Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.2001, Qupperneq 15

Lesbók Morgunblaðsins - 06.01.2001, Qupperneq 15
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. JANÚAR 2001 15 aði honum á hermannavísu og tók sér stöðu beint fyrir aftan hann, en sá steig frá eitt skref. Eftir þessar stöðubreytingar stóðu hinn dæmdi og liðþjálfinn sinn á hvorum enda sama borðsins, sem lá yfir þrjú þver- trjánna á brúnni. Sá endi sem óbreytti borg- arinn stóð á náði hér um bil, en akki alveg, að fjórða þvertrénu. Þessu borði hafði þungi höfuðsmannsins haldið frá því að sporðreis- ast; nú hélt þungi liðþjálfans því á sama hátt. Þegar hinn fyrrnefndi gæfi merki mundi hinn síðarnefndi stíga til hliðar, borð- ið mundi sporðreisast, og hinn dæmdi falla niður á milli þvertrjánna. Tilhögunin var að hans áliti einföld og hagleg. Andlitið á hon- um hafði ekki verið hulið, né heldur var bundið fyrir augun á honum. Hann leit and- artak á óstöðuga fótfestu sína, en lét svo augun reika að iðandi vatni árinnar, sem streymdi fram fyrir neðan fæturna á honum. Dansandi drumbur rekatrés dró að sér at- hygli hans og hann fylgdist með honum nið- ur strenginn. En hvað hann virtist seinn í ferðum! Þetta var silaleg á! Hann lokaði augunum til þess að beina síðustu hugsunum sínum að konu sinni og börnum. Vatnið, gyllt ársólinni, dalalæðan undir bökkunum nokkru neðar við ána, vígið, hermennirnir, rekadrumburinn — allt þetta hafði raskað einbeitingu hans, og nú varð hann sér með- vitandi um nýja truflun. Gegnum hugsunina um ástvini hans sló hljóði sem hann gat hvorki hunsað né skilið: hvellt, greinilegt málmsláttarhljóð eins og hamarshögg járn- smiðs á steðja; það var sami gjallandinn. Hann velti því fyrir sér hvað það gæti verið og hvort það væri ómælanlega fjarlægt eða á næstu grösum — það var eins og það væri hvort tveggja í senn. Endurtekning þess var regluleg en jafnhæg og líkhringing. Hann beið hvers slags af óþreyju og — án þess hann vissi hvers vegna — kvíða. Þagnarbilin urðu æ lengri, tafirnar óþolandi. Eftir því sem þau heyrðust sjaldnar urðu hljóðin hærri og hvellari. Þau særðu hann í eyrum eins og hnífsstungur; hann óttaðist að hann mundi æpa. Það sem hann heyrði var tifið í úrinu hans. Hann lauk upp augunum og sá aftur vatn- ið fyrir neðan. „Ef ég bara gæti losað á mér hendurnar,“ hugsaði hann, „gæti ég smeygt af mér snörunni og stokkið í ána. Ef ég kaf- aði gæti ég forðast byssukúlurnar, og með því að synda af þrótti náð bakkanum, stokk- ið inn í skóginn, og flúið heim. Heimili mitt, guði sé lof, er ennþá ekki á þeirra yf- irráðasvæði; konan mín og börnin eru enn langt frá fremstu víglínu þeirra.“ Og sem þessar hugsanir, sem hér verður að klæða orðum, leiftruðu inn í heila hins dæmda fremur en urðu þar til kinkaði höfuðsmað- urinn til liðþjálfans. Liðþjálfinn steig til hlið- ar. II Peyton Farquhar var efnaður plant-ekrueigandi af gamalli og mikilsmet-inni Alabamaætt. Þar sem hann varþrælaeigandi, og eins og aðrir þræla- eigendur stjórnmálamaður, var hann auðvit- að skilnaðarsinni í öndverðu og heitur stuðn- ingsmaður Suðurríkjanna. Drambsemisástæður, sem ekki