Morgunblaðið - 13.02.2004, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
F
yrir liggur nú að ís-
lenska frelsisbylt-
ingin mun fara fram
í nokkrum og um
margt ólíkum stig-
um. Þróunin á Íslandi hefur á
undraskömmum tíma náð stigi
hagræðingar og nálgast nú loka-
stigið; hinn algjöra samruna, hið
kapítalíska Nirvana.
Líkt og þeir þekkja sem til-
einkað hafa sér heillandi fræði
kommúnismans töldu helstu
hugsuðir þeirrar hugmyndafræði
að byltingin færi fram í
ákveðnum stigum. Byltingin átti
sér forstig hinna díalektísku
krafta en lokastigið var hið stétt-
lausa þjóðfélag, hinn algjöri sam-
runi ríkisvalds, fólks og atvinnu-
lífs. Karl
Marx boðaði
að þegar loka-
stiginu væri
náð myndi
„nýr maður“
og áður
óþekktur í sögunni koma fram. Í
Sovétríkjunum stefndu valdhafar
að því að skapa þennan nýja
mann, „Homo Sovieticus“, komm-
únismans.
Íslenska frelsisbyltingin lýtur
um flest forskriftum kommúnism-
ans þótt formerkin séu önnur.
Þegar fjármála- og viðskiptasaga
þjóðarinnar er skoðuð blasir við
að hún hefur þróast fram í stigum
sem um flest falla að greiningu
marxista. Hinir díalektísku kraft-
ar hafa verið að verki frá því að
einokunarversluninni var aflétt
og enn má greina áhrif þeirra. Og
hlutverki þeirra í Íslandssögunni
er fjarri því lokið. Enn hefur
hinni hegelísku syntesu ekki ver-
ið náð sem er stig hinnar full-
komnu og altæku hagræðingar.
Rýmisins vegna er ekki unnt að
rekja viðskipta- og fjármálasögu
þjóðarinnar en lýsa má forstigum
og áföngum íslensku frelsisbylt-
ingarinnar svo: Einokun (forstig)
– viðskiptafrelsi – ríkisvæðing
stjórnmálamanna – frelsisbylting
– einkavæðing/samkeppni –
markaðsvæðing. Stigi markaðs-
væðingar hefur nú verið náð og
hið sögulega lögmál kennir að
hún mun kalla fram næsta þróun-
arskeið sem er stig hagræðingar
og útrásar. Þessa stigs gætir nú
þegar og kallast á nútímamáli
„samþjöppun“. Það mun aftur
geta af sér stig samrunans sem
lyktar með lokastiginu, hinu kap-
ítalíska Nirvana. Þá rennur fólk,
fjármagn og fyrirtæki saman og
verður eitt. Og þegar lokastigi ís-
lensku frelsisbyltingarinnar er
náð er kominn fram á sjón-
arsviðið nýr maður, Fjármagns-
maðurinn, „Homo Pecuniarius“.
Stig frelsisbyltingarinnar ís-
lensku verða því þessi: Einokun
(forstig) – viðskiptafrelsi – rík-
isvæðing stjórnmálamanna –
frelsisbylting – einkavæðing/
samkeppni – markaðsvæðing –
hagræðing/útrás – samþjöppun –
hinn algjöri samruni – hið kapít-
alíska Nirvana/Homo Pecuniar-
ius.
Frelsisbyltingin íslenska verð-
ur einna best greind með því að
huga að umsvifum banka í land-
inu. Þar til fyrir örfáum árum
voru bankar í eigu ríkisins og lutu
stjórn fulltrúa stjórnmálaflokka.
Bankarnir voru einkavæddir að
sögn til að tryggja samkeppni og
draga úr óhóflegum áhrifum
stjórnmálamanna og -flokka. Þró-
unin hefur á hinn bóginn orðið
svo hröð að bankarnir hafa aldrei
náð samkeppnisstigi einkavæð-
ingar. Fyrir því finnur almenn-
ingur á hverjum degi sem nú
greiðir hærri vexti en þekkjast í
siðmenntuðum ríkjum og hærri
svonefnd „þjónustugjöld“ en
nokkru sinni áður.
