Morgunblaðið - 24.04.2003, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 2003 B 7
























































































NVIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
ara. Fyrir hverjar 1.000 krónur fást nú 13 dollarar. Í
upphafi ársins fengust 12 dollarar fyrir sömu upphæð.
Tekjur í dollurum, kostnaður í krónum
Fyrirtæki þurfa helst að hugsa um tvennt, gjöld og
tekjur. Fyrirtæki sem flytja út vörur, t.d. fiskafurður, fá
mörg hver stóran hluta tekna sinn í erlendri mynt, til
að mynda í dollurum. Til að gera mætt gjöldum hér
heima, eins og launakostnaði og fleiru, þarf fyrirtækið
hins vegar að skipta dollurum í krónur. Þegar gengi
krónu er sterkt verða þessi skipti óhagstæðari en þeg-
ar krónan er veik.
Í upphafi árs fékkst um 81 króna í tekjur fyrir hvern
dollar sem fyrirtæki eða einstaklingi áskotnaðist.
Sama tala er nú um 76 krónur.
Til að varpa ljósi á þann vanda sem ferðaþjónustan
í landinu stendur frammi fyrir getum við hugsað okkur
ferðamann sem kemur til Íslands með 100 dollara í
veskinu. Gefum okkur að þessi ferðamaður sé sólginn
í íslenskar pylsur og vilji ekkert annað kaupa fyrir
dollarana sína. Pylsan kostar um 200 krónur og hann
fær því 38 pylsur. Hefði sami ferðamaður komið hing-
að í byrjun janúar hefði hann getað keypt sér 40 pyls-
ur fyrir sömu upphæð í dollurum. Ef ferðamaðurinn
getur fengið fleiri pylsur fyrir dollarana sína annars
staðar þá er allt eins líklegt að hann fari bara eitt-
hvert annað með sína dollara geri sér að góðu aðrar
pylsur en íslenskar.
isvog…

  ! 
"#
   $ !      % % &'  ( ) ( *   $ !    



 "


#$$#%
 #$$&
+ ,(
'$ & -(& (.%'#$
/ ' ' '
* 
( 0  1&0  ' '
   
1 *
-

   0   '
- 0 - 
   (
-
2 '
   $ 0 -'&(  & 
3)
4* 
5 
          
 
 

    

