
með því hæsta sem þekkist í heim-
inum og almenningssamgangnakerfi
getur engan veginn þrifist. Þessi
þróun er allt of dýr, óvistvæn og
tímafrek. Með markvissara skipu-
lagi mætti auka lífsgæði borgaranna
til muna.“
Er hugað nógu vel að bæjarskipu-
lagi úti á landi?
„Oft eru þar sömu vandamálin og
á höfuðborgarsvæðinu, nema í
smærri mælikvarða. Í smáþorpum
ekur fólk milli húsa og sjoppan við
þjóðveginn er í mörgum þorpum
miðjan. Gríðarlegar skipulags- og
reglugerðarkröfur sem gerðar eru
til fámennari sveitarfélaga eru þeim
oft ofviða og sitja nærtæk skipulags-
mál því oft á hakanum.“
Íslendingar láta sjálfstæðið
koma fram í byggingum
Löndin í kringum okkar hafa verið
að þróa gæðastefnu um mótun um-
hverfisins. Er ekki nauðsynlegt að
hér verði mótuð opinber menning-
arstefna í byggingarlist?
„Að sjálfsögðu er það nauðsyn-
legt. Það er til gæðastefna hjá ríki og
borg í ákveðnum málaflokkum en
okkur finnst vanta heildstæða menn-
ingarstefnu á byggingar- og skipu-
lagssviði. Skilgreina þarf þær gæða-
kröfur sem eru gerðar til opinberra
bygginga og umhverfis okkar al-
mennt og menningarverðmæta á
þessu sviði. Ekki hefur til dæmis
verið tekið nógu markvisst á því
hvort einstök hverfi eigi að halda
upprunalegu útliti sínu eða hvort eigi
að leyfa breytingar sem geta eyði-
lagt heildaryfirbragðið.
Það eru til nokkur hverfi í Reykja-
vík sem hafa á sér heildstætt yfir-
bragð, stærðir húsa, form og efnis-
notkun eru þar svipuð. Dæmi um
þetta eru hverfi þar sem öll húsin eru
frá sama tíma, oft öll með skelja-
sandi að utan. Bara það að mála eitt
og eitt slíkt hús eða klæða það að ut-
an með framandi efnum getur eyði-
legt heildarsvip hverfisins. Sama má
segja þegar samræmdum þakhalla
húsa er breytt í einstaka húsi. Í
svona tilvikum þarf að móta stefnu
þar sem fylgt er sama fordæminu,
annars eru svona hlutir fljótir að fara
úr böndum.“
Íslendingar hafa verið að nema
byggingarlist í öllum heimshornum,
hvaða áhrif hefur það haft á um-
hverfi okkar? Er byggðin í Reykja-
vík sundurleitari fyrir bragðið?
„Að einhverju leyti má kannski
rekja það til þess. En við verðum að
hafa í huga þegar við tölum um íbúð-
arhúsnæði hér á landi þá hafa arki-
tektar hannað aðeins brot af þessum
húsum en meirihlutinn er hannaður
af öðrum hönnunarstéttum. Annars
er fjölbreytileiki í íslenskri bygging-
arlist ekki nýtilkominn heldur hefur
hann lengi verið fyrir hendi bæði
hvað varðar liti og margbreytilegar
húsagerðir og kemur það menntun
arkitekta lítið við.
Íslendingar eru í eðli sínu sjálf-
stæðir og vilja láta sjálfstæðið koma
fram í byggingum sínum. Þeir eru
lítið fyrir að sætta sig við reglur og
vilja oft byggja hver með sínum
hætti. Þetta er þó að breytast því nú
er ekki eins algengt að fólk byggi
sjálft heldur kaupi af byggingaverk-
tökum og þar af leiðandi er það oft sá
aðili sem er orðinn mótandi um útlit
og gerð húsnæðis.
Þetta getur verið bæði kostur og
galli. Kosturinn er sá að það er minni
hætta á að hús séu í hrópandi ósam-
ræmi hvert við annað. Þetta getur
líka leitt til ákveðinnar einsleitni þó
að það sé ekki algilt.“
Algengara að ungt fólk kaupi
gamalt og geri upp
Fyrir 25 árum var meira um að
fólk réði sér arkitekta og byggði sér-
hönnuð einbýlishús eða raðhús. Nú
virðist sem ungt fólk sé hætt að
byggja sjálft en kaupi sér fremur
gamalt húsnæði og geri það upp.
Hver er skýringin?
„Sú breyting að báðir aðilar í sam-
búð eru farnir að vinna úti hefur haft
sitt að segja. Fólk sem er í krefjandi
starfi hefur einfaldlega ekki tíma til
að standa í húsbyggingum og ala upp
börn. Það velur þá gjarnan að kaupa
eldra húsnæði og breyta því. Það
hefur þá líka möguleika á að gera
það upp í áföngum. Eldri hverfin eru
vinsæl og markaðurinn og skipulags-
yfirvöld þurfa að koma meira til
móts við kröfur ungs fólks um litlar
íbúðir nálægt miðbænum og borgar-
lífinu. Unga fólkið kaupir líka af
byggingarfyrirtækjum, þannig að
það geti valið sér efni og innréttingar
sjálft. Ég held að ungt fólk vilji síður
festa hvern einasta eyri í húsnæði en
vilji frekar nota peningana til að
ferðast eða eyða þeim í önnur gæði
lífsins. Þar fyrir utan hafa fjölskyld-
ur minnkað svo þörfin fyrir stórt
Arkitektar eiga að vera
gagnrýnir á umhverfi sitt
Áhugi á byggingarlist hefur farið vaxandi hér á
landi. Það er algengara nú en fyrir 25 árum að
ungir Íslendingar kaupi gamalt húsnæði og geri
upp. Hildur Einarsdóttir ræddi við formann Arki-
tektafélags Íslands, Valdísi Bjarnadóttur, um þetta
og fleira eins og þróun höfuðborgarsvæðisins.
Morgunblaðið/Júlíus
Skálinn við Alþingishúsið sem var vígður 2002. Aðalhönnuðir, Batteríið.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Anddyri Barnaspítala Hringsins sem var opnaður nýlega er afar líflegt en þar
má meðal annars sjá stórt fiskabúr. Hönnuðir, Teiknistofan Tröð.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Anddyrið séð frá aðalinngangi, þar er gert ráð fyrir ýmsum uppákomum.
Morgunblaðið/Golli
Valdís Bjarnadóttir, arkitekt og formaður Arkitektafélags Íslands.