Tíminn - 09.11.1969, Qupperneq 6

6
•TIMINN
SUNNUDAGUK 9. nóvember 1969
Á ríkið að styrkja
stjórnmálaf lokkana ?
Grein Gylfa
Það er alltaf ánægjuefni
fyrir þá, sem áttu oft áður
fyrr samleið með Gylfa Þ.
Gíslasyni sem frj'álslyndum
og umbótasinnuðum stjórn-
málamanni, þegar hann tek-
ur enn til máls á þann veg.
að það minnir á hinn unga
og frjálslynda Gylfa. En því
miður geriist þetta orðið
alitof sjaldan.
Þetta gerðist þó fyrir
nokkrum dögum, þegar Al-
þýðublaðið átti 50 ára af-
mæli sitt. Gylfi Þ. Gíslason
ritaði þá í afmælisblað þess
grein, sem vert er að vekja
athygli á. Hann ræddi um
efni, sem menn þurfa að
gefa miklu meiri gaum en
gert er, ef lýðræði og þing-
ræði eiga að geta þróazt með
eðlilegum hætti og einstakir
auðhringar eða auðmenn
eiga ekki að geta náð óeðii-
legum tökum á stjórnmála-
flokkunum og stjórnmála-
blöðunum og þannig raun-
verulega tekið völdin af al-
menningi.
Út um 'heim er lýðræðis-
sinnum þessi hætta ljós.
Stiórnmálastarfsemin krefst
sívaxandi fjármagns. Banda-
ríkjamenn viðurkenna, að
eiginlega sé það ekki fyrir
aðra en ríka menn að gefa
kost á sér til framboðs við
þing- og forsetakoisningar
eða menn, sem eru studdir
af ríkum mönnum og þá
háðir þeim. Þess vegna eru
nú uppi tillögur í Bandaríkj-
unum um ýmsan stuðning
við flokkana. í mörgum lönd-
um Vestur-Evrópu hafa flokk
amir þegar fengið beina
styrki, þótt hvergi séu þeir
eins ríflegir og í Vestur-
Þýzkalandi, en þar er mönn-
um það enn í fersku minni,
að Hitler konnst Gl valda
ekki sízt vegna þéss, að
hann naut ótakmarkaðs
stuðnings auðmanna og
blaða, sem þeir studdu eða
réðu yfir.
Styrkir til stjórn-
málaflokka.
í grein Gylfa Þ. Gísllason-
ar í afmælisblaði Alþýðu-
blaðsins er það m. a. rakið,
hvernig dagblöðunum hefur
fækkað erlendis síðan hljóð-
varp og sjónvarp komu til
sögunnar. Einkum hafi þetta
orðið örlög þeirra blaða, sem
ekki studdust við atvinnurek-
endur og viðskiptafrömuði
og höfðu ekki auglýsingatekj
ur frá þeim. Margir flokkar
hafi þv! orðið blaðlauisir
meðan aðrir styðjast við út-
breidd og voldug blöð. Af
þessu hefði hlotizt augljós
aðstöðumunur, því að að-
gangur flokka að hljóðvarpi
og sjónvarpi gæti ekki jafn-
að þann mun, enda þótt
fyilsta óhlutdrægni væri
hoitt.
Síðan segir Gylfi:
..Af þessum sökum hafa
/erið teknir upp styrkir til
dagblaða í ýmsu formi í æ
fieiri löndum á undanförn-
um árum Víða um lönd eru
og íekið að styrkja stjórn-
málaflokka á ýmsan hátt af
opinberu fé, í því skyni að
tryggja, að þeir geti verið
óháðir hagsmunasamtökum
og þannig sem færastir um
að gegna lýðræðishlutverki
sínu. Ýmsir stjórnmálaflokk-
ar nota opinberan styrk,
sem þeir hljóta, að einhverju
eða e. t. v.' öllu leyti til þess
að gera sér kleift að halda
úti málgagni eða greiða halla
af rekstri þess eða þeirra.
Yfirleitt munu ekki settar
um það fastar reglur af hálfu
löggjafa, hvernig stjórnmála
fiokkur noti opinberan styrk
sinn. Þess vegna er ekki auð-
velt um það að dæma, hversu
víðtækur styrkur við dagblöð
er orðinn í lýðræðisríkjum.
