Morgunblaðið - 07.11.2003, Qupperneq 37

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 2003 37
MIKIÐ ÚRVAL
Ný sending af Lloyd skóm fyrir dömur og herra
FYRIR FJÖLSKYLDUNA
KRINGLUNNI - SMÁRALIND
textann að aðstæðum hér. Það er
þekkt aðferð að notast við staðal-
ímyndir til að ná að bregða upp
spaugilegri mynd af ákveðnum hóp-
um. En þegar hóparnir samanstanda
af hálfu mannkyninu er í raun hálf-
ótrúlegt að meðlimir þeirra eigi
margt sameiginlegt.
Til að virkja áhorfendur var þeim
skipt upp eftir kynjum og látnir
humma sem merki um samþykki við
ýmsum staðhæfingum sem Helga
kastar fram. Þetta er sniðug aðferð
og fær áhorfendur til að taka betur
eftir og finnast þeir vera hluti af sýn-
ingunni. Sá er hængur á máli hér að
þessi aðferð er ofnotuð. Eftir fyrstu
tíu skiptin eru áhorfendur orðnir
leiðir á endurtekningunni og vonast
eftir að fyrirlesarinn komi fram með
eitthvað nýtt og skemmtilegt í stað-
inn. Það kemur ekki á daginn, sýn-
ingin verður hálfrislítil eftir hlé og
virðist hálfendaslepp fyrir vikið.
Einnig truflaði töluvert á frumsýn-
ingunni hve Helga Braga gluggaði
oft í handritið milli atriða, nokkuð
sem dregur úr trúnni á hana sem
flytjanda og dempar stemmninguna
með því að hefta flæði textans.
Fyrirlestrarformið er í sjálfu sér
ekki mjög dramatísk lausn á að
koma efni á framfæri. Leikræn
spenna í sýningunni fólst fyrst og
fremst í samskiptum við áhorfendur
sem – eins og þegar hefur verið tekið
fram – voru nokkuð einsleit. Eini
áberandi leikmunurinn, gríðarstór
skrifblokk sem kom í stað skólatöflu,
EINS og komið hefur fram í við-
tölum við Helgu Brögu kallar hún
sýningu sína í tónlistarhúsinu Ými
„kabarettnámskeið“. Hugmyndin er
sú að áhorfendur geti haft af henni
bæði gagn og gaman, þ.e. losað um
hömlur í kynlífinu og fundið lausn á
vandamálum sínum með því að finna
leið til að sjá þau í spaugilegu ljósi.
Upphafsmaður þessarar tegundar
hláturmeðferðar á kynlífsvandamál-
um ku vera höfundurinn, Bernhard
Ludwig. Grunnhugmyndin og uppi-
staðan í verkinu mun vera hans en
Helga Braga og Þór Tulinius, leið-
beinandi hennar, hafa lagað textann
að íslenskum aðstæðum og væntan-
lega að persónuleika leikkonunnar,
tekið þau atriði út sem þeim þótti
ekki eiga við og bætt við öðrum frá
eigin brjósti.
Það er kannski það ánægjulegasta
við sýninguna hve vel hefur tekist að
steypa Helgu Brögu í mót hins gam-
ansama fyrirlesara. Hún er bæði af-
slöppuð og örugg á sviðinu og bráð-
fyndin án þess að þurfa að nýta nema
brotabrot af þeim fjöldamörgu svip-
brigðum og tiktúrum í tali sem hún
hefur safnað í sarpinn á ferli sínum
sem gamanleikari. Í staðinn er hún
blátt áfram og ber með sér svipmót
fræðimannsins sem veit hvað hann
er að tala um og býr að ríkri reynslu
á sínu fræðasviði en getur miðlað því
til meðaljónsins af yfirvegun og
innsæi. Þessi persóna er að sjálf-
sögðu jafn mikill tilbúningur og ýkt-
ar farsapersónur en í stað þess að
kalla einungis fram hlátur kemur
hún inn hjá áhorfendum tilfinningu
fyrir myndugleika og áhrifavaldi.
