Tíminn - 13.12.1969, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
LAUGARDAGUIt 13. desember 1969.
BÆKUR OG BÓKMENNTIR
Eins og skemmtilegt kvöld-
spjall hjá margfróðum vini
Sigurbjörn Þorkelsson:
Himneskt er að lifa III
Prentsmiðjan Leiftur.
Sigurbjörn í Vísi heldui; áfram
að rita og' gefa út ævisögu sína.
Þetta er þriSja bindi, er um 400
blaðsíður, og þó á Sigurbjörn vafa
lítið efni í ein tvö eða þrjú enn,
enda lösar hann aðeins merkis-
árið 1930 í þessari bók. í þessu
bindi eru víst einar 200 myndir,
flestar af samferðamönnum Sig-
urbjarnar, en þessi bók ber þau
einkenni góðra minningabóka, að
höfundur segir að minnsta kosti
ekki minna af öðru fólki en
sjálfum sér, og svo af atburðum,
sem áhrif hafa í þjóðarsögunni,
þótt höfundur hafi aðeins haft
af þeim áhorfandasncrtingu
sjálfur. Það, sem ef til vill er
mikiivægast í sögu Sigurbjarnar
er baksviðslýsing hans, en hún
varpar oft björtu Ijósi á atburði
og þróun mála og skýrir ýmsa
þætti þeirra, sem óljósir eru oft
og einatt og lítt skiljanlegir í yfir
sýn opinbers staðreyndatals eða
ytri frásagnar. Slíkar minninga-
bækur manna, sem staðið hafa hið
næsta vettvangi en ef til vill ekki
í eldinum, þar sem hann var heit-
astur eða í sviðsljósi dagsins,
verða ærið oft ómetanlegur skýr-
andi til skilnings þeim, sem síðar
rita sögu eftir gögnum en ekki af
eigin kynnum. Ævisaga Sigur-
bjarnar í Vísi er tvímælalaust i
fremstu röð slíkra bóka. Þetta staf
ar af afstöðu Sigurbjarn-
ar á vettvangi þjóðlífs og stjórn-
mála langa ævi á miklum svipt-
ingatímum, glöggri greind hans,
áhugafjöri og að líkindum óvenju-
lega trúu minni. Og Sigurbjörn er
svo blessunarlega mannlegur,
gæddur léttri kimnigáfu og skiln
ingsríkur á blæbrigði lífsins, að
það, sem hann man og kann frá
mönnum og atburðum að segja
er allt saman utan við hring hins
þurra söguritara. Að sjálfsögðu
leynir sér ekki, að Sigurbjörn hef
ur verið pólitiskur maður og harð
ur baráttumaður í flokki sinum
og leggur mat á menn og málefni
í samræmi við það, og ef til vill
þykir einhverjum sem það sé ekki
með öllu réttdæmi, og játað skal,
Skjurbiörn Þorkelsson
að ég er í þeim hópi. En samt
skiptir þetta eiginlega engu máli,
því að aðra kosti sögunnar ber
svo miklu hærra, og enginn skyldi
halda því fram, að Sigurbjörn
dæmi þá menn, sem hann hefur
verið andstæður í skoðunum,
ódrengilega. Það er nú síður en
svo. Þeim slær engu síður hið
beita hjairta hans með mildu vin-
arþeli eftir liðinn daginn. Sigur-
björn segir einmitt frá mörgum
pólitískum málum og viðburðum
í þessari bók, og dregur ekki frem
ur f jöður yfir átök sem urðu í hans
eigin flokki en milli flokka og for
ingja. Ég hygg til að mynda, að
frásagnir hans af viðskiptum
þeirra Ólafs Thors og Jónasar
Jónssonar frá Hriflu, á fjörugum
og hörðum fundum í Kjósinni,
þyki flesitum bæði skemmltilegar
og mannfróðlegiar lifandi myndir.
Sumir telja ef til vill, að Slgur
björn geri heldur smátínt og segi,
ólþarflegia ítarlega frá smœlki í
mannakynnum og dægurvolki, enda .
lengir slíkt minningarnar óneitan
lega tlöluvert. Em þeigar bebur er
að gáð er það einmitt þetta, sem •
gefur ffásögninni hinn lífrfka blæ <
og leiðir lesandann blátt áfnam inn i
á þennan horfna vettvang, svo»
að hann sér allt betur fyiir sér, <
jafnt menn sem þjóðlft
Gaman væri að minaa á ýmsar •
skemmtilegar frásagnir í bessu •
minningabindi Sigurbjamar, sem ’
heitir Áfram liggja sporin, en þar j
er satt að segja af svo miMia og '
mörgu að taka. Bókin er barrna-
full af þessu ferska Iffl. í raun ’
og veru eru þessar bækur miklu 1
nær munnlegri frásögn en ritaðri i
bók, og þegar maður situr við lest-'
urinn finnst manni sem sögumað- ’
urinn sé kominn inn í stofuna, ’
sitji þar hýreygur og kfminn og'
segi frá af lifandi áhuga með at1
vöruglettm hins lifsreynda manns, ’
og maður nýtur bókarinnar á sama ’
hátt og kvöldrabbs hjá margfróð-
um vini — AK. '
Líkur afa sínum, amtmanninum
Séra Jón Thorarensen
Séra Jón Thorarensen:
MARÍNA
Önnur útgáfa.
