Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. FEBRÚAR 2001 3
Í
LESBÓK hefur undirritaður áður
rabbað um móðurmálið og þá ekki
síst ísmeygileg áhrif enskunnar á
íslenska tungu nú um stundir.
Þetta er óþrjótandi umræðuefni
þeim sem láta sig viðgang tung-
unnar varða.
Morgunblaðið birti einkar at-
hyglisverða grein um miðjan janúar um
erlend fyrirtækjaheiti á Íslandi og ensk
orð – heilu setningarnar í auglýsingum.
Þetta var lofsvert framtak og raunar er
Morgunblaðið sá fjölmiðill íslenskur sem
helst verður sagt að standi vörð um tung-
una þótt þar skjótist mönnum auðvitað
stöku sinnum. Það hendir okkur öll. Hjá
því verður seint komist. Sá voldugi fjöl-
miðill Ríkisútvarpið á lögum samkvæmt
að leggja rækt við íslenska tungu. Þótt
þar á bæ sé margur maðurinn vel máli
farinn eiga of margir bögubósar og
ambögusmiðir greiða leið að hljóð-
nemanum og þar með eyrum landsmanna.
Í þessu sama tölublaði Morgunblaðsins
þar sem fjallað var um ensku í auglýs-
ingum þurfti ekki að fletta lengi áður en
komið var að heilsíðuauglýsingu um ferð-
ir til Suður-Afríku. Þar stóð á miðri síðu:
„Explore South Africa“ og tvítekið til
aukinnar áherslu. Vandalítið hefði ferða-
skrifstofunni verið að íslenska þetta og
segja: „Kannið Suður-Afríku“ eða „Kynn-
ist Suður-Afríku“. Nei, enska skyldi það
vera. Ferðaskrifstofa sem heitir „Prima
hf.“ og auglýsir undir orðunum „World
Club“ getur sjálfsagt ekki verið þekkt
fyrir að nota eingöngu íslensku. Það er
sennilega ekki nógu heimsborgaralegt.
Áfram var Morgunblaðinu flett þennan
laugardagsmorgun uns kom að viðhorfs-
grein Kristjáns G. Arngrímssonar undir
fyrirsögninni „Undir vök að verjast“. Eft-
ir lesturinn fannst mér tvennt sitja eftir
sem höfundurinn vildi koma á framfæri:
Í fyrsta lagi hvort ekki sé nú rétt að
„áherslan á skiljanleika fari að þyngjast
og minna veður sé gert út af því hvort
kórrétt sé farið með máltæki og eitt eða
tvö enn“.
Í öðru lagi : „. . . hvort ástæða sé til að
alltaf sé hangið í því að beygingarreglum
sé fylgt“.
Þetta er auðvitað viðhorf, en ekki get
ég sagt að mér sé það að skapi. Sé þess-
um sjónarmiðum fylgt eftir gefur það
augaleið að verulega má draga úr ís-
lenskukennslu í skólum og kannski hætta
henni alveg. Það skiptir ekki máli hvernig
menn tala eða skrifa – ef það skilst þá er
allt í lagi. Þá mætti auðvitað hugsa sér að
nota þann tíma sem sparast í skólunum
til að kenna meiri ensku – eða hvað?
Þetta finnst mér háskalegur hugs-
unarháttur.
Ég heyrði á dögunum þegar sagt var í
útvarpi eða sjónvarpi „undir vök að verj-
ast“ og þangað er fyrirsögn greinar
Kristjáns sótt. Þar var auðvitað ruglað
saman tveimur orðtökum, að „eiga undir
högg að sækja“ og „eiga í vök að verjast“.
Síðarnefnda orðtakið er einkar gagnsætt
og auðskiljanlegt – það er að segja ef
menn vita hvað vök er. Kannski þekkti
fréttamaðurinn ekki orðið vök og þá er
honum auðvitað nokkur vorkunn með
tveimur ennum (einkunn, miskunn, for-
kunn og vorkunn – tvö enn, en það á
kannski eftir að hætta að skipta máli!).
Raunar er „undir vök að verjast“ óskilj-
anlegt vegna þess að merkingarlega er
það rökleysa og rugl.
Þess sjást merki að ýmsir kunna ekki
lengur einföldustu málfræðireglur og
beygingar.
„Efnahagur landsins hefur hnignað.“
„Laus störf á Landsspítali – háskóla-
sjúkrahús.“ „Það er skömm að því hvað
hún hefur litla fjármuni úr að spila.“
„Sjáið þið fyrir hvenær þessu fer að
lægja aftur?“ „Hnoðmörinn bættur út í.“
„Starfsmenn dýragarðarins.“ „Verulegt
magn af laxi í kvíunum var dauður.“
Þetta eru ekki skálduð dæmi. Þetta eru
raunveruleg dæmi úr blöðum og ljós-
vakamiðlum. Og: „létt verk og löð-
urmannlegt að bregðast við þessu . . .“
var sagt um framkvæmd á dómi Hæsta-
réttar í máli Öryrkjabandalagsins.
„Fengum vinnu við að breiða út saltfiski.“
„Safna fyrir krabbameinssjúkum börn-
um.“ „Verði ekki orðið að kröfum . . .“
„Kristjana er kvænt fjögurra barna móð-
ir . . .“ Þetta eru líka raunveruleg dæmi.
Það er því miður af nógu að taka.