er nauðsyn- legt að tíunda hér, höfðu varnað honum þjónustu í þeim glæsilega her sem lagt hafði í hörmulega herför og endað með falli Cor- inthu. Honum höfðu gramist þær vansæm- andi hömlur sem lagðar voru á hann og hann langaði að fá útrás fyrir þrótt sinn, lifa ævintýralegu lífi hermannsins og fá tækifæri til að vinna sér heiður. Það tækifæri, fannst honum, mundi bjóðast sér eins og það býðst öllum á stríðstímum. Á meðan gerði hann það sem hann gat. Engin þjónusta var of lít- ilfjörleg fyrir hann að inna af hendi til að- stoðar Suðurríkjunum, engin glæfraför of hættuleg fyrir hann að takast á hendur ef hún var í samræmi við skapgerð óbreytts borgara sem í hjarta sínu var hermaður og í góðri trú, án allt of margra skilyrða, játaðist að minnsta kosti að nokkru leyti undir það blátt áfram þorparalega dómsorð að engar reglur gildi í ástum og stríði. Kvöld eitt þegar Farquhar og kona hans sátu á grófum bekk nálægt heimreiðinni á eignarjörð hans reið gráklæddur hermaður upp að hliðinu og bað um vatn að drekka. Frú Farquhar fannst sér heiður ger að fá að þjóna honum með sínum eigin hvítu hönd- um. Meðan hún var að sækja vatnið talaði maður hennar við rykstokkinn reiðmanninn og innti tíðinda frá vígstöðvunum. „Norðanmennirnir eru að gera við járn- brautina,“ sagði maðurinn, „og eru að búa sig undir aðra sókn. Þeir eru komnir að Uglulækjarbrúnni og eru búnir að laga hana og hafa gert sér virki á norðurbakkanum. Yfirmaður þess hefur gefið út tilskipun, sem hangir uppi alls staðar, þess efnis að hver sá óbreyttur borgari sem staðinn er að því að skipta sér af járnbrautinni eða brúm, jarð- göngum og lestum henni viðkomandi verði tafarlaust hengdur. Ég sá tilskipunina.“ „Hvað er langt að Uglulækjarbrúnni?“ spurði Farquhar. „Svona um 50 kílómetrar.“ „Er engin her- eining hérna megin við ána?“ „Ekki nema ein varðstöð innan við kílómetra frá bakk- anum og stakur varðmaður við þennan enda brúarinnar.“ „Gerum ráð fyrir að einhver — segjum óbreyttur borgari, sem þekkir til henginga — kæmist óséður fram hjá varð- stöðinni og gæti kannski yfirbugað varð- manninn,“ sagði Farquhar brosandi, „hverju gæti hann áorkað?“ Hermaðurinn hugsaði sig um. „Ég var þar fyrir mánuði,“ sagði hann. „Ég tók eftir því að flóðið í vetur leið hafði hrúgað heilmiklu af rekaviði upp að stöplunum, sem eru úr timbri, á þessum enda brúarinnar. Hann er nú orðinn þurr og mundi fuðra upp.“ Húsmóðirin var komin með vatnið, og hermaðurinn drakk það. Hann þakkaði henni með virktum, hneigði sig fyrir manni hennar, og reið á brott. Klukkustundu síðar, eftir að dimmt var orð- ið, fór hann aftur hjá plantekrunni og stefndi norður, þaðan sem hann hafði komið. Hann var njósnari úr Sambandshernum. III Þegar Farquhar féll eins og steinngegnum brúna missti hann meðvitundog var sem hann væri þegar dauður.