Nesjaútgófan s.f.
Keykjavík 1969.
Séra Jón Thorarensen hlaut
milklar og verðskuldaðar vinsæld-
ir fyrir skáldsögu sína „Útnesja-
menn“ (Saga Kirkjubæjarættar-
innar 1694—1914), secn kom út í
tvcimur útgáfum 1949, en áður
var hann orðinn lamdskunnur af
snilldarlegri þjóðsagnarit*un
(Rauðskinna 1—12) og lýsimgu á
sjávarútgerð á Suðurnesjum, þar
sem hann ólst upp (Sjósókn 1945).
Marína, skáldsaga séra Jóns,
sem seldist upp fyrir tæpum tiu
ároim, er nú komin út í annarri
útgáfu — Marína er gædd sömu
meginkostuim og einfcennum og
Útnesjamenn, margbreytilegum og
litríkum náttúrulýsimgum, lýsin-g-
um á sjólagi og veðurfari sam-
fara ótæmandi þefckingu á öllu,
sem að sjósókn lýtar í fornum
stfl. Ekki er sízt gaman að lýsing-
um hans á æðisgemgnum veizlum
og því, sem þar er á borð borið,
svo og sérkennilegum tilsvöruim
manna og tilteiktum. Svo mikil er
mælska hans og orðgnóttin marg-
auðug, þar sem honum tekst bezt,
að rit hans munu verða orðabók-
arhöfundum drjúg náma í fram-
tíðinni.
Höfundurinn er ónízfcur á efni-
við sinn, og koma hér sögur innan
i sögu eins oig í Útnesjamönnum,
sem hver um sig gæti verið efni
stórar skáldsögu. En lesandinn
fær grun um, að höfundurino hafi
það á tilfinnimgunni, að honum
muni ekki endast tími til að gera
þeim öllúm skil, og því stráir
hiann söguefnum sínum sitt á
hvað, enda er af gnótt að taka.
Sjálf aðal-sagan, ástarsaga kota-
drengsins Magmúsar Hjaltasonar
og stórbóndadótturinnar Marinu,
minnir um"SU'mt á Vi'ktoríu eftir
Hamsu.n, en er láuslega dregin og
kannske ekki alltaf með fullum
sennileik. En gæta verður þess, að
ástin er við'kvæm á unglimgsskeið-
inu og fljót til misskilnings undir
þessum kringiumstæðum.
Skáldsögur séra Jóns eru barma
fullar af skemmtilegu og hugð-
næmu efni, og er sterkt svipmót
yfir ritverkum hans. Yfirleitt er
hann svo einstakur og sérfcennileg
ur í list sinni, að hann fer sínar
eigin leiðir og er engum öðrum
Gunnar M. Magnúss:
Völva Suðurnesja
— Skuggsjá gaf út.
Þær eru margar bækumar, sem
fjalla um dulræna reynslu fólks
af ýmsu tagi, og þær eiga stóran
lesendahóp. Völva Suðurnesja, frá.
sögn af dulrænni reynslu Unu
Guðmundsdóttur í Sjólyst í Garði
og samtalsþættir við hana um
þessi efni, er meðal hinna athyglis
verðustu í þessum flokki í haust.
Hún er einkum athyglisverð fyrir
það, að þar segir frá reynslu af
nokkuð öðru tagi en venjulegast er
í slíkum bókum, þeim dularþætti
í sálarlífi manna, sem margir telja
verðan mestrar athygli sem merki
legt sálfræðilegt fyrirbæri, en það
eru svonefndar sálfarir eða hug-
ferðir í draumi eða vöku á fjar-
læga staði þar sem sjá má at-
burði, sem eru að gerast.
