Tíminn - 05.12.1969, Síða 8

8
TIMINN
FÖSTUDAGUR 5. desember 1939.
BÆKUR OG BOKMENNTIR
Ævintýri ungs skálds
fyrir aldarfjórðungi
Jón Óskar:
FUNDNIR SNILLINGAR
Iðunn gaf út.
Jón Óskar, sem ekiki er enn
orðinn fimmtugur rithöfundur,
hefur sent frá sér óvenjulega bók
— minningar frá stjrrjaldarárun-
um. Þessar minningar eru þó lítt
af þeirri styrjöid, sem geisaði úti
í heimi og sló hrammi sínum nið
ur við og við hér úti á skerinu,
nema kalla megi það styrjaldar-
lUutdeild að skvíkjast um í Breta-
viranu. Hins vegar eru þessar minn
ingar mest af þeirri styrjöld, sem
háð var í skólum landsins og
með nokkrum skáldmennum ung-
um á þeirri tíð, í hverra hópi
Jón Óskar varð læs á líf og skáld-
fikap.
Jón Óskar er Skagamaöur og
ekki alinn upp á bókum, var skýr
en hnotgjarn í skólum, menntað-
ist í Reykholti og Flensborg. Frá-
sagnir hans af skiptum við kenn-
ara eru lærdómsríkar — einkum
fyrir kennara — góð tilsögn í
umgengni við nemendur. Skólinn
hefur orðið Jóni leiðigjarn, þó
alls ekki án undantekninga.
Einkar notalegar eru frásagnir
Jóns áf fyrstu sýn hans til bók-
ménnta og trúlegar í bezta lagi,
enda hvílir yfir þeim heiðríkja
einlægninnar en engin sjálfshafn-
ing. Jón segir til að mynda á
einurn stað:
„Eftir að ég fór að drabba í
skáldskap sannfærðist ég um að
langskólaganga mundi ekki verða
mér annað en sálarmorð, þótt ég
væri eingan veginn frábitinn
menntun, ef ég þurfti ekki að
sitja á skólabekk“.
Minningar Jóns virðast trúverð-
ug lýsing á göngu næmgeðja
unglings á vit lífsins, uppgötvun
bóbmennta og skáldskapar, kynn-
um hans og vonbrigðum af skól-
um, og hughrifum af einstökum
skáldverkum og höfundum þeirra.
Hann lýsir af næmum skilningi
gróandanum í hópi ungskálda,
uppreisninni, samlöguninni, hóp-
hvötinni, sem þá er svo rik í
fari manna.
Hann lýsir áhrifunum af lestri
einstakra kvæða eða bóka, sem
hafa hann á vaidi sínu dögum
eða vikum saman. Hann reynir
að gera sér grein fyrir mótun
sinni og áhrifum frá öðrum, og
þess vegna er bókin vafalítið góð
heimild um hann sjálfan sem
höfund og raunar mótun ungra
Svipmyndir lið-
innar lífssögu
Þorsteinn Mattliíasson:
GENGIN SPOR
Fróði gaf út.
Þessi bók hefur að geyma tutt-
ugu stutta sagnaþætti, sem höf-
undur hefur skrifað eftir ýmsum
mönnum, flestum við aldur, enda
hafa atburðir þeir, sem frá segir,
gerzt fyrir alllöngu flestir hverjir.