Fjármál og fjárþörf flokks
og málgagna eru of nátengd
til þess • að unnt sé að fá
skýrt úr því skorið. En aðal-
atriði málsins í því sambandi
sem hér er um að ræða, er,
að sú skoðun hlýtur æ ríkari
viðurkenningu í lýðræðisríkj
am, að dagblöð stjórnmála-
flokka eigi að hljóta opin-
beran styrk. Það sé nauðsyn-
legt til þess að tryggja
stjórnmálaflokkum lágmarks
iöfnuð í aðstöðu til þess að
kynna sjónarmið sín og afla
beim fylgis. Sé þetta viður-
kennt. er um leið á það fall-
izt, að opinber styrkur til
dagblaða sé nauðsynlegur
þáttur þess að lýðræði starfi
á þann hátt, sem lýðræðis-
sinnar ætlast til“.
Vandi íslenzku
dagblaSanna
Gylfi Þ. Gíslason vikur
uæst að stöðu íslenzku dag-
blaðanna Hann segir:
„Nú er rétt að víkja að að-
stæðum á Íslandi. Á það var
drepið að framan, að e. t. v.
muni Ísland eina lýðræðis-
iandið, þar sem ekkert dag-
blað hefur enn gefizt upp,
brátt fyrir sívaxandi kostn-
að og tilkomu útvarps og
sjónvarps En hér er þess
að geta, að sjónvarp á sér
enn mjög skamman aldur á
íslandi. Hitt vita allir, að
fjárhagserfiðleikar íslenzkra-
dagblaða eru fyrir löngu af
vmsum ástæðum orðnir mjög
miklir. Er þetta í raun og
veru sízt að undra, þegar það
er haft í huga, að íslending-
ar hafa gefið út fleiri eintök
dagblaða á hvert mannsbarn
en nokkur önnur þjóð í víðri
veröld, sem skýrslur eru til
um. Láta mun nærri, að sex
daga vikunnar komi út 50—
60 000 eintök af dagblöðum
eða eitt eintak á hverja þrjá
til fjóra landsmanna, unga og
gamla. — Meira en eitt ein-
tak dagblaðs kemur út sex
daga vikunnar fyrir hverja
emustu fjölskyldu í landinu.
í þjóðfélagi, sem væri ein-
angrað og fáskrúðugt að
öðru leyti, gæti slíkt e. t. v.
verið kleift fjárhagslega,
þrátt fyrir sívaxandi útgáfu-
kostnað.
En í þjóðfélagi, sem hefur
náin fengsl við önnur lönd,
hefur fjölskrúðugt menning-
arlíf að öllu leyti, hefur lengi
haft útvarp og er að eignast
sjónvarp, hlýtur að koma í
ljós, að ekki er eðlileg eftir-
spurn eftir þjónustu svo
margra eintaka af dagblöð-
nm við þeim vaxandi útgáfu
kostnaði, sem um er að
ræða Þetta hefur einnig
komið í ljós hér á landi. All-
ir iiafa vitað, að fjögur af
fimm dagblöðum landsius
nafa verið rekin með halla.
Þennan halla hafa aðstend-
endur blaðanna jafnað með
alls konar móti, happdrætt-
um, skemmtanahaldi og þrot
lausri fjársöfnun meðal
stuðningsmanna og velunn-
ara. — Eftir að sjónvarpið
kom til skjalanna, hefur
vandi dagblaðanna enn vax-
ið“.
Stuðningurinn
við dagblöðin
Gylfi Þ Gíslason segir enn
fremur.
„ís'lenzku stjórnmálaflokk-
arnir hafa verið sammála um
að hér hafi komið til skjal-
anna vandamál, sem ekki sé
unnt að leiða hjá sér. Þess
vegna hefur orðið samkomu-
lag um það, að ríkisvaldið
skali styrkja dagblöð og eitt
blað annað, sem talið hefur
verið hliðstætt, með vissum
hætti. Ríkissjóður hefur tek-
izt á hendur að greiða blöð-
unum fyrir birtingu dag-
skrár Enn fremur hefur
Póstiir og Sími veitt Möðum
þessum nokkru betri við-
skipíakjör en almennt tíðk-
ast.
