Morgunblaðið - 16.01.2004, Blaðsíða 12

ÚR VERINU
12 FÖSTUDAGUR 16. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
EIN stærsta sameining sjávarút-
vegsfyrirtækja á Vestfjörðum varð í
árslok 1996 þegar fjögur fyrirtæki á
Ísafirði og Þingeyri; Togaraútgerð
Ísafjarðar, rækjuverksmiðjurnar
Básafell og Ritur og útgerðarfélagið
Sléttanes sameinuðust undir nafni
Básafells hf. Í upphafi ársins 1997
bættust tvö fyrirtæki í hópinn,
Kambur hf. á Flateyri og Hraðfrysti-
húsið Norðurtanginn hf. á Ísafirði.
Hið sameinaða fyrirtæki var með
kvóta upp á tæp 14.000 þorskígildi og
var nærri helmingur heildarkvótans í
rækju. Básafell var þannig með
stærstu sjávarútvegsfyrirtækjum
landsins, gerði út vel útbúinn skipa-
flota, rak fullkomna saltfiskvinnslu á
Flateyri, rækjuverksmiðju á Ísafirði
og frystingu á Suðureyri.
Fyrirtækin sem á sínum tíma
mynduðu Básafell gerðu samtals út
10 skip, þau Guðmund Péturs ÍS,
Hafrafell ÍS, Pál Jónsson ÍS, Gylli
ÍS, Jónínu ÍS, Jóhannes Ívar ÍS,
Styrmi ÍS og frystiskipin Sléttanes
ÍS, Skutul ÍS og Orra ÍS.
Erfiðleikar strax í upphafi
Byrjunarörðugleikar í rekstri
Básafells voru strax meiri og annars
eðlis en margir áttu von á í upphafi
og kostuðu fyrirtækið meiri fjármuni
en nokkurn óraði fyrir.
Fljótlega eftir sameininguna fór
mjög að draga úr rækjuveiðum á Ís-
landsmiðum en stærsti hluti starf-
semi Básafells var í rækjuvinnslu.
Fjárfest hafði verið í dýrum og full-
komnum búnaði til vinnslunnar, auk
þess sem ráðist var í umfangsmiklar
endurbætur á rækjuskipunum Skutli
ÍS og Orra ÍS. Til að vega á móti
rekstrartapi seldi Básafell jafnan
aflaheimildir eða skip á hverju ári og
gat þannig sýnt fram á söluhagnað í
afkomutölum sínum. Félagið var
hinsvegar á sama tíma að tapa gríð-
arlegum fjármunum á rekstrinum og
skuldirnar hlóðust upp.
Um mitt ár 1999 námu heildar-
skuldir Básafells um 6,2 milljörðum
króna. Til samanburðar má nefna að í
lok árs 1996 námu heildarskuldir fé-
lagsins um 4,9 milljörðum króna. Til
að létta á skuldastöðunni var ákveðið
að selja eignir fyrir einn og hálfan
milljarð króna. Frystitogarinn
Sléttanes ÍS var seldur Ingimundi hf.
og Látrum hf. í júlíbyrjun, ásamt
rúmlega 2.000 þorskígildistonna
kvóta. Hluti af sölunni var greiddur
með rækjukvóta á Flæmingjagrunni.
Básafell átti þá eftir tvö nýupp-
gerð rækjuskip, Skutul ÍS og Orra
ÍS. Fyrirtækið gerði auk þess út línu-
skipið Gylli ÍS, rækjutogarann Guð-
mund Péturs ÍS, nóta- og línuskipið
Júlla Dan ÍS, snurvoðabátinn Súg-
firðing ÍS, auk þess sem félagið átti
helmingshlut í snurvoðabátnum
Bjarma BA.
Guðmundur Kristjánsson, útgerð-
armaður frá Rifi, tók við stjórnar-
taumunum í lok júlímánaðar 1999
þegar hann keypti 28,53% hlut Kers
ehf. og Íshafs hf. í Básafelli. Fyrir
átti Guðmundur um 7,6% hlutafjár
og varð hann með kaupunum lang-
stærsti hluthafi í Básafelli með
36,13% hlut í félaginu. Ætla má að
aflaheimildir Básafells um þetta leyti
hafi numið um 7.000 þorskígildis-
tonnum. Guðmundur tók við stöðu
framkvæmdastjóra Básafells hf. og
hóf stjórn félagsins strax að selja
eignir í því skyni að lækka skuldir fé-
lagsins og bæta rekstur þess. Í lok
nóvember 1999 var niðurstaða
rekstrarreiknings Básafells á Ísa-
firði fyrir reikningsárið frá byrjun
september 1998 til ágústloka sl. um
954 milljóna króna tap. Þar af var tap
af reglulegri starfsemi 674 milljónir
króna. Afkoma Básafells var þannig
einhver sú lélegasta sem sést hafði í
sjávarútvegi í langan tíma.