Þessi dularhæfileiki er alkunn-
ugt fyrirbæri víða um heim en
fremur fátítt í þeim dulfræðibók-
um, sem hér hafa komið út. Þenn
an hæfileika er hins vegar auð-
veldara að prófa og sannreyna með
vísindum en ýmsa aðra þætti dul-
rænnar persónureynslu. Ýmisleg
atvik, sem greint er frá í þessari
Thoroddsen, en báðir eru þeir arf
takar íslendingasagnanna í frá-
sagnastíl. Mig grunar, að sögur
hans muni enn verða liesnar, eftir
að sumit það er gleymjt, sem meira
þykir móðins nú. Bókin er mynd-
skreytt af Elínu, dóttar höfundar-
ins, sem er listfeng mjög á þessu
sviði, og er bókin einmitt fyrir það
meiri kjörgripur.
Ég hygg, að séra Jón Thoraren-
sen sé mjög líkur langafa sínum,
Bjama amtmanni, að persónugerð
og skáldigáfu. En mikil listagófa
er einnig í móðurætt hans, svo
að ekki er að undra, þó að huig-
smíðaafl hans sé frjlótt ag penn-
inn leiká í höndum hans. Bjami
hirti ekki mikið um búninig kvæða
bók eru með þeim hætti, að unnt
hefði verið að staðreyna þau með
vottfestum athugunum. Er raunar
iflt til þess að vita, að þeir, sem
vissu um þennan merfcilega hæfi-
leika Unu Guðmundsdóttur, sem
virðist — af þessum frásögnum
að dæma — þroskaðri en hjá flest
um öðrum, sem sagt hefur verið
frá hér á iandi, skuli ekki hafa
átt framkvæði að meiri rannsókn-
um á honum. Raunar væri eng-
in goðgá að hugsa sér, að sú deild
Háskóla íslands, sem sálfræði heyr
ir til, efndi til slíkrar rannsókn-
ar á takmörkuðu sviði, þegar sér-
stakar aðstæður bjóðast. Ef vitað
er um fólk með sérlega þroskaða
þá dularhæfileika, sem auðveld-
ast er að rannsaka og staðreyna
með raunvísindalegum aðferðum,
á ekki að láta slíkt tækifæri ónot-
að og það heyrir undir sálfræði-
deild háskólans.
Annars skai vikið lítið eitt betur
að þessari bók. Þar er sagt frá
fyrirburðum af mörgu tagi, en
auk sálfaranna er skyggni mestur
þáttur í því, sem frá er greint.
Eru margar þessar frásagnir óneit
anlega töluvert merkilegar og
snerta fjöldá nafngreinds fólks.
sinna, en bann vtar þrátt fyrir það j
eitt af mesta sfcáldum, sem ort'
hafa á vora tangn. Kvæði hans1
urðu til á stapulum standnm, er I
hann hafði afgangs frá annamfldn ?
embæitti, og var þeim naumast f
veitt mifcil athygli meðan haun i
lifði. UMeiga hefur amtmanninn f
aldrei grunað, að hamn mundi íj
framtíðinni verða fyrat og fremst *
frægiur af sfcáldsbap sínum. Senm- ,
lega dreymir séra J. Th. ekM um >
það heldur. .
Þessi bófc msin síðar verða taön ,
til sígildra verba vegna þjóðhátt-
arlýsinga hennar, og lengi til gild- '
is metin, þótt eikki væri fyrir am-'
að en málsnifld.
Benjamín Kristjánsson.
Gunnar M. Magnúss, sem ritar ,
þættina eftir Unu, forðast mála- ,
lengingar og segir látlaust og '
greinilega frá. Una virðist ekki
sérleg málskrafskona sem betur <
fer af bókinni að dæma, og hún ,
•er einlæg og hispurslaus, miMar
þetta á engan hátt fyrir sér og
vekur þá trú hjá lesanda, að hún !
skýri satt og rétt frá, eftir því:
sem reynsluskyn hennar nær til. ,
Þess vegna er bóMn læsileg og
þykir vafalítið gott framlag til '
þessara mála meðal þess fólks, '
sem hugsar mikið um þau. Þó að
ekki séu gerðar tilraunir til þess
að færa óyggjandi sönnur á nema
fátt eitt af því, sem frá er sagt,
til að mynda með vitnaleiðslum og
vottorðum, verður frásögnin trú-
verðug og lesandi sér enga ástæðu
til að rengja þessa einlægu konu.
Miklir tilburðit til sannana slíkra
fyrirbæra, oft með rökfræðilegri '
brotalöm, vekja hins vegar oft
tortryggni á siíkum bókum, og
langar bollaleggingar til sanninda
merkja verða leiðigjarnar. Beztar
eru frásagnir af þessu tagi sagðar
hispurslaust og stuttlegs eins og
þær gerðust án miklunar, og það
er gert í þessari bók.
— AK.
likur. Einna helzt lífcist bann Jom
Slíka dularhæfileika þyrfti að
rannsaka og staðreyna fyrirbæri