Morgunblaðið - 17.03.2004, Page 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 17. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
„ÞIÐ eruð aldeilis flottir á því að
ætla að halda tónleika í Salnum í
Kópavogi. Ég hélt að það væri bara
fyrir alvöru listamenn.“ Þetta mun
hafa verið sagt við Álftagerðisbræð-
ur þegar fréttist að þeir ætluðu að
fara að troða upp í Salnum nú um
helgina, ekki bara einu sinni heldur
tvisvar. Voru ummælin tilefni hug-
leiðinga eins bræðranna, Óskars
Péturssonar, um eðli listarinnar.
Óskar kynnti flest atriðin á tónleik-
unum og eftir fyrsta lagið sagði hann
frá því að sjálfur Kjarval hefði einu
sinni verið spurður að því hvað list
væri. Kjarval gat ekki svarað því al-
veg strax en spurði svo á móti: „Hef-
urðu borðað á hóteli á Reyðarfirð-
i?“„Já,“ var svarið. „Ja, það er list!“
Samkvæmt þessu getur ýmislegt
verið list; sjálfsagt fer það eftir því
hvaða skilning maður leggur í orðið.
Hvort upphafslag tónleikanna, Capri
Katarína eftir Jón Jónsson frá
Hvanná við texta Davíðs Stefánsson-
ar, var sungið af listfengi var ég ekki
alveg viss um; það var a.m.k. ekki
falskt, þó Álftagerðisbræður séu
annars lítt þjálfaðir söngmenn. Í
rauninni skera þeir sig ekki úr fjöld-
anum hvað það varðar og verð ég að
viðurkenna að eftir fyrsta lagið á
tónleikunum varð ég hálf hissa á vin-
sældum bræðranna, sem ég hafði
ekki heyrt í áður.
Er á leið dagskrána fór ég þó að
skilja hvers vegna; þeir voru svo
spaugilegir að tónleikagestir veltust
oft um af hlátri. Fyndnastur var
Óskar sjálfur, sem var svo skemmti-
lega blátt áfram að hann hreif fólk
með sér. Auðfundið var að hann var
ekki taugaóstyrkur, þvert á móti var
hann öruggur með sig og fullur
sjálfstrausts. Hann var þó ekki
montinn heldur gerði óspart grín að
söngkunnáttu þeirra bræðra, sagði
t.d. að markmið gamansögu á undan
einu atriðinu væri að dreifa athygl-
inni frá því að þeir kynnu ekki lagið
sem þeir væru að fara að syngja.
Ótal svona brandarar um efnis-
skrána komu frá Óskari og voru þeir
stundum klámfengnir, en án þess að
vera grófir. Grínið var gjarnan í
bundnu máli og var það yfirleitt
hnyttinn kveðskapur sem hitti beint
í mark.
Álftagerðisbræður eru, auk Ósk-
ars, þeir Sigfús, Pétur og Gísli Pét-
urssynir. Með þeim lék Stefán R.
Gíslason á píanó og gerði það ákaf-
lega fallega; hann var ávallt mjúk-
hentur og nákvæmur. Á efnisskránni
voru lög eftir Gunnar Þórðarson,
Jónas Jónasson, Björgvin Þ. Valdi-
marsson og marga fleiri. Voru þau
flutt af einlægni, tilfinningahita og af
mikilli sönggleði; skiptu tæknilegir
vankantar söngsins þá engu máli.
Ljóst að margir skólaðir tónlistar-
menn gætu lært ýmislegt af sviðs-
framkomu hópsins.
Auk Álftagerðisbræðra kom fram
kvartettinn Vallagerðisbræður, en
það eru táningspiltar sem heita Rík-
harður Brandsson, Þorkell Helgi
Sigfússon, Eysteinn Hjálmarsson og
Örn Ýmir Aransson. Stjórnandi
þeirra er Þórunn Björnsdóttir sem
lék með á píanóið. Kvartettinn söng
tvö lög og gerði það af smekkvísi og
án þess að fipast.
Þetta voru virkilega góðir tón-
leikar og óhætt að segja að Álfta-
gerðisbræður séu fæddir skemmti-
kraftar – og alvöru listamenn líka.
Alvöru listamenn?
TÓNLIST
Salurinn í Kópavogi
Álftagerðisbræður ásamt Stefáni R.