Um þetta hafa stjórnmála-
flokkarnir verið sammála,
svo langt sem það nær. Einn
flokkanna hefur ekki dregið
dul á, að hann telji hér hald-
ið inn á hæpna braut. Hinir
hafa talið hér of skammt
gengið, en ekki verið að öllu
leyti sammála um, hvernig
veita skuli frekari aðstoð“.
Skerðing á lýð-
ræði og jafnréttl
Þá ræðir Gylfi Þ. Gíslason
þann möguleika að hægt sé
að draga úr rekstrarkostnaði
dagblaðanna. Hann segir síð-
an:
„En þótt blöðin öll spör-
uðu i rekstri og minnkuðu les
mál sitt, mundi það ekki
nægjs til þess að leysa vanda
beina sem heildar. Ef ekki
er fcekara að gert, kann svo
að fara fyn- en varir, að
flckkar standi uppi án mál-
gagns. Getur nokkrum í al-
vöru blandazt hugur um, að
það væri skerðing á því lýð-
ræði og því jafnrétti, sem
hér hefur ríkt á stjórnmála-
sviðinu?
Alþýðuflokkurinn er ein-
dregið þeirrar skoðunar, að
opinher stuðningur við dag-
blöð sé nauðsynlegur, undir
núverandi kringumstæðum í
lýðræðiigþjóðfélagi. Hann er
einnig þeirrar skoðunar, að
ríkisvald lýðræðislþjóðfélags
eigi að styrkja stjórnmála-
flokka sína og setja þeim í
sjálfsvald, á hvern hátt þeir
veija þeim styrk, er þeir
hr.jóta. Alþýðuflokkurinn get
ur ekki hugsað sér, að Al-
þýðuhlaðið fái þá afmælis-
gjöf fimmtugt, að fjárskort-
ur valdi því, að það verði að
hætta að koma út eða breyt-
ast í vikublað. Hann mun
leggja sig ailan fram um, að
svo þurfi ekki að fara, ekki
eintmgis vegna Alþýðublaðs-
ins, ekki einungis vegna AI-
þýðuflokksins, heldur ekki
sízt vegna hins, að án Al-
þýðublaðsins, án sérhvers
bess dagblaðs, sem nú kemur
út á Íslandi, yrði íslenzkt
lýðræði ófullkomnara en það
er og íslenzk þjóð fátækari“.
Má ekki lengur
vera feimnismál
Gylfi Þ Gíslason á þakkir
skildar fyrir að hafa rætt
þetta mál jafn hispurslaust
og hér er gert. Því er ekki
að ievna, að flokkunum hef-
ur íundizt það vera feimnis-
mál að ræða um fjármál sín
og bera fram óskir um opin-
beran stuðning. En þetta er
eigi síður orðið óhjákvæmi-
iegt, ef endalokin eiga ekki
að verða þau, að þeir leiti á
náðir auðmanna og auðhringa
og iafnvel framandi afla og
gerist meira og minna háðir
þeim Eins og stjórnmála-
starfsemi er nú háttað krefst
hÚTi sívaxandi starfs, sem
mun t. d. margfaldast við
það, ef starfsemi þeirra verð
ur gerf opnari, t. d. með
prófkjörum eða skoðanakönn
‘ínum og aukinni þátttöku
almennings á annan hátt. Þá
bafa flokkarnir sívaxandi
bcrf t'yrir ýmsa sérfræðilega
upp’ýsingasöfnun, ef þeir
eiga að geta fylgzt nægilega
með á Iiinum ýmsu sviðum
þjóðfélagsins. Seinast, en
ekki sízt. þurfa flokkarnir
svo að geta haft sín sérstöku
málgögn.
Beinn styrkur hins opin-
bera til flokkanna er því orð
inn stjórnarfarsleg nauðsyn.
Annrrs skapast mikill að-
stöðumunur og sú hætta
eykst, að auðfélög og auð-
menn. jafnvel af erlendri rót,
nái mkum á starfsemi þeirra
og atefnu Þ. Þ. J