Nókkrir þessara þátta munu hafa
Uirzt áður í blöðum, en fleiri eru
þó áður óbirtir. Sagt er frá sjóslysi
[ Sandgerði, Talismanslysinu, björg
unarafreki við Grímsey, róðrum
á áraskipi í Miðnessjó, hákarla-
legu á Húnaflóa, sjóh.akni.igum a
Breiiðafirði, skipsbroti Odds lög-
manns Sigurðssonar, hafís á Húna-
flóa 1914, fjárleitum á liðinni öld
og ýmsu öðru. Má sjá af þessari
upptalningu, að frásagnarefini eru
mörg og víða dregin að. Frá sumu,
til að mynda Talisman-slysinu hef-
ur áður verið sagt greinilegar f
blööum og bókum, en það kemur
raunar ekki í bága vib tilgang frá-
sagnanna, því að augljóst virðist
að höfundur ætlast ekki til, að um
ýtarlegar eða tæmandi frásagnir
sé að ræða, heldur vill hann reyna
að bregða upp myndum og gera
læsilega þætti. Þetta tekst honum
að sjálfsögðu misjafnlega en
stundum allvel, einkum eru sam-
töl oft nærfærin og liðleg hjá
honum.
Mér finnst stundum frásögnin
nokkuð lausleg og siglt fram hjá
skerjum í stað þess að leggja á
ág tíma og fyrirhöfn við að kanna
áeimildir til þess a<ð staðreyna
eða fylla eyður i minni manna af
atburðum. Því má ekki líta á
þeisa bók sem trúar heimildir1,
enda mun ekki til þess ætlazt.
Myndirnar, sem upp eru dregnar,
geta engu síður verið trúverðugri
og greinilegri og gefið betri sýn
en hárrétt skýrsla. Slíkar myndir
eru beztu þættirnir í þessari bók,
og því er hún lestrarefni, sem
margir geta vafalaust unað við
sér til ánægju og nokkurs fróð-
leiks. Efniviðurinn er að mestu
leyti líf, sem hætt er að lifa í
landinu. Þjóðlífsmyndirnar sem
upp er brugðið, eru því mörgum
framandi saga, full af mannraun-
um og ævintýrum í háska og
harðræðum, og það er þessi hrjúfi
blær mannraunanna í fátækt og
miskunnai'Leysi ofurmannlegrar
baráttu, sem gerir bækur um
þessi efni svo eftirsótt lestrarefni.
—AK
Þorsteinn Matthiasson
höfunda. Hann lýsir einlæglega
baráttu sinni við spurningarnar, til
að mynda í kaflanum: A hvað á
maður nú að trúa?
Skemmtilegastar eru minningar
Jóns um skáldfélaganna og kynmi
af eldri og reyndari höfundum.
Þar koma margir við sögu. Hann-
es Sigfiússon verður af tilviljun
lei'ðtogi hans nokkur missiri, en
betri sálufélagar og sterkari
áhrifavaldar verða þeir Jón úr
Vör og Ólafur Jóhann Sigurðsson.
Fjöldi annarra verðandi og orð-
inna sniliinga kemur við sögu,
enda munu þau manna- og skáld-
Jón Óskar
skaparkynni vera kjarni bókarinn-
ar að dómi höfundar, þar sem
hann bendir þangað með bókar-
heitinu. Þarna er sagt frá þeim
ungæðislega en skemmtilega fé-
lagsskap Ungum pennum og van-
bunðia tilraunum til tímaritsút-
gáfu. Þarna er drepið á kynni
við Jóhannes úir Kötlum, Þór-
berg og Laxmess og fleiri öldunga,
bæði persónuleg kynni en þó eink-
um bóklieg.
Allar þessar lýsingar eru yljað-
ar hófsamri kímni og fordóma'.eys-
ið virðist vera aðall Jóns Óskars.
Skemmtilegast þykir mér að hlýða
á Jón Óskar segja frá hughrifurn
sjáilfs sín við lestur ýmissa önd-
vegiskvæða og bóka. Þar finnur
maður víða brot af sjóifum sér
og skilur hann nærri því klökkum
skilniegi.
Ég býst ekki við, að Fundnir
sniilingar Jóns Óskars verði talin
bera af hin-um beztu bókum þessa
árs, en að mínum dómi er hún í
þeirra hópi, og ég hef ekki lesið
bók mér til meiri ánægju enn
sem komið er á þessari vertíð.
