Vísir - 11.03.1981, Side 9

VISIR
Miðvikudagur 11. mars 1^81
r—------------------------------
Miðað við þann heim sem við
lifum í þá er tsland ekki svo
h ýkja stórt þó að það sé að flatar-
■ máli stærra en mörg önnur lönd
■ eins og t.d. England, Danmörk
I og Póiland svo að eitthvað sé
nefnt. öll þessi lönd sem ég hef
hér nefnt hafa það sameiginlegt
að þar búa margar milljónir
manna. En samfara þvf að
mörg lönd eða þjóðarbrot
byggja sama meginlandið þá
hefur menning þeirra blandast
og sérkenni hverrar þjóðar
tapað sinni upphafiegu mynd I
rás tfmans.
íslendingar eru sérstæðir
þjóða fyrir að geta greint sig
skýrt frá öðrum bæði hvað
m snertir mál og sérkenni en þar
ber þó hæst, að þeir sem byggja
■ iandið og hafa erfti það geta
I rakið ættir sinar frá þvi er land
^ byggðist og jafnvel töluvert
fyrir landnám. Vegna þess aö
landið er eyja einangruö af sjó á
alla vegu og langt er til annarra
landa hefur þjóðinni tekist að
varðveita forn einkenni og
hefðir, sem hún hefur þroskað
| með sér i gegnum aldirnar,
þrátt fyrir að yfir landið hafa
| skollið mannskæðar farsóttir
■ sem eytt hafa allt að helmingi
þjóðarinnar á fáum misserum.
■ Landið hefur verið gjöfult á sinn
■ hátt, þó hafa eldar og fsar
hamlað og haft áhrif á búsetu
® manna.
Þrátt fyrir þetta er þjóðin
samheldin og fhaldsöm á þjóð-
leg menningareinkenni, upp-
runnin úr farvegi liðinna alda.
Upp úr þessum farvegi er
islenska gliman runnin, til forna
var talið sjálfsagt að vera vel
iþróttum búinn og enginn þótti
maður með mönnum nema vera
vel sjálfbjarga til iþrótta.
Gunnar á Hliðarenda stökk hæð
sina i öllum herklæðum og
Kjartan Ólafsson glímdi við
Noregskonung og mátti
konungur varast fall oftar en
m einu sinni og lofaði konungur
hreysti hans. Grettir Ásmunds-
■ son var frækinn glimumaður og
svona má lengi telja. Það er þvi
ætlan min að gera hér tilraun til
■ að drepa f fáum oröum á sögu
íslensku glimunnar.
Upphaf glímu
Um uppruna glimunnar hefur
verið ritað nokkuð á liðnum
árum, en þau brögð eða tök sem
verða til þess að til verður ein
I samfelld glima, má að nokkru
I rekja til fangbragða sem viö
■ sameiningu verða að einni
■ iþrótt, sem er samofin leikni
■ þess er með fer i návigi annars
■ andstæðings, þetta verður ein
I samfelld flétta, sem má likja
' við manntafl þar sem tveir and-
I stæðingar eigast við og hugvitiö
' samfara snerpu ræður úrslitum.
Nöfn eins og hryggspenning,
lausatök (þ.e.a.s. axlartök),
fangastakkur, fanghella,
heljarfang eru fangbrögð glim-
unnar en þó i misjöfnum mæli,
, aðallega eru það þó fótabrögð
þessara fangbragða er verða
, siðar aðalbrögð glimunnar.
Brögð eins og klofbrögð, snið-
glima, leggjarbragð, hné-
| hnykkur, hælkrókur, mjaðma-
hnykkur o.fl. eru undirstöðu-
■ brögð i glimunni. Forfeður
■ okkar komu með þessi fang-
brögð til landsins, og smám
saman renna þau saman i eitt.
Menn hafa löngum deilt um
hvort gliman sé alislensk en á
það vil ég engan dóm leggja en
læt Helga Hjörvar hafa orðið.
,,Með þessum tökum njóta
brögðin sin best og nú fjölgar
þeim og lærast betur, þau verða
samgróin þessum og gliman
sjálfstæð iþrótt.
Hitt er annað mál hvenær
gliman er fullþroskuð sérstæö
iþrótt og hvort hún eins og hún
tiðkaðist hér á landi þegar i
fornöld er orðin til á Islandi, eöa
hún hefur borist hingað i
svipaðri mynd með þeim sem
■ landið námu.