Gíslasyni píanóleikara. Vallagerðis-
kvartettinn undir stjórn Þórunnar Björns-
dóttur. Lög eftir Jónas Jónasson, Sig-
valda Kaldalóns, Jón frá Hvanná, Gunnar
Þórðarson og fleiri. Sunnudagur 7. mars.
SÖNGTÓNLEIKAR
Jónas Sen
ÓHÆTT má segja að „15:15“ laug-
ardagstónleikaröðin á Nýja sviði
Borgarleikhússins hafi – á aðeins
tveimur árum frá upphafi raðarinnar
í febrúar 2002 – náð að festa sig í sessi
sem reglulegasta vettvang nýrrar
fagurtónlistar á Íslandi. Áhugamenn
geta þar gengið að vönduðum flutn-
ingi vísum, enda hefur aðsókn jafnan
verið furðugóð.
Svo var einnig sl. laugardag. Efstir
á blaði voru fjórir Hymnar Schnitt-
kes, kammerverk fyrir selló ásamt
hörpu og pákum (I, 1974), kontra-
bassa (II, 1974), fagott, sembal og
rörklukkur (1975) og allan septettinn
(IV, 1977). Flytjendur voru Sigurður
Halldórsson selló, Elísabet Waage
harpa, Steef van Oosterhout pákur,
Hávarður Tryggvason kontrabassi,
Brjánn Ingason fagott, Kristinn Örn
Kristinsson semball og Frank Arnink
rörklukkur.
Alfred Schnittke (1934–98), er líkt
og annað sovézkt tónskáld, Sofía
Gúbajdúlína, komst fyrst á blað vest-
an tjalds á 9. áratug síðustu aldar,
hefur af sumum verið tilnefndur sem
verðugasti arftaki Sjostakovitsjar,
þótt virðist í fljótu bragði nokkuð
stórt upp í sig tekið. Aðrir hafa tengt
hann við nýandahyggju (new spiri-
tualism), er mætti e.t.v. einnig klína á
höfund eins og John Tavener, hversu
marktækir sem slíkir handahófs-
merkimiðar kunna annars að vera.
Sjálfur kenndi hann sig við fjölstefnu
(polystilism) er ku runnin frá því þeg-
ar hann kynntist vestrænum módern-
isma á unglingsárum í Vínarborg og
fékk yndi af að vitna í ýmist staka höf-
unda eða rithætti liðinna tíma, oft
með spaugilegum hætti eins og í
„Concerto Grosso nr. 1“ (1977).
Hjartveiki Schnittkes síðan 1986
beindu hins vegar huganum að hverf-
ulleika lífsins í síðustu verkunum.
Fyrstu þrír Hymnarnir báru yfir-
bragð hljóðlátrar íhugunar þótt með
nokkrum ólíkum hætti væri (í III
mátti t.d. heyra enduróm af endur-
reisnarstíl), og transkræfur andi
þeirra kannski varla við hæfi eirðar-
minni hlustenda, þó að IV næði að
brjóta upp frekar doðdeyfandi
möntrutilfinninguna með hrynfastari
áferð í anda hátíðarfagnaðar Pet-
rúsjku og dansæðis Vorblótsins. Allt
var þó prýðisvel leikið, og líðandi
hljómklasaáferð Kanons Schnittkes
fyrir strengjakvintett í minningu
Stravinskíjs (1977) var fínlega með
farin af þeim Sigurði, Zbigniew Dub-
ik og Hildigunni Halldórsdóttur á
fiðlu og Guðmundi Kristmundssyni á
víólu.
Hildigunnur Rúnarsdóttir hefur
hingað til verið kunnust af frekar lát-
lausum sönglögum og kórverkum, og
kom því undirrituðum satt að segja í
opna skjöldu með nýjasta verki sínu
Kemur kvöld fyrir 10 manna grunn-
sveit Caputs (tréblásarakvintett og
strengjakvartett + kontrabassa) og
sópran, við að vísu mjög músíkalskan
ljóðatexta Guðmundar Böðvarssonar.
Því þótt enn kæmi söngpartur við
sögu – snilldarvel útfærður af systur
tónskáldsins Hallveigu Rúnarsdóttur
er fékk að njóta sín til fulls á óviðjafn-
anlega tæra hásviðinu – var hljóð-
færarithátturinn óvenjumikið út-
færður. Aðalandstæðupólar verksins
birtust í líðandi púlslausum söknuði á
móti sagnadansandi jörfagleði. Þar
mátti heyra í senn fjölbreyttan, hæfi-
lega nútímalegan en samt frumlegan
stíl í sérkennilega heillandi epísk-lýr-
ískri blöndu, er hélt athygli manns
allt til enda án þess að beita gatslitn-
um nýhyggjukenjum, hvað þá að
varpa klassískri raddfærslu fyrir
róða.