Úr þessu ástandi vaknaði hann — óratíma síðar, fannst honum — við sársauka, sem stafaði af snöggum þrýstingi á hálsinn á honum, og því næst tilfinningu þess að hann væri að kafna. Hann fann skerandi sárar kvalir fara um sig, allt frá hálsi og niður í gegnum hverja taug líkams og lima. Þessi sársauki virtist kvíslast sem leiftur um skýrt markaðar línur með yfirmáta hröðum slætti, eins og taktfastur eldstraumur, og jók hon- um hita sem brátt gerðist óbærilegur. Í höfðinu var hann sér ekki meðvitandi um neitt nema fyllingu — þrengsli. Engar hugs- anir fylgdu þessum tilfinningum. Hinn vits- munalegi þáttur eðlis hans var þegar þurrk- aður út; hann gat aðeins fundið til, og tilfinningin var kvalræði. Hann gat greint hreyfingu. Umlukinn geislandi skýi, sem hann var nú aðeins þess eldlegi kjarni án efnislegs inntaks, slöngvaðist hann í óskilj- anlegum hengilsveiflum eins og gríðarstór pendúll. Þá, allt í einu, af slíkri skyndingu að honum ógnaði, skaust ljósið sem umlukti hann uppávið með hljóði sem helst líktist háu svampi; hræðilegur gnýr dundi í eyrum hans, og allt varð kalt og dimmt. Hann end- urheimti hugarorku sína, og hann vissi að reiptaugin hafði slitnað og hann fallið í vatnsstrenginn. Það var engin frekari kyrk- ing; snaran um hálsinn á honum var þegar að kæfa hann og varnaði vatninu að komast í lungun á honum. Að deyja hengdur á ár- botni! — honum fannst það fáránleg hug- mynd. Hann opnaði augun í dimmunni og sá fyrir ofan sig glætu ljóss, en hve langt hún var í burtu, hve langt utan seilingar! Hann var enn að sökkva, því að ljósglætan fór rén- andi þar til vart grillti í hana. En svo tók hún að aukast aftur og verða bjartari, og hann vissi að hann væri að rísa upp að yf- irborðinu — vissa sem hann tók með nokk- urri tregðu, því að hann fann nú til mikilla óþæginda. „Að vera hengdur og drukkna,“ hugsaði hann, „það er ekki svo slæmt; en ég kæri mig ekki um að verða skotinn. Nei; ég vil ekki verða skotinn: það er ekki réttlátt.“ Hann var sér ekki meðvitandi um neina áreynslu, en snarpur sársauki í úlnliðunum gerði honum viðvart um að hann væri að reyna að losa á sér hendurnar. Hann veitti þessu bjástri athygli eins og slæpingi kynni að fylgjast með leikni loddara án þess að láta sig árangurinn miklu skipta. Glæsileg viðleitni! — stórkostlegur, ofurmannlegur kraftur! Ah, þetta var góður árangur! Bravó! Snærið var burtu; handleggirnir á honum skildust og flutu uppávið, og hann sá hend- urnar á sér ógreinilega á báða vegu í birt- unni sem var að aukast. Hann virti þær fyrir sér með nýjum áhuga þar sem fyrst önnur og síðan hin hamaðist á snörunni um hálsinn á honum. Þær slitu hana burt og ýttu henni grimmdarlega til hliðar, þar sem hún hlykkj- aðist eins og vatnasnákur. „Settu hana aftur á, settu hana aftur á!“ Hann hélt sig hrópa þessa skipun til handanna á sér, því að losun snörunnar hafði fylgt sárasti kvalastingur sem hann hafði fram að því fundið til. Háls- inn á honum var hræðilega sár; heilinn brann sem í eldi; hjartað, sem bærst hafði dauflega, tók snöggan kipp og ætlaði að þröngva sér út um munninn á honum. Allur líkami hans var haldinn og hrelldur óbæri- legri angist! En óhlýðnar hendurnar á hon- um hunsuðu skipunina. Þær börðu vatnið af þrótti með skjótum tökum niðurávið og ýttu honum upp á yfirborðið. Hann fann höfuðið á sér koma úr kafinu; augun í honum blind- uðust af sólarljósinu; brjóstið þandist út eins og í krampa, og með slíkri