Einkabankanir nálgast óðfluga
stig samrunans, hins kapítalíska
Nirvana. Þetta hefur gerst vegna
þess að nýr díalektískur kraftur
er nú að verki í viðskiptalífinu
sem nefndur er „útrás“. Nú þarf
að fækka bönkum með samruna
til að tryggja að fyrirtæki þessi
geti látið til sín taka erlendis og
tekið þátt í samkeppni þar. Þann-
ig hefur hagræðingarkrafan leitt
þennan hluta fjármálalífsins nær
hinu óhjákvæmilega lokastigi ís-
lensku frelsisbyltingarinnar. Og
því stigi verður náð fyrr en ella
vegna þess að einkavæddu bank-
arnir stjórna í raun atvinnulífinu í
landinu með eignarhlutum í ótölu-
legum fjölda lykilfyrirtækja.
Bankarnir munu því leiða ís-
lensku frelsisbyltinguna að loka-
stiginu sem verður hin algjöra
„samþjöppun“, hin fullkomna
hagræðing, hið kapítalíska Nirv-
ana íslensks viðskipta-, fjármála-
og atvinnulífs. Fyrir tilstilli banka
og sökum ítaka eigenda þeirra í
atvinnulífinu mun fyrirtækjum
því fækka og í raun mælir ekkert
gegn því að einungis eitt fyr-
irtæki verði rekið á Íslandi þegar
lokastigi frelsisbyltingarinnar er
náð.
Hin algjöra hagræðing mun
birtast í hinum altæka samruna.
Eðli málsins samkvæmt fjalla
fjölmiðlar á Íslandi um fátt annað
en fjármagn og viðskipti. Al-
menningur er því prýðilega búinn
undir hið kapítalíska Nirvana og
virðist sáttur við það lokastig
framfaranna. Tæpast er að undra
að fólkið í landinu fagni sam-
þjöppun og hagræðingu eftir að
hafa verið arðrænt með skipuleg-
um hætti af fyrirtækjum sem
gerðu því að verja stærstum
hluta tekna sinna til kaupa á lífs-
nauðsynjum.
Homo Sovieticus átti að búa við
hið algjöra öryggi. Hlutskipti
Fjármagnsmannsins, Homo Pec-
uniarius, verður hið sama. Þegar
hinni fullkomnu hagkvæmni er
náð verður atvinnuöryggi hans al-
gjört. Fram að þeim tíma mun al-
þýðan á hinn bóginn búa við við-
varandi óvissu um afkomu sína
líkt og almenningur víða um land
hefur fengið að kynnast á hag-
ræðingarskeiði frelsisbylting-
arinnar íslensku.
Skýrasta birtingarmynd þessa
skeiðs er fjölgun opinberra
starfsmanna en fækkun vinnandi
fólks í einkageiranum. Þannig
hafa kyndilberar frelsisins á Ís-
landi getið af sér ríkisvæðingu
sem aftur skapar nýja díalektíska
spennu og forsendur fyrir frekari
„átökum andstæðnanna“.
Niðurstaða þeirra átaka liggur
á hinn bóginn fyrir. Hún er sögu-
leg nauðsyn.
Homo
Pecuniarius
Á lokastigi íslensku frelsisbyltingar-
innar þegar hinni fullkomnu og altæku
hagræðingu er náð mun nýr maður
koma fram á sjónarsviðið;
Fjármagnsmaðurinn.
VIÐHORF
Eftir Ásgeir
Sverrisson
asv@mbl.is
✝ SvanfríðurGuðný Kristjáns-
dóttir fæddist á
Brautarhóli í Svarf-
aðardal 22. mars
1910. Hún lést á
Landakoti 7. febrúar
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
hjónin Kristín Sig-
fúsína Kristjánsdótt-
ir, f. 14. janúar 1880,
d. 25. ágúst 1973, og
Kristján Tryggvi
Sigurjónsson, f. 10.
júní 1870, d. 15.
september 1944.
Hún var fjórða í röð sex systkina.
Hin voru Gísli Björgvin Krist-
jánsson, f. 28. febrúar 1904, d.