Það er ákveðin vísbending um end-
ingarvænleika nýs tónverks þá sjald-
an setur að hlustandanum kitlandi
löngun til að geta hlustað betur á það
í ró og næði af hljómdiski, frekar en
að láta það hverfa áhyggjulaust í glat-
kistu gleymskunnar. Því miður gerist
það sjaldnar en tárum tekur í þrot-
lausum sæg einnota nútímaafurða.
En í þetta sinn var tilfinningin ósvik-
in, og ekki spillti fyrir natinn flutn-
ingur Caputverja undir stjórn Daní-
els Bjarnasonar.
Lítill en fullgildur konungur
Það kann að hafa farið fram hjá
einhverjum að fernra tónleika röð
hófst í Hjallakirkju Kópavogs sl. 8.
febrúar og lýkur 24. marz. Í öllum til-
vikum var og verður leikið á 28 radda
orgel Björgvins Tómassonar „Op. 22“
(2001), stærsta hljóðfæri smiðsins til
þessa, er þegar kvað hafa reynzt hið
nýtilegasta við kjörinn tæpra 3 sek.
ómtíma kirkjunnar. Raunar svo, að
eftir tónleika Kjartans Sigurjónsson-
ar á sunnudagskvöld flaug mér fyrir
hugskotshlustum hvort hljómpípu-
verk þetta sé enn nægilega metið að
verðleikum, ef marka má frekar litla
sókn aðkomuorganista í það enn sem
komið er. Alltjent var ekki annað að
heyra en að hljóðfærið nyti sín litlu
verr en mun stærri orgel höfuðborg-
arsvæðisins í hinni fjölbreyttu dag-
skrá Kjartans. „Konungur hljóð-
færa“, svo tekin séu mið af fornri
málvenju (er hins vegar dubbaði lút-
una drottningu) þarf nefnilega ekki
alltaf ótal raddfylkja til að gera sig
fullgildan á fólkvangi tóna ef vel er til
smíðinnar vandað.
Áðurtalin dagskrá var út í gegn hin
kræsilegasta, og þurfti varla stór-
snilling handa og fóta til að hamra
það heim. Ciacona suðurþýzka mið-
barokkmeistarans Johanns Pachel-
bels (1653–1706) í f-moll um fjórtakta
þrábassann F-Es-Des-C (m.ö.o.
passacaglía) reis langt upp úr tál-
fjötrum tímabundinnar tízku fyrir
gegnheil gæði í fallegri registrun
Kjartans, þó svo stundum hægðist ei-
lítið á flutningi með auknum nótna-
fjölda. Fantasía og fúga Bachs í c-
moll BWV 537 virtist nokkru loðnari í
raddvali, en skilaði sér engu að síður
ágætlega í að vísu frekar hæggengu
tempói sem einkum „alla breve“ fúg-
an virtist samt þola furðuvel, þrátt
fyrir þónokkur biblíurúbató spilarans
þegar mest á gekk.
Mesta „nammi“ kvöldsins kom þar
á eftir, þrír þættir úr Gotneskri svítu
Elsessningsins Léons Boëllmanns
(1865–97), sem fyrir utan tignarlegan
Inngangskóral fyrst og lotningarfull-
an Prière à Notre Dame síðast skart-
aði verðugum keppinauti við brúð-
kaupsmars Wagners úr Lohengrin í
miðju með Menuet gothique, sann-
kölluðum gljáfextum gleðigjafa – í
ótvíræðum klassa við hina velþekktu
tindrandi tokkötu Widors – er kom
dável út, þótt ugglaust hefði mátt
vera ívið hraðar leikinn.
Síðustu þrjú verkin höfðu öll verið
á dagskrá Kjartans sama stað og
vikudag hinn 5. október í fyrra. Um
var að ræða Tilbrigði Flors Peeters
(1903–86) um sálmalagið Veni, crea-
tor spiritus, Lux Aeterna eftir
finnska nýklassisistann Joonas Kok-
konen (1921–96) og Ostinato og fúg-
hetta Páls Ísólfssonar. Enn má segja
að þó að stundum yrði vart við ákveð-
inn stirðleika í flutningi, vægi mús-
íkalskt innsæi á móti er nægði fylli-
lega til að miðla hlustendum ólíkum
sérkennum þessara orgelgersema.