kvöl að kórónaði allar aðrar gleyptu lungun í sig loftið, sem hann andaði frá sér aftur með háum skræk! Skilningarvit hans voru nú fullkomlega starfhæf. Þau voru meira að segja óeðlilega skörp og athugul. Eitthvað í þessari ógn- arlegu röskun líffærakerfisins hafði svo upp- hafið þau og fágað, að þau veittu athygli hlutum sem áður höfðu farið framhjá þeim. Hann fann bylgjurnar á andliti sér og heyrði hljóðið í þeim hverri fyrir sig, þegar þær skullu á honum. Hann horfði á skóginn á ár- bakkanum, sá einstök tré, lauf, og æðarnar á hverju laufi — sá jafnvel skordýrin á þeim: engispretturnar, skærlitar flugurnar, gráar kóngulærnar sem strekktu vefinn sinn frá einni tág til annarrar. Hann tók eftir regn- bogalitum daggardropunum á milljónum grasstráa. Suðið í rykmýinu sem sveimaði yfir hringiðunum í ánni, vængjaþytur dreka- flugnanna, sundtök vatnakóngulónna eins og áratog sem knúð hafði bátinn þeirra — allt þetta barst honum eins og tónlist. Fiskur skaust hjá fyrir framan augun á honum, og hann heyrði hvernig hann klauf vatnið. Hann hafði komið úr kafinu svo að hann sneri niður ána; á andartaki virtist hinn sýnilegi heimur snúast hægt um nöf sem var hann sjálfur, og hann sá brúna, virkið, her- mennina á brúnni, höfuðsmanninn, liðþjálf- ann, óbreyttu hermennina tvo, böðla sína. Þá bar eins og skuggamynd við bláan himininn. Þeir hrópuðu og böðuðu höndum og bentu á hann. Höfuðsmaðurinn hafði gripið skamm- byssuna sína en skaut ekki; hinir voru óvopnaðir. Hreyfingar þeirra voru skrípa- lega ýktar og hryllilegar, vöxturinn trölls- legur. Allt í einu heyrði hann hvellt hljóð, og eitthvað small af skyndingu í vatnið aðeins fáum þumlungum frá höfðinu á honum og skvetti froðu framan í hann. Hann heyrði annan hvell og sá annan varðmanninn með riffilinn við öxlina og lítið, blátt reykský stíga upp af hlaupinu. Maðurinn í vatninu sá augað í manninum við brúna stara í sitt eig- ið gegnum sigtið á rifflinum. Hann tók eftir að það var grátt auga og minntist þess að hafa lesið að grá augu væru skörpust og all- ar frægar skyttur gráeygar. Þessi hafði samt ekki hitt. Hliðarstraumur hafði snúið Farquharhálfvegis við; hann hafði augun aft-ur á skóginum á bakkanum and-spænis virkinu. Nú heyrði hann skýra háa rödd hljóma fyrir aftan sig með eintóna kveðandi og berast yfir vatnið svo greinilega að hún smó og kæfði öll önnur hljóð, jafnvel öldugutlið í eyrum hans. Þótt hann væri enginn hermaður hafði hann nógu oft komið í herbúðir til að þekkja ugg- vænlega merkingu þessa yfirvegaða, seimd- regna, áblásna sönglanda; lautinantinn á bakkanum var að taka þátt í morgunverk- unum. Hve kuldalega og miskunnarlaust — með hve jöfnu, rólegu hljómfalli, boðandi og knýjandi fram kyrrð í liðinu — og með hve nákvæmlega mældu millibili þessi grimmi- legu orð féllu: „Standið rétt! . . . Axlið vopn! . . . Tilbúnir! . . . Miðið! . . . Hleypið af!