24. desmeber 1985; Filippía Sig-
urlaug Kristjánsdóttir, f. 3. októ-
ber 1905, d. 8. júní 1996; Sig-
urjón Kristján Kristjánsson, f. 10.
september 1907, d. 31. júlí 1982;
Sigurður Marinó Kristjánsson, f.
15. október 1914; og Lilja Sólveig
Kristjánsdóttir, f. 11. maí 1923.
Svanfríður Guðný giftist 5.
ágúst 1950 Þórði Halldórssyni, f.
31. október 1905, d. 22. maí 1977.
Börn þeirra eru: 1) Kristín, f. 6.
júlí 1952. Hennar maður er Öy-
vind Kjelsvik, f. 20. september
1960. Þeirra sonur er Baldur, f.
25. apríl 1994. 2) Sigurður Árni,
f. 23. desember 1953. Kona hans
er Elín Sigrún Jóns-
dóttir f. 22. apríl
1960. Börn Sigurðar
Árna eru: Katla, f.
15. september 1984;
Saga, f. 10. október
1986; og Þórður, f.
16. janúar 1990.
Svanfríður Guðný
hóf hjúkrunarnám á
Akureyri árið 1929,
en hætti vegna
heilsubrests. Hún
var á Biblíuskóla í
Ósló haustið 1937.
Fram til 1947, er
hún flutti til Reykja-
víkur, vann hún lengstum á
æskuheimili sínu og þjónaði ætt-
fólki sínu og nágrönnum. Alla
ævi vann hún kristni og kirkju
það gagn sem hún mátti. Svan-
fríður og Sigurður bróðir hennar
beittu sér fyrir kristilegum mót-
um á Brautarhóli á fimmta ára-
tug 20. aldar. Hún var meðlimur í
Kristniboðsfélagi kvenna í 70 ár,
mörg ár gjaldkeri þess félags og
16 ár formaður. Þá var Svanfríð-
ur virkur félagi í KFUK og
studdi heils hugar starf í Nes-
kirkju.
Útför Svanfríðar Guðnýjar
verður gerð frá Neskirkju í dag
og hefst athöfnin klukkan 13.30.
Jarðsett verður í Fossvogskirkju-
garði.
Ljósið í eldhúsglugganum henn-
ar Svanfríðar er slokknað. Við
söknum þess sárt að sjá hana ekki
lengur standa brosandi við
gluggann sinn og veifa til okkar
með báðum höndum. Það var eins
og hún veitti okkur fararblessun.
Við vissum að kveðju hennar
fylgdu bænir um velfarnað í lífi
okkar og starfi. Við, fjölskyldan í
Litlabæ (Tómasarhaga 16b), höfum
notið þeirra forréttinda að búa í
túnfæti Svanfríðar. Húsið okkar er
að baki hússins hennar. Hún vakti
yfir velferð okkar í orðsins fyllstu
merkingu. Eins og skipstjórinn í
brúnni stóð hún sína vakt. Ekkert
fór fram hjá henni. Hún tók fullan
þátt í gleði okkar og sorgum.
Það var mitt lífslán að fá að búa í
slíku nábýli við elskaða tengdamóð-
ur.
Við fengum fimm góð ár saman.
Þrátt fyrir að fimmtíu ár skildu
okkur að dafnaði og ríkti djúptæk
elska og virðing milli okkar.
Það var ómetanlegt að fá að
njóta liðsinnis hennar á svo marg-
víslegan hátt, ekki hvað síst við
ræktun. Hún var ræktunarkona af
Guðs náð. Allt líf vildi hún styðja
til þroska. Hún ræktaði sitt fólk af
umhyggju og natni og hún ræktaði
tré, kartöflur og kál. Margar góðar
stundir áttum við í sameiginlegum
matjurtagarði okkar í landi Litla-
bæjar. Það var undursamlegt að fá
að fylgjast með natni hennar við
gróðursetningu á vorin og eftir-
væntingu hennar eftir uppskeru
haustsins.
Ég minnist sérstaklega fallegra
daga síðastliðið haust, sem ég ætl-
aði til lestrar. En þegar ég sá að
hún var komin út í garð varð oft
lítið um lestur.