Líðandi söknuður,
dansandi gleði
TÓNLIST
Borgarleikhúsið
Schnittke: Hymn I-IV; Kanon f. strengja-
kvartett. Hildigunnur Rúnarsdóttir: Kem-
ur kvöld* (frumfl.). Hallveig Rúnarsdóttir
sópran; Caput-hópurinn. Stjórnandi:
Daníel Bjarnason*. Laugardaginn 6.
marz kl. 15:15.
CAPUT-TÓNLEIKAR
Kjartan
Sigurjónsson
Hallveig
Rúnarsdóttir
Ríkarður Ö. Pálsson
Hjallakirkja
Verk eftir Pachelbel, J.S. Bach, Boëll-
mann, Peeters, Kokkonen og Pál Ísólfs-
son. Kjartan Sigurðsson orgel. Sunnu-
daginn 7. marz kl. 20.
ORGELTÓNLEIKAR
Í LOK síðasta árs komu út fjögur
mikil rit hjá Árnanefnd í Kaup-
mannahöfn: Eyrbyggja saga: The
Vellum Tradition, Jóns saga Hóla-
biskups ens helga, Opuscula 11.
bindi og Middelnedertyske låneord i
islandsk diplomsprog frem til år
1500 eftir Veturliða Óskarsson.
Að sögn Vésteins Ólasonar, for-
stöðumanns Árnastofnunar, sætir
þessi fornsagnaútgáfa verulegum
tíðindum í íslenskum fræðum, enda
hafa útgefendurnir unnið að þeim, í
hjáverkum, í hálfa öld. „Útgefandi
Eyrbyggja sögu er bretinn Forrest
S. Scott, sem um áratuga skeið var
prófessor á Nýja-Sjálandi. Eyr-
byggja saga er varðveitt í fjórum
gerðum á skinnhandritum frá mið-
öldum, en ekkert þeirra nær til alls
textans,“ segir Vésteinn, „auk þess
er hún varðveitt í miklum fjölda
pappírshandrita, og er mikill hluti
þeirra kominn frá handritinu Vatns-
hyrnu, sem skrifað var fyrir Jón Há-
konarson í Víðidalstungu, þann
sama sem lét gera Flateyjarbók
nærri lokum 14. aldar.“
„Útgáfa Peter Foote, prófessors í
Lundúnum, á Jóns sögu helga er ekki
síður merkur áfangi þegar hún kem-
ur nú út nánast samtímis útgáfu hans
á sömu sögu í 15. bindi Íslenzkra
fornrita. Þær bæta hvor aðra upp
með ákjósanlegum hætti.“
Opuscula er heiti ritgerðasafns
Árnastofnunar í Kaupmannahöfn,
sem komið hefur út öðru hverju síð-
an 1960. Heitið merkir smáverk, og
margar stuttar greinar hafa birst
þar, en stórvirki inn á milli. Lang-
mest „smáverkanna“ í þessu bindi er
útgáfa Michael Chesnutt á mið-
aldalitúrgíu, messusöng á degi Knúts
lávarðar hins helga, föður Valdimars
mikla Danakonungs. Auk þessarar
útgáfu eru í Opuscula XI allmargar
lengri og styttri ritgerðir, m.a. eftir
Mariane Overgaard, sérfræðing á
Árnastofnun í Kaupmannahöfn og
þau Aðalheiði Guðmundsdóttur og
Ármann Jakobsson.
43. bindi í ritröðinni Bibliotheca
Arnamagnæana, sem Jón Helgason
stofnaði til og byrjaði að koma út
1941, er endurskoðuð doktorsritgerð
Veturliða Óskarssonar frá Uppsala-
háskóla, sem hann varði þar árið
2001 og fjallar um lágþýsk tökuorð í
íslenskum fornbréfum. Með skrám er
ritið meira en 400 blaðsíður. Öllum
þessum bókum er ritstýrt af sérfræð-
ingum á Árnasafni í Kaupmanna-
höfn, og er þar fremst í flokki pró-
fessor Jonna Louis-Jensen, en auk
hennar Michael Chesnutt, Britta Ol-
rik Frederiksen og Finn Hansen.
Öflug út-
gáfa Árna-
nefndar
Veturliði
Óskarsson
Peter
Foote