Morgunblaðið - 12.01.2004, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 MÁNUDAGUR 12. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í Túnis bíða þín ekki aðeins góðir golfvellir og
þægilegt loftslag. Saga landsins, menning og
staðsetning við Miðjarðarhafsströndina,
gera Túnis ákaflega spennandi til heimsóknar
Brottför 20. febrúar: Verð kr. 135.500 á mann í tvíbýli.
Brottför 23. apríl: Verð kr. 144.500 á mann í tvíbýli.
Innifalið í verði er flug, flugvallarskattar, fararstjórn, akstur,
gisting á fyrsta flokks hótelum í 10 nætur með morgunverði og
kvöldverði, 8 vallargjöld á góðum golfvöllum, ein skoðunarferð.
Bókanir og nánari upplýsingar hjá Ferðaskrifstofu Vesturlands í síma
437 2323 eða með netpósti til fv@fv.is.
Sími 437 2323, fax 437 2321. Netfang fv@fv.is
UPPSEL
T
„Hvað átti Hannes að gera?“ var fyr-
irspurn úr sal á blaðamannafundi í
ReykjavíkurAkademíunni á Hring-
braut á laugardag, í tilefni af mikilli
umræðu undanfarna daga og vikur
um hvað séu góð vinnubrögð og hvað
ekki við ritun ævisagna og einkum
hvar mörk eðlilegrar endurritunar og
ritstuldar liggi.
Gagnrýnin á verkið Halldór sem er
fyrsti hluti ævisögu dr. Hannesar
Hólmsteins Gissurasonar um Nóbels-
verðlaunaskáldið Halldór Kiljan Lax-
ness snýst m.a. um umorðun eða end-
ursögn. Spurningin fól í sér að
Halldór Laxness hafði endurskapað
veruleikann í endurminningarbókum
sínum og þar með gefið honum sína
eigin túlkun. „Þessi túlkun er hug-
verk Halldórs Laxness. Svo kemur
Hannes og tekur túlkun Halldórs á
sínu eigin lífi og setur inn í sitt verk,“
sagði fyrirspyrjandi og bætti við að
Hannes notaði einnig endursögn og
þar með túlkun Hallbergs á verkum
Halldórs, t.d. endursögn á bókinni
Undir Helgahnjúk án þess að merkja
hana. Lesendur hefðu aftur á móti
búist við að Hannes legði eigin skiln-
ing í sögu og líf Halldórs, en ekki ann-
arra, og myndi setja fram nýja túlk-
un.
Spurningin var því: „Átti Hannes
að koma fram með eigin skilning á
ævi og verkum Halldórs? Hvernig
hefði Hannes átt að gera þetta?“
Túlkun höfunda ævisagna
Fyrir svörum sátu Guðjón Frið-
riksson höfundur ævisagna Einars
Benediktssonar, Jóns Sigurðssonar
og Jónasar Jónssonar frá Hriflu. Þór-
unn Valdimarsdóttir höfundur sög-
unnar Snorri frá Húsafelli og fleiri
rita en hún vinnur nú að ævisögu
Matthíasar Jochumssonar, gg Viðar
Hreinsson höfundur ævisögu Steph-
ans G. Stephanssonar.
Fræðimönnum var velkomið að
fylgjast með blaðamannafundinum,
og var Hannes Hólmsteinn, höfundur
verksins, einn þeirra sem gengu í sal-
inn.
Viðar Hreinsson svaraði fyrir-
spurninni á þá leið að ævisaga ætti að
vera þannig að höfundur verksins
myndi draga upp sína eigin mynd af
þeim sem ævisagan væri um.
Guðjón Friðriksson tók undir með
Viðari. „Það er samt ekki hægt að
gefa upp neina formúlu fyrir því
hvernig það eigi að skrifa ævisögu,“
sagði hann.
Þórunn Valdimarsdóttir var einnig
á móti uppskriftum að ævisögum,
enda gerði hún uppreisn gegn form-
inu fyrir 15 árum með ævisögu sinni
um Snorra á Húsafelli. Hún sagði að
Hannes hefði kosið sér þessa aðferð
sem hann notar í ævisögu Halldórs.
„Ég kýs mér aðra aðferð og hver hef-
ur sinn stíl í þessu.“
Vinsamlegt hlutleysi er
aðferð Hannesar
Blaðamaður nýtti sér tækifærið
fyrst Hannes Hólmsteinn var við-
staddur fundinn og innti hann eftir
svari við fyrirspurninni um túlkun á
verkleikanum og verkum annarra.
