Morgunblaðið - 19.12.2003, Blaðsíða 14

14 | FÓLKIÐ | FÖSTUDAGUR 19|12|2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hvað gerir
rithöfund að
rithöfundi?
Það telst alltaf til viðburða þegar nýir skáldsagnahöfundar stíga
fram á sjónarsviðið, senda frá sér sínar fyrstu skáldsögur, þó
oftar en ekki sé viðkomandi höfundur kannski búinn að senda
frá sér ljóðabók eða bækur áður og jafnvel smásagnasöfn líka.
Það er nú einu sinni svo hjá bókaþjóðinni að fátt þykir merki-
legra en skáldsaga, að ekki sé talað um ef hún er hnausþykk.
Fyrir þessi jól senda fjórir höfundar frá sér sína fyrstu skáld-
sögu, Guðmundur Steingrímsson, Linda Vilhjálmsdóttir, Berg-
sveinn Birgisson og Sölvi Björn Sigurðsson. | arnim@mbl.is
FEIMINN VIÐ AÐ KALLA
MIG RITHÖFUND
Guðmundur Steingrímsson er mönnum helst
kunnur fyrir áralangt starf sitt í hljómsveitinni
Skárren ekkert, sem heitir nú Ske, en hann
hefur einnig verið iðinn pistlahöfundur fyrir út-
varp og blöð. Áhrif mín á mannkynssöguna,
sem Forlagið gefur út, er fyrsta skáldsagan
sem hann skrifar og nærtækt að spyrja hann
hvort hann sé nú loksins orðinn rithöfundur.
„Ég er dálítið feiminn við að kalla mig það,
finnst ég verða að skrifa fleiri bækur,“ segir
Guðmundur, en hann er ekki búinn að hafa
samband við símaskrána til að láta breyta
starfsheiti sínu þar úr harmonikkuleikari.
Aðspurður hvort ekki hefði verið hægt að
segja það sem hann vildi í knappri smásögu
eða ljóði svarar hann að bragði: „Nei, alls
ekki, það væri frekar að ég hefði getað sagt
þetta allt í meitlaðri hæku, til greina kom hæka, löng saga eða gjörn-
ingur í Nýlistasafninu á mánudagskvöldi, sem enginn hefði mætt á.
Ég hefði haft húmor fyrir því.“
Guðmundur segir að bókin sé ekkert sem hafi þjakað sig árum
saman. „Ég skemmti mér konunglega við að skrifa hana, svo vel að
ég er byrjaður á næstu bók,“ segir hann. „Hún verður full af dulspeki
og klámi og fjallar um endalok veraldar.“
Guðmundur, sem er alvanur að fara í viðtöl sem tónlistarmaður,
segir það hafa komið sér á óvart hvað allt orðalag sé miklu drama-
tískara í kringum allt sem viðkemur bókum. „Það er eins og það sé
um líf og dauða að tefla. Ég fékk hugmynd að sögu sem skemmtilegt
var að glíma við og víst túlkar hún visst viðhorf mitt til lífsins, en í
raun ekkert ósvipað og platan Life, Death, Happiness & Stuff sem
Ske gerði fyrir ári. Í viðtölum vegna hennar vorum við aftur á móti
ekkert spurðir af því hvort eitthvað hefði þjakað okkur eða sótt
svona svakalega á okkur, að við hefðum orðið að gefa út plötu.
Skáldskapur er ekki sjúkdómur.“
Hvort er skemmtilegra að vera rokkari eða vera rithöfundur?
„Það jafnast fátt á við gott gigg á sviði, en þetta er hvort tveggja
ákveðinn farvegur til að tjá sig, þó svo að vitanlega skilji mann fáir.