Það er auðvitað smekksatriði og
stafar ef til viíl af því, hve sam-
fyl-gdin er mér einhvern\ vegimn
nálæg. '
Þó held ég, að margir þeir, sem
skáldskapar hafa notið muni
kunna vel að meta þessa bók. Því
veldur einlægni henmar, næmux
og skarpur skilningur, hófsemi i
dómum og hispursleysi höfundar
um sjálfan sig. Em allt þetta mundi
þó ekki nægja til þess að gera
góða bók, ef hún væri ekki vel
skrifuð, — ísmeygilega og stórvel
Framhald á bls. PL
HAMHLEYPA Á HESTBAKI
Gunnar Bjarnason, Hvanneyri:
Ættbók og saga ísl.
hestsins á 20. öld.
Bókaforlag Odds Björnssonar.
Sú var tíðin, a'ð við strákarnir
á Húsavik og fermingarbræður
Gunnars Bjarnasonar kölluðum
hann hrossafælu. Það var eftir
að hann fældi hann Skjóna fyrir
honum Jónasi. Okkur fannst verra
hestamanmsefni vandfundið.
Kjarni málsins var hins vegar sá,
að Gunnar hafði snemma mikinn
hug á hestum en var dálítið gust-
mikill í uppvextinum. Seinna
tamdi hann þennan áhuga sinn
og vanð þá hinn bezti hestamað-
ur. Þó er hann enn sama ham-
hleypan, og kann sér naumlega
hóf. Skrifi hann bók, er hún ævim-
lega þríbreið og tvíþykk að
minnsta kosti. Svo er um þá hina
miklu hrossskinnu, sem kemur
frá honum og Bókaforlagi Odds
Björnssonar á þessum haustdög-
um og nefnist Ættbók og saga ís-
lenzka hestsins á 20. öld. Þetta
er flannastór bók, pappirsþumg og
myndamörg — og þó er þetta
aðeins fyrsta bindi af þremur, að
manni skilst. Bókin er forkunn-
arvönduð að allri gerð, hartnær
fjögur hundruð blaðsíiður. sterk-
lega bundin og vel hönnuð. Helzti
galli hennar er hve myndirnar
eru misjafnar, en það á sér aug-
ljósar forsendur, sem vart verð-
ur við gert og því ekki um að
sakast.
Víst er það verðugt bókarefni
að skrifa sögu hrossaræktar hér
á landi og semja ættartölur hinna
beztu stofna, þótt varla hafi önn-
ur ættfærsla verið talin vafasam-
ari á iandi hér en karlleggur
hrossa, og þykir mér kynlegt. ef
ættrakning Gunnars : bók þessari
er ekki einhvers staðar með brota-
löm. En hvað um það.
Gunnar kallar bók þessa ,,ætt-
bók og sögu íslenzka hestsins á
20. öld“, en við lesturinn kemur
í ljós. að það er meira en vafa
samt heiti. Bókarefnið er grein-
in ...Af mönnum og hestum. Starfs-
saga 1940—1960. Félagaannáll.
Yfirlit um starfsemi hrossarækt-
arfélaganna frá upphafi til 1960.
Ættbók um 561 kynbótahest á
áruniun 1920—1960.“
í formála segir Gunnar. að í
næste bindi verði ættbók um 2980
kynbótahryssur og „starfssaga
rnín á árunum 1950—1961“.
Gunnar Bjarnason
A þessari efnistíund sést, að
kalla þetta sögu íslenzka hestsins
á 20. öld, er nánast vafasamt.
Raunar er þetta fyrst og fremst
saga áratugsins 1950—1960, og
söguhetja þess tímabils er engu
síður Gunnar Bjarnason en hest-
urinn, og síðan lofar höfundur-
inn „starfssögu sinni“ árin 1950
—1960.