Að visu skiptir það ekki máli i
■ sjálfu sér þvi að nú er hún sem
I iþrótt eins islensk og málið i
þjóðsögunum er islenskt mál.”
(H.H. 1916 bls. 11—12) Eins og
Helgi Hjörvar lætur i skina i bók
sinni, þá er gliman sú iþrótt sem
helst allra þekktra iþrótta má
kallastalislensk, að visu voru til
“ fangbrögð þjóða er liktust
islensku glimunni að nokkru, en
þessar þjóðir eru Norðmenn,
Englendingar og Svisslend
ingar. En þær eru svo ólikar
um margt að ekki kemur til
mála að leggja okkar glimu að
jöfnu. Þannig að ekki er alveg út
i loftið að eigna okkur glimuna
með öllu, enda renna okkar
gömlu bókmenntir stoðum undir
þá skoðun.
Glima fornmanna
Islendingasögur okkar hafa af
mörgum verið gagnrýndar sem
söguleg staðreynd en við sem
höfum tilhneigingu til að leita
sannana i sambandi viö glimu
eigum varla annars kostar en að
leita fanga i þeim. Islendinga-
sögurnar eru meðal annars
gagnrýndar fyrir að ýkja afrek
fornmanna, þ.e.a.s. afrek
þeirra geti varla verið raun-
veruleiki, það sé harla óliklegt
að maður geti stökkiö hæð sina i
fullum herklæðum og höggvi
svo ótt með exi að margar hend-
ur sýnist á lofti i einu. Við sem
höfum iðkað glimu erum margir
annarrar skoöunar, til aö
mynda hefur islenska þjóöin um
aldir klifað á þessum afrekum
og gerir enn, en þessar sögur
hafa löngum fleytt okkur i gegn
um hinar erfiðustu stundir i lifi
þjóðarinnar, en til íslendinga-
sagnanna verður leitað fanga til
að sanna mál mitt að nokkru.
Ég tel að gliman sé ekki skáld-
skapur, þá væri öll okkar fortið
skáldskapur einn.
Margar glimusögur eru til
■ ■■■!■■■!
Kristján B. Þórarins-
son skrifar fróölega og
skemmtilega grein um
sögu glímunnar og kemur
víöa við. //Gliman er
jafngömul íslensku máli"
segir Kristján, og leggur
áherslu á tengsl hennar
og íslenskrar menningar.
umræðu i fornsögu okkar og
skal tveggja getiö hér. Þessar
sögur eru að öllum likindum
færðar i letur á þrettándu öld,
ca. 400 árum eftir landnám. 1
Viga-Glúmssögu segir frá einni
viðureign og kemur glögglega i
ljós hvað er að gerast. „Þat
gerst eitt sumar á Alþingi, at i
Fangabrekku gengust menn at
sveitum, Norðlendingar ok
Vestfirðingar. Gekk Norðlend-
ingum þyngra. Var fyrir sveit
þeirra Már, sonur Glúms. Kemr
þar at maör einn, er Ingólfr hét,
sonr Þorvalds. Faðir hans bjó á
Rangárvöllum. Már mælti: ,,Þú
ert þrekligr maðr. Muntu vera
sterkur. Veit mér at ganga til
fangs.”Hannsvarar: „Þat mun
ek gera fyrir þinar sakar.” Sá
fell, (er) i móti var. Gengr til
annarr ok inn þriðji, ok fór svá.
Nú hugnaði Norðlingum. Þá
mælti Már: „Ef þú þarft mins
formælis, skal ek þér at liði
verða, eða hvat skal nú til ráða
þinna?” Hann svarar: „Ekki
hefi ek ráðit, ok vilda ek helst
norðr um ok taka verknað”.
(Viga-Glúmssaga isl. útg.ár
1968 bls 36—37).
Þarna fer ekki á milli mála að
tekist er á i bændaglimu, en það
er viðureign tveggja hópa er við
eigast og kallast sá foringi er
fyrir hópnum er, sá er vinnur
kallast sigurvegari, en enginn
má fara i glimu aftur er hann
hefurfalliö einu sinni. I Grettis-
sögu er sagt frá viðureign
Grettis á Hegranesþingi.