En það er hluti af þessu.“
ENGINN MUNUR Á AÐ VERA
LJÓÐSKÁLD EÐA RITHÖFUNDUR
Linda Vilhjálmsdóttir hefur verið framarlega í
flokki íslenskra skálda á undanförnum árum og
sent frá sér nokkrar ljóðabækur. Lygasaga sem
Forlagið gefur út er fyrsta skáldsaga hennar og
Linda segist nú vera orðin rithöfundur þó ekki
miði hún það við skáldsöguna sem slíka. „Það
miðast frekar við úthald en söguna sjálfa,“ segir
hún og hyggst ekki breyta starfsheitinu í síma-
skránni; þar segist hún vera sjúkraliði; „ætli ég
leyfi því ekki að standa.“
Eins og nefnt er hefur Linda skrifað mikið af
ljóðum í gegnum tíðina. Hún segir að það sem
sem hún sé að segja frá í skáldsögunni hefði
hún ekki getað sagt í ljóði eða smásögu. „Ég
reyndi að koma hluta af þessu í smásögur en
það gekk ekki upp og ljóðformið hentaði þessu efni einfaldlega
ekki.“ Linda segir að það sé í sjálfu sér enginn munur á að vera ljóð-
skáld eða vera rithöfundur. „Ég tel engan áþreifanlegan mun vera
þar á milli. Það sem gerir það að verkum að ég tel mig vera alvöru rit-
höfund núna, og reyndar frá því áður en þessi bók kom út, var að ég
hætti á spítalanum og einbeitti mér að því að skrifa. Ég hafði verið í
hálfri vinnu og þorði lengi vel ekki að stíga skrefið til fulls, afþví ég
vildi ekki gefa á mér höggstað. Á meðan ég var útivinnandi sjúkraliði
gat ég alltaf afsakað mig með því að ég væri ekki að sinna ritstörfum
af fullum krafti. Það er mikil yfirlýsing að segja „ég er rithöfundur“, en
það er ekkert óyfirstíganlegt, maður verður bara að taka slaginn.“
Fylgir því að vera rithöfundur í fullu starfi ekki fátækt og kröm?
„Jú, ég er að fatta það núna,“ segir Linda og hlær. „Ég hélt að ljóð-
skáldin væru blönkust af öllum listamönnum og ég mundi pottþétt
komast í álnir þegar ég færi að skrifa skáldsögur. Ég var alltaf að öf-
unda einhverja metsöluhöfunda, en ég sé það nú að ég sit enn á
sama flæðiskerinu.“
LJÓÐ MYNDI EKKI DUGA
Sölvi Björn Sigurðsson sendir frá sér bókina Radíó Sel-
foss sem Mál og menning gefur út.
Sölvi Björn hefur gefið út ljóðabækur og einnig þýtt
ljóð. Hann segir að líklega sé rétt að kalla hann rithöf-
und að svo stöddu. „Ég veit reyndar ekki hvað það er
sem skilgreinir hvort maður er rithöfundur eða ekki, en
eigum við ekki að segja svo.“
Skráning í símaskránni er ekki eitthvað sem vefst fyrir
Sölva Birni, hann segist ekki vera í símaskránni „svo ég
tek það bara með trompi þegar þar að kemur,“ segir
hann og hlær við.
Eins og getið er hefur Sölvi Björn sent frá sér ljóða-
bækur en hann segir að ljóð myndi ekki duga til að segja
þá sögu sem hann rekur í Radíó Selfoss. „Það er vit-
anlega talsverður munur á skáldsögu og ljóði og þar sem
það er frekar mikið um atburði í bókinni, frásögnin er við-
burðarík, þá held ég að hún hefði ekki komist fyrir í ljóði,“ segir hann. Að-
spurður hvort epískt söguljóð myndi duga svarar hann að bragði: „Það yrði
þá að vera mjög langt ljóð ort undir hexametri.“
Sölvi Björn er þegar byrjaður á næstu skáldsögu og var reyndar búinn að
skrifa fyrstu gerð hennar áður en Radíó Selfoss kom út. „Ég var ekki nógu
ánægður með hana og ákvað að hvíla hana um stund áður en ég tek til við
hana aftur,“ segir hann og tekur undir að það sé hollt rithöfundum að vinna
svo, að geyma textann aðeins. „Ég held líka að ritun Radíó Selfoss geri mig
betur í stakk búinn til að takast á við að endurskrifa hina bókina.“
Verður það þá meistaraverk þitt?