AÐ sögn aðalhagfræðings Seðlabank-
ans, Más Guðmundssonar, er raungengi
íslensku krónunnar nú lægra en það hefur
oft áður verið þegar íslenskt efnahagslíf
er í uppsveiflu. Hann segir samkeppn-
isstöðu útflutningsgreina vera rýra vegna
hás gengis. Seðlabankinn getur þó ekki
bæði haldið verðbólgu niðri og haldið
gengi krónu stöðugu, sagði Már í samtali
við Morgunblaðið.
Hvers vegna hefur gengi krónu hækkað
svo mikið sem raun ber vitni?
„Gengi krónunnar hækk-
aði nær stöðugt frá lokum
nóvember 2001 til vors 2002.
Ástæða þeirrar hækkunar
var að gengi krónunnar leið-
réttist eftir að hafa farið
verulega undir eðlilegt lang-
tímagengi á árinu 2001.
Gengið hélst síðan fremur
stöðugt þar til það fór að
hækka á ný í nóvember síð-
astliðnum. Mat á því hvað sé
jafnvægisgengi á hverjum
tíma er mikilli óvissu háð en
mjög margir töldu gengið
nálægt því á þessum tíma.
Gengi krónunnar fór síðan
að hækka á ný í nóvember á síðasta ári og
er nú rúmlega 8% hærra en þá. Af þessum
sökum var raungengi krónunnar í mars
síðastliðnum orðið um 7% hærra en það
var að meðaltali í fyrra. Þetta er auðvitað
umtalsverð hækkun sem rýrir samkeppn-
isstöðu útflutningsgreinanna.
Raungengið er þó enn langt fyrir neðan
það sem það hefur orðið í mörgum upp-
sveiflum og reyndar nálægt 20 ára sögu-
legu meðaltali. Í síðustu Peningamálum
Seðlabankans sem komu út í febrúar var
sett fram sú greining að þessi þróun staf-
aði aðallega af væntingum vegna fyrir-
hugaðra stóriðjuframkvæmda. Þróunin
síðan hefur í meginatriðum staðfest þetta.
Væntingar um bæði mikið hreint gjald-
eyrisinnstreymi vegna þessara fram-
kvæmda og um vaxtahækkanir sem þeim
munu fylgja hafa það í för með sér að
markaðsaðilar eiga von á hærra gengi á
næstu árum og það togar upp gengið
strax í dag.“
Aukinn útflutningur hækkar gengi
Hvað hefur áhrif á gengi krónunnar?
„Í því kerfi óheftra fjármagnshreyfinga
sem við búum við ræðst gengi gjaldmiðils-
ins af framboði og eftirspurn á gjaldeyr-
ismarkaði. Aukinn útflutningur hækkar
gengið en aukinn innflutningur lækkar.
Auknar erlendar lántökur einkaaðila
hækka gengið en aukin kaup þeirra á er-
lendum skulda- og hlutabréfum lækka
það. Það flækir hins vegar málið að breyt-
ingar á væntingum um þessar stærðir í
framtíðinni hafa áhrif á gengið í dag.
Ákvörðun um auknar aflaheimildir
hækka gengið strax þó svo að hinar eig-
inlegu gjaldeyristekjur skili sér ekki fyrr
en löngu síðar. Ástæðan er sú að ef vitað
er um gjaldeyrisinnstreymi á morgun
munu þeir sem verðleggja gjaldeyri taka
tillit til þeirra upplýsinga strax.“
Ólíklegt að vextir lækki
Ýmis samtök hafa gagnrýnt Seðlabank-
ann fyrir „hágengisstefnu“. Er eitthvað
sem Seðlabankinn getur gert til að
stemma stigu við háu gengi?
„Seðlabankinn getur
keypt gjaldeyri til að hækka
hann í verði og lækka þannig
gengi krónunnar. Seðla-
bankinn hefur reyndar keypt
verulegan gjaldeyri að und-
anförnu í því skyni að styrkja
gjaldeyrisstöðu sína. Reynsla
bæði okkar og annarra þjóða
er hins vegar sú að áhrifin á
gengið eru skammvinn nema
að gjaldeyriskaupunum fylgi
lækkun á vöxtum, en um
þessa reynslu er fjallað ít-
arlega í grein í síðustu Pen-
ingamálum eftir Gerði Ís-
berg og Þórarin G.
Pétursson. Það er því helst
með lækkun vaxta sem Seðlabankinn get-
ur stuðlað að lægra gengi. Það er hins
vegar ólíklegt miðað við þær hagvaxt-
arhorfur sem kynntar hafa verið, t.d. í ný-
legri spá fjármálaráðuneytisins, að það sé
óhætt að lækka vexti nú án þess að stefna í
hættu verðbólgumarkmiði bankans á
komandi misserum. Ennfremur er óvíst
hvort það myndi hafa tilætluð áhrif á
gengið nú, þar sem vaxtalækkun myndi
ekki breyta væntingum um vexti í fram-
tíðinni, þar sem þær byggjast á stór-
iðjuframkvæmdunum sem liggja fyrir. Ég
mun ekki tjá mig að öðru leyti um stefn-
una í peningamálum á næstunni þar sem
Seðlabankinn mun senda frá sér nýja
verðbólguspá um miðjan maí.“
Nú eru stóriðjuframkvæmdir og hugs-
anlega skattalækkanir framundan ...
skiptir það máli að gengi krónu sé hátt
þegar við göngum inn í framkvæmdaskeið
eða væri betra að það væri lægra?
„Almennt vil ég vísa til þeirrar grein-
ingar sem væntanleg er um miðjan maí. Á
hitt hefur Seðlabankinn bent að hækkun
gengis í aðdraganda stóriðjuframkvæmda
hjálpar til við að búa til rými fyrir fram-
kvæmdirnar, þar sem hún dregur úr eft-
irspurn eftir innlendum vörum og fram-
leiðsluþáttum og lækkar verðbólgu.“
Seðlabankinn hefur bara eitt markmið,
að halda verðlagi stöðugu. Hvernig fer
það saman við þá kröfu atvinnulífsins að
gengi sé stöðugt líka? Er það hægt?