Rækjuverksmiðja og frysti-
geymsla Básafells var seld í lok októ-
ber sl. til nýs félags, Miðfells, sem
var í eigu Básafells, Hraðfrystihúss-
ins-Gunnvarar hf., Þormóðs ramma-
Sæbergs hf. og fleiri aðila. Hrað-
frystihúsið-Gunnvör hf. keypti auk
þess varanlegar aflaheimildir af
Básafelli fyrir allt að 800 milljónir
króna eða á annað þúsund þorsk-
ígildistonn. Það er nánast eini kvót-
inn sem seldur var frá félaginu eftir
að Guðmundur Kristjánsson tók við
stjórnartaumunum. Þá var nóta- og
línuskipið Júlli Dan ÍS selt, sem og
snurvoðabáturinn Súgfirðingur ÍS.
Bæði skipin voru seld með litlum
aflaheimildum. Þá seldi Básafell
einnig töluvert af fasteignum á Ísa-
firði, m.a. gömul fiskvinnsluhús.
Eignir og rekstur á Flateyri
og Suðureyri seld
Stjórn Básafells hf. ákvað á síðari
hluta ársins 1999 að hætta starfsemi
á Flateyri og Suðureyri í lok ársins
og sagði öllu starfsfólki sínu á þess-
um stöðum upp störfum. Í desem-
berbyrjun það sama ár náðist sam-
komulag milli stjórnar Básafells hf.
og heimamanna á Suðureyri um yf-
irtöku á rekstri félagsins á staðnum.
Uppsagnir á Suðureyri voru dregnar
til baka og náðu heimamenn sam-
komulagi við stjórn Básafells um að
taka yfir rekstur félagsins á staðn-
um. Stofnað var nýtt félag, Fisk-
vinnslan Íslandssaga, sem keypti
eignir Básafells á Suðureyri, meðal
annars fiskvinnsluhús með tilheyr-
andi tækjum og um 200 tonna kvóta.
Guðmundur Kristjánsson var einn af
stofnendum Íslandssögu ásamt
heimamönnum og á enn um 25% hlut
í félaginu.
Flateyringar stofnuðu einnig fé-
lag, Kamb, sem keypti rekstur Bása-
fells á staðnum. Guðmundur Krist-
jánsson var einnig þar einn af
stofnendum en heimamenn keyptu
hlut hans í félaginu skömmu eftir
stofnun þess.
Þau skip sem Básafell átti eftir
voru síðar seld, utan þess að Guð-
mundur gerði út frystitogarann
Skutul ÍS undir nafninu Eldborg RE
þar til í lok síðasta árs en þá var skip-
ið selt. Ætla má að aflaheimildir
Básafells sem eftir stóðu hafi verið
um 5 þúsund þorskígildistonn en þau
hefur Guðmundur nýtt á eigin skip.
Risasameining
sem misfórst
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörns
Hraðfrystihúsið Norðurtangi hf. á Ísafirði var eitt þeirra sex fyrirtækja á
Vestfjörðum sem sameinuðust undir nafni Básafells.
Í LANGRI sögu ÚA hefur oft
verið deilt hart á opinberum
vettvangi um málefni félagsins.
Við stofnun félagsins árið 1945
voru t.a.m. skiptar skoðanir um
hvort félagið ætti að vera bæj-
arútgerð eða ekki en með tím-
anum varð eignarhlutur Ak-
ureyrarbæjar stór, enda
bæjarfélagið sá bakhjarl
sem fleytti félaginu í
gegnum rekstrarlegt
öldurót upp úr miðri síð-
ustu öld. Félagið átti oft í
rekstrarerfiðleikum og
kom Akureyrarbær félaginu oft
til bjargar með lánveitingum.
Lánum þessum var að lokum
breytt í hlutafé og átti bærinn
hátt í 90% hlutafjár í ÚA áður en
yfir lauk. Félagið var eftir sem
áður ætíð skráð sem hlutafélag.