„Maður reynir að gera sitt besta.“
Sem stendur fæst Sölvi Björn aðeins við það að skrifa og ætlar að reyna
við það eins lengi og unnt er. „Það er ekki auðvelt að komast í þá stöðu að
geta sinnt ritverkum eingöngu, ekki síst þegar maður er að hefja rithöfund-
arferil, en maður verður að láta vaða og sjá hvernig landið liggur.“
LJÓÐIÐ KEMUR AFTUR
Bergsveinn Birgisson sendi frá sér bókina Landslag er
aldrei asnalegt sem Bjartur gefur út. Bergsveinn dvelst
í Noregi og svaraði spurningum í tölvupósti.
Aðspurður hvort hann sé nú loks kominn á það stig
að vera kallaður rithöfundur svarar Bergsveinn því til að
í huga þeirra sem dæma bókina hans og fleira fólks virð-
ist skilningurinn sá að þetta sé hans fyrsta „eiginlega“
bók „og þá gjarna kölluð „frumraun“, ergo: nú er mað-
urinn rithöfundur. En ég minni á að ég hef gefið út tvær
ljóðabækur áður. Ég hallast að því að maður sé rithöf-
undur þegar maður segir buxurnar sínar fínustu buxur í
heimi, þvert á allar tískubúðir. Það gerði ég semsé í
ljóðabókunum sem ég nefndi,“ segir Bergsveinn og
bætir við að hann sé ekki búinn að breyta starfsheiti í
Símaskránni, enda hafi hann aldrei komist í íslensku
símaskrána, „og þar af leiðandi er ég kannski ekki eig-
inlegur „Íslendingur“. Það þýðir síðan að ég hef enga
vinnu og af því má ætla að ég sé kannski ekki til. Mér er
líka illa við síma og tek undir það sem gamlar kellingar sögðu þegar sveita-
síminn fyrst kom, að það er allt lygi sem sagt er í síma.“
Eins og getið er hefur Bergsveinn ort ljóð og sent frá sér tvær ljóðabækur.
Spurður hvort ekki hefði dugað að segja það sem felst í sögunni með ljóði
svarar hann svo: „Spurnin er tvíþætt: er ljóð og saga það sama er miðla skal
hugsun, og er jafnauðvelt að miðla þessu til fólks. Fyrir mér eru saga og ljóð
tvennskonar hugsunarform. Sagan er trúlega eldri og hennar súgur og gjall-
andi annar en ljóðsins. Snorri Hjartarson orti ljóð um örlögin: „Allt er á reki /
allt er örlögum háð“, og Erik Fossnes Hansen norski gerði 800 síðna róman
um þessa hugsun. Þú spyrð: Er Snorri nóg? Snorri er á ýmsan hátt að gera
annað en sögumaðurinn, að fara í smáatriði á því gerum við ekki hér. Hvað
varðar miðlun til fólks: Ljóðabækur seljast ekki, en þó hefur aldrei verið jafn-
mikið ort. Að vera skáld er svipað og að vera mállaus í dag. Ég segi bara eins
og Cesar Vallejo: „Sælir eru þeir sem eru með klukku og hafa séð Guð“.“
Í framhaldi af því kviknar spurningin hvort það sé einhver munur á því að
vera ljóðskáld eða rithöfundur.
„Út frá samfélagslegu sjónarhorni er munurinn sá sami og munurinn á úti-
gangsmanni og vel lukkuðum túrbókapítalista. Svo finnst mér. Bhaktin benti
á að skáldsagan sé margradda. Ljóðið er harðari húsbóndi. Það krefst ákveð-
ins kjarna, maður þarf að meina eitthvað og yrða það klárt og persónulega í
ljóðinu. Við lifum meira margradda í dag. Postmodern-hugtakið er leyst af
hólmi af flestum með „fjölhyggju“-hugtakinu, en það er að meina ekki neitt
um nokkurn skapaðan hlut, en masa þeim mun meira. Þetta samfélags-
ástand hæfir betur skáldsögu en ljóði. Þessvegna hafa rithöfundar það betra
en skáld í dag. En ljóðið kemur aftur, daginn eftir partíið. Nú er partí í mann-
heimum.“