Nú má enginn taka þessi orð
mín svo, að Gunnarsþáttur
í íslenzkri hrossarækt sé
ekki á ýmsan hátt frásagnarverð-
ur. Þa'ð er síður en svo. Hann
vann einmitt liið athyglisverðasta
starf í þessum málum. En úr því
að hann fór að segja þessa sögu
sjálfur, hefði ég kunnað betur
við, að fleira hefði slæðzt með.
Bókin sýnir annars óvenjulega
manngerð. og þótt ég meti mikils
marga kosti Gunnars, kann ég
ekki við þessa sjálfssöguritun.
En víkjum þá að bókinni betur.
Hún hefst að vísu á tilvitnun í
formála eftir Theódórs Arnbjörns-
sonar og getið er frumkvæðis hans
vi'ð skráningu „upphafs að ættbók
íslenzka hrossakynsins“. En saga
Theódórs er ekki lengri í bók
þessari, nema að því leyti sem
verk hans tala í ættbókinni og ef
til vill ! vfirlitinu um hrossarækt-
arfélögin. Það yfirlit er raunar
hið eina sem getur kallazt saga
ísl. hestsins á 20 öld og er þó
meir af mönnum en hestum. Ætt-
bókin nær aðein= aftur til 1920,
en mikii saga aí ísl. hestinum
gerðist að sjálfsögðu fyrir þann
tíma, og hrossarækt eiinstakra
manna var umtalsverð.
Grein Gunnars „Af möimum og
hestum 1940—1950“ er um hundr-
að blaiðsíður með fjölda mynda.
Þessi grein er óneitanlega
skemmtilega skrifiuð, full af lífi
og fjöri. Gumnar er mjög
skemmtilegur frásagnarmaður, og
viðskipti hans við hestamennina
verða oftast skammtilegri en við
hestana. Þessa grein getur mað-
ur lesið sér til óblandinnar ánægju
eins og beztu minningabók. Gune-
ari lætur einnig vél aið lýsa hest-
um, þó að hann sé ef til vill
helzti orðglaður.
Þó er ekki því að neita, að
útúrdúrar Gunnars eru stundum
óþarfir, eins og þegiar hann seg-
ir um menn: „Hann varð fljótt
einn af góðvinum mínum“, „sem
síðar varð einn af góðvinum mín-
um“ en þetta má allvíða sjá og
sýnir, að höfundiur er oftast of
nálægur sjálfum sér.
Gunnar Bjarnason verðiur að
muna, að hann má ekki kalla af-
rekasögu sína í ráðunautsstarfi á
tveimur árabugum „sögu ísl. hests-
ins á 20. öld“. í þessari bók hefði
þurft að vera greint frá uppruna
íslenzka hestsstofnsins og aðalein-
kennum í stuttu máli, síðan frá
starfi einstakra kynbótamanna á
fyrstu tugum aldarinnar og nokkr-
um góðum ættstofnum. Efth' það
hefði átt að koma kynbótasagan
og hrossaræktin á skeiði Theódórs,
og þá loks væri komi'ð að Gunnari.
Og á eftir Gunnars kafla hefur
einnig gerzt hrossaræktarsaga á
síðasta áratug, sem segja þarf.
Þetta er ekki einvörðungu bund-
ið við menn. Þessi bók er hins
vegar Gunnarssaga, en hætt er
við, að aðrir komi þvi ekki eins
myndarlega í verk að skrifa aðra
þætti. Gunnar ætti hins vegar að
gera það. af sama myndarskap og
hann segir sína sögu.
Að öllu þessu slepptu ber að
minnast þess, að við höfum feng-
ið í hendur stórmyndarlega bók,
vandaða að allri gerð af stórhug
forlagsins og höfundar, bók, sem
er skemmtilestur og yndi hverj-
um hestamanni, geymir fjölda
ágætra frásagna, mynda og heim-
ilda um samskipti íslenzkra
manna og hesta á merkilegu tima-
bili, en saga íslenzka hestsins á
20. öld er þetta að minmsta kosti
ekki enn. — AK