Mikil opinber umræða varð
um félagið á árinu 1995 þegar
ákveðið var að leita eftir ut-
ankomandi fé með því að auka
hlutafé en bæjarstjórn Akureyr-
ar ákvað að taka ekki þátt í
hlutafjáraukningunni. Við það
lækkaði eignarhlutur bæjarins
niður í um 53% og þáverandi
forsvarsmenn Akureyrarbæjar
gáfu til kynna að bréf bæjarins í
ÚA væru föl. Þeirri hugmynd
var hreyft að bjóða Íslenskum
sjávarafurðum hf. bréf bæjarins
gegn því að annast sölu afurða
félagsins og flytja starfsemi ÍS
til Akureyrar. Í kjölfarið fylgdu
tilboð margra aðila í hlutabréf
bæjarins í ÚA en tekist var á um
hvort félaginu væri hollt að
snúa baki við samstarfi við SH á
afurðasölusviðinu og færa sölu-
málin yfir til ÍS. Í stuttu
máli varð niðurstaðan sú
að bæjarstjórn ákvað að
hreyfa ekki við sölumál-
unum en engu að síður
var eignarhluta bæjarins
í kjölfarið komið í verð í
nokkrum skrefum. Fyrst var um
28% hlutur seldur SH árið 1996
en afgangurinn, um 25% seld ár-
ið 2000. Söluverð þessa 53%
hluta Akureyrarbæjar var um
2,5 milljarðar króna og var m.a.
varið til niðurgreiðslu skulda
bæjarins og til framkvæmda, s.s.
einsetningar skóla og byggingar
íþróttamannvirkja. Þrátt fyrir
að Akureyringar hefðu haft for-
kaupsrétt að þessum hlut bæj-
arins var eigendahópur ÚA að
þessum viðskiptum afstöðnum
að stærstum hluta fagfjárfestar.
Þar var Burðarás, fjárfesting-
arfyrirtæki Eimskipafélagsins,
langstærsti hluthafinn og segja
má að þar með hafi eignarhald
félagsins að mestu færst end-
anlega úr höndum heimamanna.
ÚA úr höndum
heimamanna 2000
BANKASTJÓRAR Landsbankans,
Halldór J. Kristjánsson og Sigurjón
Þ. Árnason, segja í bréfi til starfs-
manna bankans á Akureyri að gagn-
rýni á bankann og Eimskip, vegna
sölu á Útgerðarfélagi Akureyringa,
ÚA, til feðganna Guðmundar Krist-
jánssonar, Hjálmars Kristjánssonar
og Kristjáns Guðmundssonar, sé
ómálefnaleg og nauðsynlegt að
starfsmenn leiðrétti hana við við-
skiptavini. Segja þeir kaupendurna
ætla að reka ÚA með sambærilegum
hætti og áður og jafnframt efla starf-
semina. Fullyrðingar um annað séu
ósanngjarnar. Segja þeir viðskipta-
hugmynd feðganna hafa verið „afger-
andi sterka“.
Bankastjórarnir segja feðgana frá
Rifi hafa áratugareynslu í útgerð og
fiskvinnslu, séu fjársterkir og eigi
verulega kvótaeign. Þeir séu því vel í
stakk búnir til að efla starfsemina og
láta gott af sér leiða á starfssvæði
ÚA.
Í bréfi til starfsmannanna segir
ennfremur að verðið, sem samkomu-
lag hafi náðst um, hafi miðast við
verðmat á fyrirtækinu í rekstri en
ekki upplausnarverð þess. Það sé all-
miklu hærra en það verð sem samið
hafi verið um. Forsendur kaupenda
séu þær að reka fyrirtækið óbreytt og
við það miðist verðmatið.