Það var ómótstæðilegt tilboð lífs-
ins að fá að taka þátt í þessu undri
að vinna að uppskerustörfum með
93 ára gamalli konu. Í henni var
svo mikið kapp og gleði. Hún var
fyrirhyggjusöm búkona. Í október
sl. þegar hún veiktist skyndilega
var hún búin að taka upp allar sín-
ar kartöflur og okkar að verulegum
hluta, búin að vinna spínat, blóm-
kál og brokkolí í frystinn og taka
slátur til vetrarins.
Svanfríður hafði sterka dóm-
greind og mikinn viljastyrk. Ég
hafði unun að samræðum við hana
og var oft snortin af visku hennar
og andlegum þroska. Hún var vel
lesin og fróðleiksfús til hinstu
stundar. Það var sérstaklega gam-
an að segja henni ferðasögur hvort
sem var frá ferðum okkar innan-
lands eða utan. Hún vildi sjá mynd-
ir og spurði mikið um búskapar-
hætti, veðurfar, fólk og gróður.
Hún elskaði fagra dalinn sinn,
Svarfaðardal. Það var ætíð hátíð,
þegar við komum að norðan. Eft-
irvænting skein úr augum hennar
og heiðríkja færðist yfir andlitið.
Þrátt fyrir að hún hafi búið meiri-
hluta ævinnar í Reykjavík var hún
Svarfdælingur í hjarta, enda tók
hún „veðrið heima“ alla daga.
Ég veit að hún hefur nú fengið
ný heimkynni, Svarfaðardal hinn
meiri, þar sem hún er örugg í
faðmi Drottins, sem hefur verndað
hana alla ævi.
Í veikindum síðustu mánaða hef-
ur hún aldrei kvartað. Allt hennar
tal hefur sprottið af gjafmildi og
umhyggju. Hún hefur úthellt yfir
okkur ótakmörkuðum kærleika.
Við ástvinir hennar höfum fengið
það nýja og vandasama hlutverk að
taka við keflinu hennar og vera
boðberar elskunnar.
Ljósið í eldhúsglugganum er
slokknað, en samt mun ljósið henn-
ar loga skært meðal okkar. Ég bið
góðan Guð að styrkja ástvini alla á
vegi sorgarinnar og blessa minn-
ingu einstakrar tengdamóður.
Elín Sigrún Jónsdóttir.
Svanfríður systir mín var 13 ára,
þegar ég fæddist. Snemma kom í
ljós, hve dugleg, traust og skyldu-
rækin hún var. Því fól móðir okkar
henni brátt að gæta mín. Það gerði
hún af mikilli samviskusemi. Þegar
ég man fyrst eftir, svaf ég hjá
henni. Á kvöldin báðum við saman
bænaversin, sem hún kenndi mér,
og á morgnana fórum við með er-
indið „Nú er ég klædd og komin á
ról“. Ég minnist þess líka, þegar
hún las á kvöldin í Nýja testament-
inu sínu fyrir okkur báðar. Þannig
varð hún mér góð fyrirmynd, sem
ég hef alla tíð notið.
Alla ævi var Biblían hennar opin
og lesin. Hún og bænasamfélagið
við Guð var haldreipi hennar í líf-
inu. Í rúm 70 ár var hún meðlimur
í Kristniboðsfélagi kvenna í
Reykjavík og studdi kristniboðið af
heilum hug. Lengi var hún í stjórn
félagsins, fyrst gjaldkeri þess og
síðan formaður í 16 ár. Við guðs-
þjónustur í Neskirkju var sætið
hennar sjaldan autt, meðan henni
entist líf og heilsa. Þau hjónin voru
bæði mjög kirkjurækin og Þórður,
maður hennar, árum saman í sókn-
arnefnd Neskirkju og um tíma for-
maður Bræðrafélags kirkjunnar.
Svanfríður var alla ævi mjög
dugleg og verkmikil ræktunarkona.