Textinn er settur fram sem um-
fjöllun um ákveðið efni – þ.e. vanda-
mál tengd kynlífi, sem fyrirlesarinn
reynir að leysa með því að breyta
viðhorfi áhorfenda til þeirra. Uppi-
stand einkennist gjarnan af því að
uppistandarinn gerir grín að sjálfum
sér og/eða aðstæðum sínum og um-
hverfi. Hér er því ekki að heilsa held-
ur er persóna fyrirlesarans ekki í
sviðsljósinu nema að litlu leyti held-
ur beinist spaugið hér að áhorfend-
um sjálfum.
Það mætti halda að svona löng
dagskrá um kynlífstengt efni hefði
upp á fátt það að bjóða sem áhorf-
endur hefðu ekki heyrt ótal sinnum.
Það kemur því skemmtilega á óvart
að stór hluti efnisins er ferskur og
nýr og til þess líklegur að kitla hlát-
urtaugarnar. Neikvæðu hliðarnar
eru gömlu lummurnar þar sem
hamrað er á hve karlar og konur eru
ólík og í framhaldi af því hve margt
mætti betur fara í samskiptum
þeirra – nokkuð sem fjallað hefur
verið um í fjölmörgum bókum, uppi-
standi, hellisbúaleikritum og hver
má vita hvað síðustu árin. Þessar til-
vísanir stinga svolítið í stúf við meg-
inefni textans og það væri gaman að
vita hvort þær eru komnar frá Bern-
hard Ludwig sjálfum eða einhverj-
um þeirra sem unnið hafa við að laga
var ekki notuð á áhrifamikinn hátt
og bendingar Helgu Brögu með priki
voru hálffálmkenndar. Uppistand
getur verið spennandi þegar áhorf-
endur eru sannfærðir um að hluti
efnisins sé mótaður og spunninn upp
á staðnum eftir því hvernig bregðast
verður við aðstæðum hverju sinni.
Þessi sýning er aftur á móti um of
njörvuð niður í fyrirlestrarformið.
Sýningin hefur orðið tilefni mikilla
vangaveltna hjá undirrituðum um
skilin milli kynlífsfræðslu og gaman-
mála og hvort það sé líklegt til að
vera árangursrík aðferð að blanda
þessu tvennu saman. Niðurstaðan er
helst sú að það fari eftir vægi þess-
ara tveggja þátta. Tilhneigingin er
a.m.k. sú að efast um fræðilegt gildi
margra fróðleiksmola sem Helga
Braga ber á borð í sýningunni. Ef
þeir eru fyndnir er líklegt að þeir
hafi verið færðir í stílinn til að ná
fram mestu mögulegu áhrifum og
um leið missa þeir fræðigildi sitt.
Þessu var t.d. öfugt farið í Píkusög-
um þar sem áhorfandinn gat gengið
út frá því að verkið væri byggt á
sönnum frásögnum og fræðilegum
staðreyndum þó að einstaka sinnum
væri þetta sýnt í spaugilegu ljósi.
Hér er gamanið í fyrirrúmi og ein-
hvern veginn verður að draga í efa
að áhorfendur hafi komið einhverju
bættari eða fróðari af sýningunni –
nema ef vera skyldi með léttari lund.
Gagn og
gaman?
„Það er kannski það ánægjulegasta við sýninguna hve vel hefur tekist að
steypa Helgu Brögu í mót hins gamansama fyrirlesara.“
LEIKLIST
Leikhúsmógúllinn ehf.
í tónlistarhúsinu Ými
Höfundur: Bernhard Ludwig. Þýðandi:
Þórarinn Kristjánsson. Ráðgjöf: Auður
Haralds. Staðfærsla og aðlögun: Helga
Braga Jónsdóttir og Þór Tulinius. Leið-
beinandi: Þór Tulinius. Hljóð og ljós:
Bergsveinn Jónsson. Leikari: Helga
Braga Jónsdóttir.
100% „HITT“
Sveinn Haraldsson
SIR Peter Hall, fyrrum þjóðleik-
hússtjóri Breta, skrifaði í dagbók
sína 20. febrúar 1979 eitthvað á þá
leið að Eugene O’Neill væri án efa
besti vondi leikritahöfundurinn.
Með því á hann við að þrátt fyrir
klisjur, melódrama, skort á undir-
texta og almenn klunnalegheit í
byggingu verka sinna nái hann
áhrifum með spennunni og heið-
arlegri túlkun tilfinninga sem ein-
kennir hans helstu verk. Sömu höf-
undareinkenni má sjá hjá hans
helsta lærisveini á Norðurlöndum,
Lars Norén, og Nóttin er móðir
dagsins er afar gott dæmi um
þetta – kannski það hreinrækt-
aðasta sem hingað hefur rekið hér
á fjörur, enda held ég að þessi leik-
lestur sé þrátt fyrir allt það
stefnumót við höfundinn sem hefur
sagt mér mest – haft mest áhrif.