„Ævisaga, að mínu mati, á ekki að
fela í sér mjög harða dóma um mann-
inn sem ævisagan fjallar um,“ svaraði
Hannes. „Ég lagði mig fram um að
lýsa ævi Halldórs með vinsamlegu
hlutleysi og til þess nýtti ég mér
æskuminningarbækur hans og bók-
mennafræðitúlkanir Peters Hall-
bergs. Ég vildi ekki finna upp hjólið,“
segir hann.
Hannes telur það þó villandi hug-
mynd um verk sitt að ætla að það sé
fengið frá þessum tveimur mönnum
Halldóri og Hallberg. „Ég myndi
giska á að a.m.k. 90% af bókinni sé
fengið úr öðrum heimildum en frá
þeim. En ævisaga er eðli málsins
samkvæmt umritun og úrvinnsla
fjölda heimilda, t.d. skjala og gagna á
söfnum, bóka og munnlegra frásagna.
Það liggur í eðli ævisögunnar. Þannig
að ég vildi ekki vera með neina sér-
staka túlkun á Halldóri, heldur leyfa
hverjum lesanda að túlka, hver með
sínum hætti. Leggja fram öll gögnin,
fella fróðleiksbrot um ævi Halldórs
saman í eina heild og láta lesandanum
svo eftir að dæma, það er mín aðferð,“
segir Hannes.
„Ég leyni því hvergi að ég styðjist
við bókmenntafræðitúlkanir Hall-
bergs, það eru 84 tilvísanir í Hallberg
í textanum auk sérstakrar almennrar
tilvísunar í lokin. En auðvitað nota ég
þær ekki nema þegar ég er samþykk-
ur þeim,“ segir hann.
Skýr mörk heimildanotkunar
Í umræðunni síðustu daga um verk
Hannesar um Halldór hafa menn oft
velt fyrir sér hvers konar verk ævi-
sagan er; alþýðleg eða vísindaleg.
Gísli Gunnarsson sagnfræðingur við
Háskóla Íslands sagði t.d. í Sjón-
varpsfréttum 9. janúar að hér væri
um tvær vinnuaðferðir að ræða.
Viðar Hreinsson sagðist á hinn
bóginn gera sömu kröfur til sjálfs sín
hvort sem hann skrifaði fyrir almenn-
ing eða fræðimenn. „Það er skylda að
hafa verkið gagnsætt,“ sagði hann og
að það væri mikilvægt að fylgja
ströngum reglum, sjálfur hefur hann
lent í því sem háskólakennari að þurfa
að glíma við ritstuld nemenda vegna
texta sem þeir hafi tekið á Netinu.
Allt þarf að vera merkt, að hans mati.
Guðjón sagðist ævinlega gæta þess
í sínum verkum að lesandinn yrði
aldrei í vafa hvaðan efnið væri fengið,
hvort sem það væri notað beint eða
væri endurskapað. „Ég nota aldrei
heimildir án þess að vísa í þær,“ sagði
hann.
Jón Ólafsson heimspekingur í
ReykjavíkurAkademíunni spurði
hversu mikið frelsi höfundar ævi-
sagna hefðu og voru Viðar, Guðjón og
Þórunn sammála um að höfundar-
réttarlögin væru ramminn utanum
um það frelsi. „Ef texti er notaður úr
öðru riti verður lesandinn að fá ná-
kvæmar upplýsingar um það,“ sagði
Guðjón. Höfundar geti notað nokkrar
aðferðir til að koma heimildum til
skila án þess að trufla lesandann. Að-
ferð Hannesar væri aftur á móti á
mörkunum.
Flóknir innviðir bókar
Sigurður Gylfi Magnússon sagn-
fræðingur í ReykjavíkurAkademí-
unni spurði hver væri að þeirra mati
munurinn á alþýðlegu riti og fræðiriti.
Viðar sagði þennan mun úreltan og
hafnaði því að þessi munur finndist í
háskólasamfélaginu. Sagðist hann
sjálfur vinna út frá sömu reglunum
óháð viðtakendum. Þórunn sagði best
að vinna eins og lög gerðu ráð fyrir,
en skilja samt að bók er ekki flatur
veruleiki heldur innviðir. Guðjón
sagði að annars vegar væri hægt að
tala um fræðirit og hins vegar skáld-
skap.
Í umræðunni sem verk Hannesar
hefur skapað hefur nokkuð verið vís-
að til þess að Halldór Laxness hafi
sjálfur nýtt sér texta annarra manna
og er frægasta dæmið notkun hans á
dagbók Magnúsar Hj. Magnússonar.
Magnús er sagður fyrirmyndin að
Ólafi Ljósvíkingi í Heimsljósi. Sigurð-
ur Gylfi Magnússon hefur rannsakað
dagbækur Magnúsar og borið saman
við Heimsljós í bókinni Kraftbirting-
arhljómur Guðdómsins. (Háskólaút-
gáfan 1998).
