Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. APRÍL 2001 3
Í
SLAND er meðal alþjóðavæddari
ríkja heims. Alþjóðavæðing Íslands
er merkileg í ljósi þess að sterkir
hópar í þjóðfélaginu hafa barist hat-
rammlega gegn því að opna landið
fyrir erlendum straumum og
stefnum. Þau atriði sem falla undir
hina hefðbundnu skilgreiningu á al-
þjóðavæðingu eins og aukið viðskiptafrelsi,
fjármagnsflæði, samkeppni og fólksflutn-
ingar hafa alla tíð átt undir högg að sækja
hér á landi. Nú ber hins vegar svo við að
aukið frelsi á nær öllum þessum sviðum er
meginreglan. Nýr iðnaður, hugbúnaðar og
líftækni, tákn alþjóðavæðingar, hefur fest
rætur og Íslendingar eru fremstir þjóða í
notkun internets. Sífellt fleiri ferðamenn
koma hingað á ári hverju og Íslendingar
ferðast víðar en áður. Miklar breytingar
hafa einnig átt sér stað í stjórnun og skipu-
lagi fyrirtækja og ríkisvaldsins. Íslensk fyr-
irtæki hafa hafið útrás á erlenda markaði og
erlendir aðilar fjárfesta hér í meira mæli en
áður. Hvernig má þetta vera í ljósi þess að
ríkisstjórnir á 8. og 9. áratugnum fylgdu
ekki eftir breytingum í efnahagsstjórn og
auknu frelsi í viðskiptum sem átti sér stað
bæði austan hafs og vestan?
Margir þættir koma hér við sögu en lík-
lega er aðild Íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu (EES) mikilvægasta skrefið sem
stigið hefur verið í átt til aukinnar al-
þjóðavæðingar. EES-samningurinn breytti
í grundvallaratriðum stefnu stjórnvalda í
fjölda málaflokka sem þau höfðu þrjóskast
við að nútímavæða svo áratugum skipti. Að-
ildin að EES breytti fjölda úreltra laga og
reglugerða sem hömluðu eðlilegri starfs-
semi hins frjálsa markaðar, neytendum sem
fyrirtækjum í hag. Mikilvægustu breyting-
arnar sem fylgdu EES-aðild og stuðluðu að
alþjóðavæðingu Íslands eru m.a. breytingar
á samkeppnislöggjöf, fjármálaviðskiptum,
fjarskipta- og upplýsingastefnu, neytenda-
og umhverfisstefnu, opinberum inn-
kaupum, vinnurétti og vísindasamstarfi.
Ný samkeppnislöggjöf var samþykkt árið
1993 vegna gildistöku EES. Ýmiskonar ein-
okun hefur verið aflögð og hömlum aflétt
eins og t.d. í innanlandsflugi. Fjálsræði á
fjármagnsmörkuðum hefur verið aukið um-
talsvert í kjölfar EES og hömlur á flæði
fjármagns inn og út úr landinu hafa verið
aflagðar, nema fjárfestingar útlendinga í
sjávarútvegi. Þessar breytingar hafa ýtt
undir fjárfestingar erlendra fyrirækja í
hugbúnaðargeiranum, líftækniiðnaði og ál-
framleiðslu. Þær hafa jafnframt skapað
sóknartækifæri fyrir íslensk fyrirtæki á er-
lendum mörkuðum. Árið 1993 voru fjárfest-
ingar Íslendinga erlendis vart mælanlegar
en um mitt ár 2000 hafði verið fjárfest er-
lendis fyrir 155 milljarða. Afnám hindrana í
fjármagnsviðskiptum hefur einnig þrýst á
stjórnvöld að draga úr umsvifum ríkisins á
fjármálamarkaðnum. EES-samningurinn
fól í sér yfirtöku reglugerða og tilskipana
ESB í fjarskipta og upplýsingaiðnaðinum
sem ýtti m.a. á stjórnvöld að afnema einok-
un Pósts og síma.
Lögum frá 1971 um opinber innkaup var
breytt í kjölfar aðildar að EES og reglur
um takmörkun á ríkisstyrkjum til fyr-
irtækja teknar upp. Stjórnvöldum ber að
bjóða út viðamikar framkvæmdir á öllu
EES-svæðinu. Það stuðlar að aukinni sam-
keppni innanlands og er skattgreiðendum
til góða. Réttindi neytenda tóku stakka-
skiptum með EES en neytendalöggjöfin
var langt frá því að vera viðunandi. EES
umhverfisvæddi einnig Ísland en í kjölfar
samningsins þarf að taka yfir meginþorra
umhverfislöggjafar ESB.