Við fylgjumst með lítilli fjöl-
skyldu, foreldrum og tveimur son-
um, sem reka lítið hótel í litlum
bæ. Daginn sem við kíkjum í heim-
sókn er hótelið reyndar lokað, því
nú er ársuppgjör – dæmi um yf-
irborðskenndan symbólisma Nor-
éns og erfðagóss frá O’Neill. Vita-
skuld er allt í kaldakoli og allir
hata og elska alla af mikilli sann-
færingu.
Fljótlega eru helstu fjölskyldu-
draugar dregnir út úr skápnum;
samkynhneigð yngri sonarins og
tilheyrandi andstyggð þess eldri,
hið ástlausa samband foreldranna,
krabbamein hennar og síðast en
ekki síst alkóhólismi hans. Allt
þetta og tilheyrandi ofsafengin
samskipti er síðan viðrað fyrir
áhorfendum í eins og þrjá klukku-
tíma – enginn undirtexti, engin til-
raun til að segja aðra sögu en að
lýsa smásmyglislegu tilfinningaróti
hjá fólki á síðasta snúningi.
En vegna þess að Norén er
fyllsta alvara, meinar það sem
hann segir, þá snýst efnið ekki upp
í hjákátlega sápuóperu – þótt það
rambi á brúninni – heldur þröngv-
ar áhorfandanum til að horfast í
augu við tilfinningarótið sem að-
ferð höfundar og efni þyrlar upp.
Viðar Eggertsson er ekki sér-
lega hlýðinn leiklestursforminu og
fer ansi nálægt því að sviðsetja
einfaldlega verkið. Og það töluvert
áhrifamikið. Þá er athyglisvert
hvernig hann snýr ágöllum leik-
lestursins upp í merkingarbæra
þætti í því sem fyrir augu ber.
Þannig var upphaf sýningarinnar
til marks um
það, að það voru
persónurnar
sem komu inn
með handritin,
ekki leikararnir
– með öðrum
orðum – persón-
urnar fóru eftir
handriti í brölti
sínu. Annað stíl-
bragð sömu ætt-
ar var beiting blýantanna, hjálp-
artækis leikaranna, við ýmis
tækifæri. Allt hjálpaði þetta til við
að sætta áhorfandann við frum-
stæðar kringumstæðurnar og nálg-
ast þannig sanna leikhúsupplifun
en losna undan dauðri hönd bók-
menntakynningarinnar.
Leikhópurinn var vel skipaður
og kemur ekki á óvart að hann
náði firnatökum á efninu. Sjálfum
þótti mér kannski mest spennandi
að sjá Baldur Trausta Hreinsson
ná þeim áhrifum sem hann náði
með jafn hófstilltum leik en kraft-
mikilli nærveru í hlutverki eldri
sonarins. Þá naut Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir sín vel í hlutverki
móðurinnar. Atli Rafn Sigurðarson
var kannski dálítið óræður sem
yngri sonurinn, hann náði ekki al-
veg að gera æsku hans og því sem
henni fylgir nægilega skýra. Hjalti
Rögnvaldsson var fantagóður sem
hinn drykkfelldi heimilisfaðir.
Þetta var vel heppnuð kynning á
Lars Norén. Hún náði kannski
ekki að sannfæra mig um að hann
sé óviðjafnanlegur snillingur, en
gerði stöðu hans sem óvægins og
heiðarlegs listamanns algerlega
skýra með skarpri og sterkri allt-
að-því sviðssetningu á áleitnu
verki.
Ársuppgjör
Þorgeir Tryggvason
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Höfundur: Lars Norén. Þýðandi: Birgir
Sigurðsson. Leikstjóri: Viðar Eggertsson.
Leikendur: Atli Rafn Sigurðarson, Baldur
Trausti Hreinsson, Hjalti Rögnvaldsson
og Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir. Leiklestur
á Smíðaverkstæðinu 1. 11. 2003.
NÓTTIN ER MÓÐIR DAGSINS
Lars Norén