Kærast var henni að hlúa að ást-
vinum og börnum. Hún fórnaði sér
fyrir börn systkina sinna og
frænda þegar þau þurftu með og
varð þeim móðurskjól. Börnum sín-
um varð hún ekki aðeins móðir
heldur vinur einnig. Í henni áttu
barnabörnin líka trúfastan fyrir-
biðjanda. Svanfríður hafði ekki að-
eins á huga á mannrækt heldur
einnig garðyrkju. Í garðinum, sem
var á eignarlóð við hlið heimilisins,
ræktaði hún kartöflur og græn-
meti. Ýmsum borgarbúum þótti
furðulegur hugsunarháttur að
stunda garðrækt á dýrmætri lóð í
stað þess að koma henni í verð. En
Svanfríður vissi vel, hvað hún var
að gera. Útivistin og hæfileg
áreynsla og hreyfing var henni
bæði ánægju- og heilsugjafi. Auk
þess gat hún glatt aðra, er hún
færði þeim ávöxt af iðju sinni úr
garðinum.
Árin hennar urðu mörg og lík-
amsþrekið óvenju mikið til gamals
aldurs þótt hjartað hafi minnt hana
á, að starfstími þess hafi verið orð-
inn langur.
Minnið var frábært og dóm-
greindin líka. Aðeins heyrnardeyfa
hindraði hana nokkuð í samskipt-
um við aðra. Svanfríður hélt reisn
sinni og skapgerðareinkennum sín-
um til hinstu stundar, heiðarleika,
hreinskilni og óeigingirni. 12. októ-
ber sl. var Svanfríður flutt á
sjúkrahús vegna skyndilegs blóð-
tappa í heila. Skammtímaminnið
þurrkaðist að mestu út. En hún
þekkti okkur ættingja og vini. Hún
gladdist mikið yfir heimsóknum
ættingja og vina á sjúkrahúsið og
var þakklát fyrir aðstoð og um-
hyggju. Þennan veikindatíma hefur
hún verið mjög ljúf og góð, en ein-
hverjar áhyggjur hafði hún af því,
að hún gleymdi öllu, líka því sem
hún ætlaði að spyrja eða tala um.
Þá hristi hún höfuðið og angist-
arsvipur kom á andlitið. En einu
gleymdi hún ekki. Hún hélt áfram
að biðja okkur öllum blessunar, er
við heimsóttum hana. Við vitum, að
hún sendi fleiri bænarandvörp til
föðurins á himnum.
Síðasta orðið, sem heyrðist af
vörum hennar í þessu lífi var
Amen.
Yndislegt lokaorð langrar og fal-
legrar ævi. Guð blessi okkur öllum
þessar og aðrar ljúfar minningar.
Lilja Sólveig Kristjánsdóttir.
Ég kom alltaf til ömmu eftir
skóla. Þá var ekki óalgengt að hún
væri sofandi á græna beddanum
sínum inní stofu. Ég var vanur að
strjúka henni létt um vangann og
þá rauk hún upp til að laga handa
mér brauð og mjólk með. Amma
var afskaplega góðhjörtuð og
vinnusöm. Hún var ákveðin og fékk
oftast sitt fram. Hún lá aldrei á
skoðunum sínum og var það áber-
andi í fari hennar. Hún elskaði að
spila á spil og var það mikið
skemmtiefni að fara með henni í
svartapétur því hún gat aldrei
leynt því þegar hún fékk jókerinn.
Minningarnar um hana eru flest-
ar ánægjulegar og man ég sér-
staklega eftir því þegar hún var í
græna vinnufrakkanum útí garði á
heitum sumardegi að vitja kart-
öflugrasanna. Í raun er amma mín
fyrirmynd fyrir ellina. Hún hélt
alltaf áfram að vinna fram á tíræð-
isaldurinn og er það eitthvað sem
ég vil geta gert þegar ég er kom-
inn á mín efri ár. Það var skrítið að
strjúka vangann hennar á spítalan-
um, hún rauk ekki upp. Hún var
farin til Guðs.
Þórður Sigurðarson.
Svanfríður móðursystir mín var
ákveðin og viljasterk en einkar
blíðlynd og hjartahlý manneskja
sem tengist með afgerandi hætti
mörgum bestu bernskuminningum
mínum. Hún hóf nám í hjúkrun um
tvítugt en varð að hætta því vegna
langvarandi brjósthimnubólgu,
SVANFRÍÐUR
GUÐNÝ
KRISTJÁNSDÓTTIR