“ Farquhar stakk sér — eins djúpt og hann gat. Vatnsniðurinn lét í eyrum hans eins og Niagarafossarnir, en þó heyrði hann lágan þrumudyninn frá skothríðinni, og þegar hann reis aftur upp að yfirborðinu varð hann var við glampandi málmagnir, sérkennilega flatar, sem smásveifluðust hæglega nið- urávið. Sumar þeirra snertu hann, bæði and- lit og hendur, og féllu síðan áfram. Ein sat föst milli kraga og háls; hún var óþægilega heit og hann þreif hana burt. Þegar hann kom upp á yfirborðið og gleypti í sig andann sá hann að hann hafði verið lengi í kafi; hann var sýnu neðar í ánni — nær því að vera óhultur. Hermennirnir voru næstum búnir að endurhlaða; málm- krassarnir glömpuðu allir í einu í sólskininu þegar þeir voru dregnir út úr hlaupunum, snúið og stungið í slíðrin. Varðmennirnir tveir hleyptu af á ný, sjálfstætt og án árang- urs. Flóttamaðurinn sá allt þetta yfrum öxlina á sér; hann var nú á þróttmiklu sundi með straumnum. Heilinn í honum starfaði jafn- rösklega og armar hans og fætur; hann hugsaði með ljóshraða. „Liðsforinginn,“ ályktaði hann, „fer ekki að gera sömu skyssuna aftur. Það er jafn- auðvelt að skýla sér fyrir skothríð og ein- stöku skoti. Hann er sennilega búinn að gefa skipun um að skjóta að vild. Guð hjálpi mér. Ég get ekki komist undan þeim öllum!“ Voðalegri gusu minna en tvo metra frá hon- um fylgdi hár þytur með minnkandi styrk- leika, sem virtist fara aftur gegnum loftið að virkinu og dó út í sprengingu sem hrærði ána niður að botni! Rísandi vatnsfaldur sveigðist yfir hann, féll yfir hann, blindaði hann, kæfði hann! Fallbyssan var farin að taka þátt í leiknum. Þegar hann hristi á sér höfuðið eftir uppnámið í vatninu við höggið heyrði hann kúluna, sem fleyst hafði upp, fara suðandi gegnum loftið fyrir framan sig, og eftir andartak var hún farin að brjóta og kvista greinar í skóginum hinum megin. „Þetta gera þeir ekki aftur,“ hugsaði hann; „næst verður hún hlaðin með þrúgu- skotum. Ég verð að hafa augun á fallbyss- unni; reykurinn getur sagt mér til — hvell- urinn berst of seint; hann er seinni en skotið. Þetta er góð byssa.“ Allt í einu fann hann sig þeytast hring eftir hring — spinna eins og spunakerlingu. Áin, bakkarnir, skóg- arnir, brúin, sem nú var orðin fjarlæg, virkið og mennirnir — allt var í óljósum hræri- graut. Hlutirnir greindust aðeins sem litir; hringlaga, lárétt strik af litum — það var allt sem hann sá. Hann hafði borist inn í hringiðu og var nú þeytt áfram hraðfara og með snúningi sem kom honum til að sundla og verða veikur. Eftir fáein andartök kast- aðist hann upp á mölina við rætur vinstri bakka árinnar — syðri bakkans — og bak við eyrarodda sem huldi hann fyrir óvinum hans. Þessi skyndilegi stans og skrámur á annarri hendinni af mölinni hresstu hann, og hann grét af ánægju. Hann boraði fingr- unum niður í sandinn, jós honum yfir sig báðum höndum og blessaði hann upphátt. Sandurinn sýndist honum eins og demantar, rúbínar, smaragðar; hann gat ekki hugsað sér neitt svo fagurt að hann líktist því ekki. Trén á bakkanum voru risastórar garð- plöntur; hann tók eftir ákveðnu skipulagi í niðurröðun þeirra, andaði að sér ilminum af blómum þeirra. Undarlegt, rósbleikt ljós skein gegnum bilin milli stofnanna, og vind- urinn lék á hörpu sína í greinum þeirra. Hann hafði enga löngun til að fullkomna flótta sinn — var ánægður með að dvelja á þessum seiðmagnaða