Túlkun Laxness á Magnúsi Hj.
Blaðamaður spurði því Sigurð um
þetta atriði í umræðunni og vísaði
Sigurður í bókina. Þar stendur m.a. í
formála: „Tengsl dagbókar Magnúsar
við skáldsögu Halldórs Kiljans Lax-
ness hafa verið kunn frá fyrstu tíð.
Halldór hefur sjálfur sagt frá dagbók
og lífi Magnúsar meðal annars í við-
tali við tímaritið Útvarpstíðindi árið
1940, og það er engu líkara en honum
sé í mun að taka af allan vafa að hann
hafi stuðst við ævi raunverulegs
manns.“ (85).
Notkun Halldórs Laxness á dag-
bókum Magnúsar tengist fyrirspurn-
inni um endursköpun og túlkun á ævi
og lífi einstaklinga. Sigurður Gylfi
segir að Halldór Laxness hafi gefið
texta Magnúsar nýja túlkun. „Hall-
dór notar dagbækurnar á frjóan hátt
og stækkar skilning okkar á lífi
Magnúsi Hj. og gerir hann að al-
heimsfyrirbæri,“ segir Sigurður og
vitnar aftur í bókina: „Hans [Hall-
dórs] markmið er að segja sannleik-
ann um samfélagið allt og það fólk
sem var í sömu sporum og Magnús.“
(87).
„Ég vildi ekki vera með neina sérstaka túlkun á Halldóri Laxness,“ segir Hannes H. Giss-
urarson. Gunnar Hersveinn sat fund ævisagnahöfunda í ReykjavíkurAkademíunni sem
segjast ekki komast hjá því að endurskapa og túlka ævi og störf þeirra sem ritað er um.
Morgunblaðið/Þorkell
Þórunn Valdimarsdóttir, Guðjón Friðriksson og Viðar Hreinsson beita öðrum aðferðum en Hannes Hólmsteinn við ritun ævisagna.
guhe@mbl.is
Aðferð Hannesar skekur
fræðaheim og samfélag
SIGURÐUR Gylfi Magnússson
sagnfræðingur í Reykjavík-
urAkademíunni, sem fylgdist með
blaðamannafundinum á laugardag-
inn sagðist í samtali við blaðamann
í gær, sunnudag, hafa orðið fyrir
miklum vonbrigðum með grein-
argerð Hannesar
Hólmsteins Giss-
urarsonar sem
hann kynnti á
fundi í síðustu
viku. „Allir sem
þekkja til dæmis
til verka Guðjóns
Friðrikssonar og
hafa blaðað í bók
Hannesar sáu
strax í hendi sér
að ólíkt hafast
þeir að,“ segir Sigurður Gylfi.
„Þessi skilningur minn á mismun-
andi hugmyndum þeirra tveggja
um ævisöguritun var staðfestur á
fundinum, þar sem Guðjón hafnaði
því mjög afdráttarlaust að nokkur
samsvörun væri á millli verka
þeirra.“
Sigurður Gylfi Magnússon benti
einnig á að nú hefði Gísli Gunn-
arsson prófessor við Háskóla Ís-
lands stigið fram í umræðunni, og
látið í ljós þá skoðun að verk Hann-
esar skipaði honum á bás með al-
þýðufræðimönnum í stað þess að
telja bók hans til fræðilegra verka.
„Þessu átti ég í fyrstu bágt með að
trúa og hélt að Gísli hefði ruglast í
ríminu,“ sagði Sigurður Gylfi, „þar
til ég las í sunnudagsblaði Morg-
unblaðsins lýsingu Hannesar á að-
ferð sinni sem hljómaði eins og al-
þýðufræðimaður væri að tala,
nefnilega að hann hefði ekki viljað
setja fram nýja túlkun heldur notað
túlkun annarra.“
Sigurði Gylfa þótti óvenjulegt að
háskólaprófessor skyldi halda slíku
fram og kallar eftir skýrari grein-
argerð. Hann sagði að Hannes ætti
einfaldlega enn eftir að gera hreint
fyrir sínum dyrum. „Hvernig getur
Hannes Hólmsteinn, ef hann vill að
verk hans sé tekið alvarlega, rétt-
lætt jafn frjálslega heimildanotkun,
svo ekki sé tekið dýpra í árinni, eft-
ir að ævisöguritararnir þrír sem
sátu fyrir svörum höfnuðu slíkum
vinnubrögðum?“ spurði Sigurður
Gylfi að lokum.
Kallað eftir
skýringum
Sigurður Gylfi
Magnússon