(Grettissaga bls. 216—223
kostnaðarm. Siguröur Stefáns-
son Rvik 1900)
Glíma um
aldamótin
1878 stofnaði Sverrir Runólfs-
son steinsmiður i Reykjavik
annað fyrsta iþróttafélagiö sem
stofnað var á Islandi. Var þaö
stofnað utan um glimu fyrst og
fremst. Þá eins og áöur glimdu
menn þannig að tveir menn
stóðu andspænis hvor öðrum og
tókust I hendur áður en viður-
eign þeira hófst, siðan tókust
þeir tökum, hendi i hvora
buxnaskálm rétt fyrir ofan
vasa. Það er ekki fyrr en eftir
aldamótin að til sögunnar
kemur sérstaktglimubelti, enda
munu þær vera ófáar buxurnar
sem rifnuöu hér áður fyrr.
Meö tilkomu félagsskapar
fara að tiðkast ýmis konar mót i
tengslum við glimuna, svo sem
Skjaldargiima Armanns,
Islandsglima þar sem keppt var
um besta glimumann landsins,
siðar komu landsflokkaglimur
o.fl. og hefur verið*til margs
konar glimumóta stofnað.
tslendingar hafa sent glimu-
menn á Ólympiuleika o.s.frv.,
einnig hefur þótt við hæfi aö
glima sé sýnd við ýmissa mann-
fagnaöi, eins og t.d. við
konungskomu á Þingvöll 1921.
Glima nútimans
Um glimu þá sem iðkuð er i
dag má segja að hún sé i engu
frábrugðin, að öðru leyti en þvi
að til hafa komið ýmis konar
leikreglur er glimumenn veröa
að fara eftir. Þetta gerir glim-
una fastmótaðri en áður og
kannski minni hætta á að hún
falli i gleymsku. Eftir alda-
mótin varð mikil glimuvakning
á Islandi og munu hæst hafa
staðið þeir sem voru við nám i
Haukadal hjá Sigurði Greips-
syni, en hann sýndi þessari
iþrótt mikla virðingu. Fyrir
aldamótin hafði þaö verið
lenska aö glima væri kennd i
skólum og var þar Bessastaða-
skóli fremstur i flokki. Mörg
þekkt nöfn i sögu islensku
þjóðarinnar létu sig miklu
skipta aö gllma væri i hávegum
höfö. Nú á seinni árum hefur
gliman ekki átt eins miklum
vinsældum að fagna og áður og
mun það vera mest vegna þess,
að hún hefur ekki náð vin-
sældum hjá forráðamönnum
skólanna. Þar ganga fyrir
iþróttir, eins og handbolti og
knattspyrna svo eitthvað sé
nefnt.
Glimubrögð
Ég hef hér að framan nefnt
nokkur þeirra glimubragða er
mest voru notuð i glimu en
hæfni glimumanns er hvað mest
ef hann hefur yfir mikilli þekk-
ingu á glimubrögðum að ráða. I
bók Menningarsjóðs um iþróttir
er getið allra glimubragða og
vel frá þeim skýrt þar og skal
þvi visað til þessarar bókar
enda of langt aö skýra frá i
stuttri ritgerð frá þeim og
hvernig þau eru útfærð.
Niðurlag — menningar-
gildi glímunnar
Ef islenska þjóðin hefur hug á
aö halda við fornri menningu,
ekki aðeins gömlum munum
sem segja að sjálfsögðu mikla
sögu, þá verður að gefa þessari
fornu iþrótt meiri gaum en gert
hefur verið. Gliman er jafn
gömul islensku máli og hún er
jafn ný i dag eins og málið, hún
hefur náð að halda i viö málið
bæði hvaö fjölbreytni og þroska
snertir. En ef við látum fljóta aö
feigðarósi og gætum ekki hrein-
leika og ferskleika I glimunni
eins og málinu er hætt viö aö
okkur takist að drepa enn einn
geirfuglinn, bara fyrir sofanda-
hátt.
Inn i tunguna hafa slæðst
erlend áhrif sem þykja af
mörgum sjálfsögð, en eru sum
hver stórhættuleg engu aö siður.
Þvi verður að vaka yfir og gæta
að þvi, að mál sem við tölum á
tslandi sé okkar eigið, en nota
annað við önnur tækifæri. A
Islandi eiga islensk tunga og
islensk glima að vera i hávegum
haföar sem sterkir þættir við
varðveislu sjálfstæðrar
islenskrar menningar.
Kristján B. Þórarinsson
fm. Ungm.fél. Vikverja
IRvik.