„Nei það er ekki hægt. Þegar fjár-
magnsflutningar til og frá landinu eru
óheftir hefur Seðlabankinn aðeins eitt
tæki og með því getur hann aðeins náð
einu markmiði.“
Gengi krónu oft verið
hærra í uppsveiflum
Már Guðmundsson
að vígi, hún þolir
ið land eru tiltölu-
ru mestir peningar
rður alltaf veiddur
ð erum sérstaklega
mun leiða til þess
kast út en sterk fyr-
u tapa milljörðum í
usinn.“
gefa eftir
ki eftir mun land-
Þetta sagði Guð-
framkvæmdastjóri
ags Akureyrar, um
fyrirtækja í ljósi
i sem Samtök at-
hágengi í febrúar
ðbrandur framlegð
í landvinnslunni.
geta lagað sig að
2⁄3 af kostnaði væru
innslan hefði hins
ð laga sig að háu
gi mjög illa niður á
gengi krónunnar
g útflutningi á hrá-
la, virðisaukningin,
á landi.“
Verra fyrir ferðaþjónustu
Að mati Ásgeirs mun sjávarútvegurinn
ekki líða mest fyrir hátt gengi íslensku
krónunnar, þótt fé tapist. „Landsbyggðin
og sjávarútvegurinn finna verulega fyrir
hærra gengi. Það sem er hins vegar verra
er hversu illa ferðaiðnaðurinn lendir í
þessu vegna þess hve dýrt það verður fyr-
ir ferðamenn að vera hér á landi.“
Sjónarmið ferðaþjónustu komu skýrt
fram á aðalfundi Samtaka ferðaþjónust-
unnar fyrir skömmu en þar var skorað á
stjórnvöld að grípa til aðgerða til að
stemma stigu við háu gengi. „Raungengi
íslensku krónunnar er nú mjög hátt og
íþyngjandi fyrir útflutningsatvinnu-
vegina, ekki síst ferðaþjónustuna. Vegna
þenslumerkja framundan og þeirra að-
gerða sem vænta má af hálfu Seðla-
bankans virðist augljóst að gengi og
vextir munu enn hækka með alvarlegum
og e.t.v. varanlegum afleiðingum fyrir
ferðaþjónustuna og aðrar útflutnings-
greinar.“
Vantar samstillta efnahagsstjórn
Að sögn Ásgeirs eiga mörg iðnfyrirtæki í
vanda vegna hás gengis. „Sum fyrirtæki á
Íslandi eru í samkeppni við innflutning.
Þessi fyrirtæki eru nú farin að óttast inn-
flutning og mörg þeirra lenda illa í er-
lendri samkeppni,“ segir Ásgeir. Hann
segir að iðnfyrirtæki finni sérstaklega
fyrir þessu þegar kemur að útboðum
verkframkvæmda. „Íslensku fyrirtækjun-
um er gefinn kostur á að bjóða í en stand-
ast ekki samkeppni frá erlendum aðilum
vegna hás gengis íslensku krónunnar.
Aftur á móti græðir verslun og þjónusta á
háu gengi.“
Samtök iðnaðarins viðruðu sín sjónar-
mið á Iðnþingi í mars sl. en í ályktun
þingsins segir að „á sama tíma og op-
inberir aðilar boða stóraukin framlög til
framkvæmda og flýta öðrum sem mest
má verða heldur Seðlabankinn uppi stífu
aðhaldi með háum vöxtum. Það vantar
greinilega samstillingu í efnahags-
stjórnina … Ekki má einblína á verð-
bólgumarkmið og beita vaxta- og geng-
isstefnu sem kyrkir atvinnlífið,“ segir í
ályktuninni.
„Stjórnvöld gætu brugðist við, gætu
haft áhrif á væntingar atvinnulífsins, með
því að segja nákvæmlega hvernig þau
ætla að bregðast við þenslunni. Þau gætu
komið með áætlun um viðbrögð til að róa
markaðinn. Seðlabankinn verður að
hugsa um verðbólguna og nota vexti til
þess. Inngrip Seðlabanka hafa alltaf
skammtímaáhrif. Ef hann fer að breyta
vaxtastiginu þá er hætta á verðbólgu.“
Er hátt gengi hagur neytenda?
Verslun og þjónusta hagnast en iðngrein-
ar tapa á sterkri krónu. Hvað með hinn ís-
lenska neytanda? „Almennt má segja að
hagur neytenda vænkast við hækkun
krónunnar þar hún leiðir til verðlækk-
unar á innfluttum vörum og þjónustu,“
segir Ingunn S. Þorsteinsdóttir hjá ASÍ.
„Að sama skapi má segja að þegar gengi
krónunnar lækkar þá versnar hagur neyt-
enda þar sem verð á innfluttum vörum og
þjónustu hækkar aftur og verðbólga
eykst. Þegar á heildina er litið er það
neytendum og launafólki fyrir bestu að
halda stöðugleika í atvinnu- og verðlags-
málum,“ segir Ingunn.
Hún segir að ASÍ telji mikilvægt að
gengi krónunnar sé með þeim hætti að út-
flutnings- og samkeppnisfyrirtækjum
verði tryggður viðunandi rekstrargrund-
völlur „og hefur það sýnt sig vera gengi á
bilinu 128–130 stig. Á undanförnum mán-
uðum hefur krónan styrkst nokkuð og er
nú komin niður fyrir 120 stig. Hefur það
reynst mörgum útflutnings- og sam-
keppnisfyrirtækjum of hátt gengi og af-
leiðingarnar eru aukið atvinnuleysi.“
Að sögn Ingunnar telur ASÍ að Seðla-
bankinn geti haft áhrif á þróun gengisins
til skamms tíma með því að hafa áhrif á
væntingar manna um þróun gengisins,
t.d. með ófyrirséðum inngripum á gjald-
eyrismarkaði. „Með slíkum aðgerðum
mundi bankinn senda skilaboð um að
hann teldi að gengi krónunnar væri of
hátt og þar með hefur hann áhrif á vænt-
ingar manna um þróun gengisins.“
nunnar
nuvegina
eyrun@mbl.is
tapa en verslun og þjónusta hagnast.