Talsmaður Landssímans komst þannig
að orði á dögunum, þegar bilun varð í
Múlastöð og símasambandslaust í stórum
hluta Reykjavíkur, að Múlastöðin hefði
„farið niður“ og þegar rætt var um fyrri
bilun þá „fór Orkuveita Reykjavíkur út“.
Sjálfsagt hafa margir skilið hvað átt var
við (einkum þeir sem kunna eitthvað í
ensku), en vart er hægt að segja að vel
hafi verið komist að orði. Það hvarflaði
aðeins að mér að aka nú Suðurlands-
brautina og athuga hvort Múlastöðin væri
„farin niður“ eða stæði enn. En þetta er
náttúrulega útúrsnúningur.
Í kristilegu útvarpsstöðinni sem út-
varpar úr „Rokkvill“ (Steinagerði?) á
Miðnesheiði heyrist stundum í predikara
sem talar um að díla við Guð og díla við
vandamál og díla yfirleitt við allt á himni
og jörðu og að ekki dugi neitt hálfkák-
kristíanití! Oftar en einu sinni hefur sá
hinn sami látið að því liggja hvað enskan
sé í rauninni miklu betra mál en íslensk-
an. Til dæmis sé í enskri útgáfu Biblíunn-
ar talað um úlfa en í sama versi í íslensku
Biblíunni væri talað um varga! „Sjálfs
hans æfi’ er álík varga,/ einn sér verður
hann að bjarga,“ kvað Grímur Thomsen
um Arnljót Gellini. Þessi annars ágæta
útvarpsstöð á að „efla íslenska tungu“
eins og segir í útvarpslögum en útvarpar
langtímum saman á ensku.
Nú má vera að einhverjum þyki það
smámunasemi að vera að jagast í því
hvernig er talað og skrifað í fjölmiðlum.
Unnendur íslenskrar tungu, og sá sem
þetta skrifar telur sig í þeirra hópi, taka
það óstinnt upp þegar móðurmálinu er
misþyrmt. Kannski er þetta íhaldssemi
og viðkvæmni en það verður þá að hafa
það. Einhver verður að vera í andófinu og
ekki má láta reka á reiðanum.
Og þegar haldið var áfram að fletta
títtnefndu Morgunblaði kom að eitt þús-
und nítugasta og öðrum þætti vöku-
mannsins Gísla Jónssonar um íslenskt
mál. Hafi hann heiður og sóma af því and-
ófi sem hann heldur þar uppi gegn
ambögum og aulaskap í málnotkun og
málfari.
ES. Er það ekki íhugunarefni hvort ís-
lenskukennsla í skólakerfinu er í réttu
horfi þegar í spurningakeppni framhalds-
skólanna kemur í ljós að enginn þekkir
Gunnarshólma (náttúrulýsing kvæðisins
talin úr Norður-Múlasýslu!), enginn veit
hver orti Ferðalok og enginn þekkir eitt
kunnasta kvæði Gríms Thomsen um Goð-
mund á Glæsivöllum? Það hlýtur að vera
unnendum íslenskra bókmennta og menn-
ingararfsins nokkurt umhugsunarefni.
MÚLASTÖÐIN
FÓR NIÐUR OG
ORKUVEITAN ÚT
RABB
E I Ð U R G U Ð N A S O N
STEFÁN ÓLAFSSON
HEIMSÁDEILA
(BROT)
Þessi öld er undarlig,
allir góðir menn um sig
ugga mega að mestu
illir taka yfirráð,
að því hef eg um stundir gáð
að þeim er fylgt í flestu.
Fer eg með efnið undarlegt.
Ef þér girnist nokkuð frekt
manna fylgi að fanga,
þá skal hann ekki óttast guð
og ekki stunda hans heilög boð,
heldur rækja hið ranga.
Þingheimurinn þýtur upp,
þegar hann sér Belzebub
dýrkaður er af einum,
aðhyllast og elska hann,
einnig verja, hver sem kann,
bæði í ljósi og leynum.
Stefán Ólafsson var sautjándu aldar skáld og fornfræðingur. Ásamt Hallgrími
Péturssyni er hann talinn eitt af helstu skáldum aldarinnar. Heimsádeila er með-
al þekktustu kvæða Stefáns en háðið lá vel fyrir honum.
Steðji sögunnar
og hið ó-sögulega nefnist seinni grein Fríðu
Bjarkar Ingvarsdóttur um skáldsögu breska
rithöfundarins Angelu Carter, „Nætur í fjöl-
leikahúsi“. Í greininni er fjallað um óvenju-
lega sögusýn höfundarins sem miðar að því
að afhjúpa afstæði raunveruleikans.
Skálinn á Keldum
er talinn vera eina miðaldabyggingin á Ís-
landi, langelsta hús landsins. Gísli Sigurðs-
son fjallar um skálann og jarðgöngin sem
liggja frá honum en þau eru talin vera elsta
mannvirki á landinu.
FORSÍÐUMYNDIN
Regnbogi yfir Reykjavík. Ljósmyndari: Ásdís Ásgeirsdóttir.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
5 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
Böðlar
í sögn og sögu nefnist grein eftir Matthías
Viðar Sæmundsson um íslenska „böðuls
ætt“ fyrr á tímum sem sáralítið er vitað um
þótt hún hafi tekið á sig allmótaða mynd í
munnmælum og skáldskap seinni tíma.
Ólafur Elíasson
sýnir nú verk sín í Nútímalistasafninu í
Boston. Hulda Stefánsdóttir skoðaði sýn-
inguna með listamanninum sem segir að án
áhorfandans séu listaverk ekki til.