stað þar til hann yrði handtekinn á ný. Hvinur og brestir af þrúguskoti meðal greinanna hátt yfir höfði hans vöktu hann af draumi sínum. Rugluð fallbyssuskyttan hafði sent honum kveðjuskot af handahófi. Hann spratt á fætur, þaut upp aflíðandi bakkann, og hentist inn í skóginn. Hann ferðaðist þann dag allan og tók stefnu með mið af sólinni. Skógurinn virtist aldrei ætla að enda; hann sá hvergi rof í honum, ekki einu sinni slóð eftir skóg- arhöggsmenn. Hann hafði ekki vitað að hann ætti heima í svo ósnortnu héraði. Það var eitthvað óhugnanlegt við þá opinberun. Um náttmál var hann orðinn útkeyrður, fótsár og hungraður, en hugsunin um konu og börn knúði hann áfram. Að lokum fann hann veg sem lá í það sem hann vissi að var rétta áttin. Hann var jafnbreiður og beinn og borgarstræti, og þó virtist sem enginn hefði farið um hann. Engir akrar lágu að honum, hvergi neinir mannabústaðir. Ekki einu sinni hundgá gaf til kynna manna- byggð. Svartir stofnar trjánna mynduðu beinan vegg á báðar hendur og enduðu við sjóndeildarhring í odda eins og teikning með fjarvíddarlexíu. Yfir höfði hans, þegar hann leit upp gegnum þessa skógargjá, skinu stórar gullnar stjörnur, sem litu ókunn- uglega út og klasað var í undarleg stjörnu- merki. Hann var viss um að þeim væri skip- að niður eftir einhvers konar reglu sem hefði dulda og óheillavænlega merkingu. Skógurinn til beggja handa var fullur af sér- kennilegum hljóðum, og meðal þeirra heyrði hann greinilega — einu sinni, tvisvar, og enn aftur — hvíslingar á ókunnu tungumáli. Hann hafði sársauka í hálsinum, ogþegar hann lyfti höndum og þreif-aði fann hann að hann var hræði-lega bólginn. Hann vissi að það væri svartur hringur þar sem snaran hafði marið hann. Augun í honum virtust þrútin; hann gat ekki lengur lokað þeim. Tungan í honum var bólgin af þorsta; hann svalaði henni með því að reka hana út úr sér út í kalt loftið. Hve mjúklega svörðurinn hafði teppalagt þessa óförnu breiðgötu — hann fann ekki lengur veginn undir fótum sér! Ef- laust hafði hann sofnað á göngunni þrátt fyrir þjáningar sínar, því að nú sér hann annað svið — kannski var hann bara að ná sér eftir óráð. Hann stendur við hliðið heima hjá sér. Allt er eins og hann skildi við það og allt bjart og fagurt í morgunsólinni. Hann hlýtur að hafa verið á ferðinni alla nóttina. Þegar hann ýtir opnu hliðinu og fet- ar sig upp breiðan, hvítan gangstíginn sér hann bregða fyrir kvenfatnaði; konan hans, svo fersk og svöl og indæl, stígur niður af veröndinni að koma til móts við hann. Fyrir neðan þrepin stendur hún og bíður, brosandi af ósegjanlegri gleði, óviðjafnanleg í þokka sínum og virðuleik. Ó, hvað hún er falleg! Hann stekkur fram með útbreidda arma. Þegar hann er um það bil að faðma hana að sér finnur hann deyfandi högg aftan á háls- inn; blindandi hvítt ljós logar allt í kringum hann með hljóði eins og af fallbyssuskoti — síðan er allt myrkur og þögn! Peyton Far- quhar var allur; hálsbrotinn skrokkurinn sveiflaðist hóglega frá hlið til hliðar neðan við plankana á Uglulækjarbrú. Hallberg Hallmundsson þýddi.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.