Síðan segir í bréfinu til starfs-
manna bankans á Akureyri:
„Landsbankinn hefur verið
viðskiptabanki þessara sterku út-
gerðarmanna áratugum saman og
hafa þeir sýnt Landsbankanum mikla
tryggð í viðskiptum. Bankinn hefur
mjög góða reynslu af öllum sam-
skiptum við þá. Aðkoma Guðmundar
Kristjánssonar að málefnum
Básafells á Ísafirði sem vitnað var til í
umræðunni í gær [miðvikudag –
innsk. Mbl.] er alls ólík því sem hér er
rætt um og ósanngjarnt að draga það
inn í umræðuna. Með aðkomu sinni
að Básafelli leysti Guðmundur veru-
legt vandamál sem ella hefði getað
lent á Landsbankanum og hluthöfum
í Básafelli. Honum tókst að leysa mál-
efni fyrirtækisins sem stefndi í
gjaldþrot með farsælum hætti. Veru-
legur hluti kvótaeignar félagsins sit-
ur eftir á Vestfjörðum í eigu
fyrirtækja þar.“
Sanngjarnt og gegnsætt ferli
Halldór og Sigurjón segja að ferlið
sem leitt hafi til viðskiptanna hafi ver-
ið sanngjarnt og gegnsætt. Bankinn
hefði að öðru jöfnu veitt heimamönn-
um forgang ef tilboð frá þeim hefðu
verið metin jafnsterk. Í ferlinu hefðu
þrír þættir verið lagðir til grundvall-
ar; rekstrarform og framtíðarsýn,
kaupverð og fjárhagslegur styrkur.
„Þegar þessir þrír þættir voru
bornir saman í viðskiptahugmyndum
aðila var viðskiptahugmynd feðganna
svo afgerandi sterk að rétt og eðlilegt
var að ræða við þá fyrst. Þær við-
ræður leiddu til að samningar tókust
við þá. Ekki kom því til að farið yrði í
alvarlegar viðræður við aðra,“ segja
bankastjórarnir ennfremur, sem telja
það mun „farsælla“ fyrir yfirvöld á
Akureyri að taka vel á móti þessum
„öflugu“ fjárfestum, nýta krafta
þeirra og fjárhagslegan styrk og
starfsreynslu til að byggja upp at-
vinnustarfsemi á svæðinu.
Bankastjórar LÍ segja gagnrýni á sölu ÚA ómálefnalega
Viðskiptahugmynd feðg-
anna afgerandi sterk
BORIST hefur eftirfarandi yfirlýs-
ing frá bankastjórn Landsbankans:
„Vegna gagnrýni sem fram hefur
komið á Landsbankann vegna um-
sjónar bankans með sölu á hlut
Brims ehf. í ÚA vill bankastjórn
Landsbankans taka fram að í alla
staði var eðlilega að viðskiptunum
staðið.
Öllum áhugasömum aðilum var
gefinn kostur á að skila inn hug-
myndum um framtíðarrekstur fé-
lagsins, kaupverð og upplýsingar um
fjárhagslegan styrk. Grunnforsend-
an var sú að rekstur félagsins yrði
með sem líkustum hætti og áður. All-
ir aðilar sem skiluðu inn hugmynd-
um um ÚA uppfylltu þessa grunn-
forsendu. Því var gengið til viðræðna
við þann aðila sem var með hagstæð-
asta verðið að öðrum skilyrðum upp-
fylltum. Landsbankinn hafði hins
vegar umboð til að veita heimamönn-
um forgang hefðu hugmyndir þeirra
verið metnar áþekkar þeim hagstæð-
ustu. Öllum áhugasömum aðilum var
kunnugt um þessar leikreglur.
Hugmyndir KEA um kaupverð
voru að mati viðræðunefndar Lands-
bankans og Hf. Eimskipafélags Ís-
lands verulega lakari en hugmyndir
annarra. Of miklu munaði til að rétt-
læta viðræður við KEA og sniðganga
þá aðila sem mátu félagið betur.
Viðræðum við þann aðila sem skil-
aði hagstæðustu viðskiptahugmynd-
inni lauk með samkomulagi. Ekki
kom því til að fara þyrfti í viðræður
við aðra. Kaupverð sem samkomulag
náðist um miðaðist við verðmat á fyr-
irtækinu í rekstri en alls ekki upp-
lausnarverð fyrirtækisins. Það er all
miklu hærra en það verð sem samið
var um. Forsendur kaupendanna eru
að reka fyrirtækið óbreytt og við það
miðast verðmatið. Fullyrðingar um
annað eru rangar.
Fram hefur komið í fréttum að
kaupendur hyggjast reka ÚA með
sambærilegum hætti og áður og
jafnframt efla starfsemina. Kaup-
endurnir hafa áratuga reynslu í út-
gerð og fiskvinnslu, eru fjársterkir
og eiga verulega kvótaeign. Þeir eru
því vel í stakk búnir til að efla starf-
semina og láta gott af sér leiða á
starfssvæði ÚA.
Bankastjórn Landsbankans
Halldór J. Kristjánsson
Sigurjón Þ. Árnason.“
Yfirlýsing bankastjórnar Landsbankans