Mikilvægar breytingar hafa einnig átt
sér stað á sviði vinnuréttar. Réttindi vinn-
andi fólks hafa aukist og ríkisvaldið er nú í
fyrsta skipti skuldbundið til að ráðfæra sig
við verkalýðsfélög og vinnuveitendur áður
en lagabreytingar sem varða vinnumark-
aðinn eru gerðar. EES hefur stuðlað að
auknu samráði aðila vinnumarkaðarins og í
raun er hér um grundvallarbreytingu að
ræða í ákvarðanatöku stjórnvalda og sam-
skiptum á vinnumarkaði. Vinnueftirlit rík-
isins hefur fengið aukið vægi og það sama
má segja um fjölda undirstofnana ráðu-
neyta sem hafa með framkvæmd EES-
samningsins að gera. Óháðar eftirlitsstofn-
anir eins og Samkeppnisstofnun hafa einnig
styrkst verulega í kjölfar EES.
EES-samningurinn alþjóðavæddi einnig
íslenska vísindasamfélagið með aðild að
rannsóknar- og þróunaráætlun ESB. Ís-
lenskir vísindamenn á rannsóknastofnunum
og í fyrirtækjum starfa nú í meira mæli en
áður með erlendum vísindamönnum. Samn-
ingurinn hefur einnig gjörbreytt stöðu
kvikmyndaiðnaðarins á Íslandi en styrkir
Evrópusambandsins til kvikmyndagerðar á
Íslandi eru fimmtán sinnum hærri en ís-
lenska ríkisins. Íslensk leiklist nýtur einnig
góðs af menningarstyrkjum ESB sem hefur
haft í för með sér aukið samstarf við erlent
leikhúsfólk og útrás íslenskrar leiklistar.
Aðgangur íslenskra fyrirtækja að vinnu-
afli á EES-svæðinu hefur breytt samkeppn-
isstöðu þeirra og frjálsir fólksflutningar
eiga eflaust eftir að stuðla að enn meiri
ferðamannastraumi til landsins og hvetja
Íslendinga til að afla sér aukinnar þekk-
ingar á meginlandi Evrópu. EES-aðildin
hefur aukið samskipti einstaklinga, hags-
munahópa, fyrirtækja og hins opinbera við
aðila á meginlandinu sem er allt liður í auk-
inni alþjóðavæðingu landsmanna. Aukin
samskipti við ríki utan EES-svæðisins hafa
einnig fylgt í kjölfar samningsins. EFTA-
ríkin gera nær undantekningarlaust við-
skiptasamninga við ríki utan EES í kjölfar
samninga ESB-ríkja.
Alþjóðavæðing Íslands með EES-
samningnum verður enn ljósari ef litið er til
þeirra málaflokka sem EES nær ekki til.
Þeir eiga það sameiginlegt að hafa ekki tek-
ið breytingum undanfarinn áratug. Hafta-
stefna ríkir í landbúnaði og landsmönnum
er meinaður aðgangur að ódýrum erlendum
landbúnaðarafurðum. Fjárfestingar útlend-
inga í sjávarútvegi eru bannaðar en aukið
frelsi gæti stuðlað að enn frekari útrás sjáv-
arútvegsins erlendis. Hin óhagkvæma
byggðastefna lifir góðu lífi án nokkurs sýni-
legs árangurs og það tók lengri tíma fyrir
íslensk stjórnvöld en nokkurt annað ríki í
hinum vestræna heimi að auka frelsi Seðla-
bankans til að tryggja verðstöðugleika.
Það eru ekki nema tíu ár síðan allir
stjórnmálaflokkar, að Alþýðuflokknum
undanskildum, höfðu verulegar efasemdir
um hið svokallaða fjórfrelsi þ.e. frjálst flæði
vöru, þjónustu, fjármagns og fólks. Stefna
stjórnvalda varðandi innflutning til landsins
hefur einnig alla tíð byggst á höftum. Þau
hafa komið í veg fyrir innflutning á vörum
og þjónustu nema í skiptum fyrir útflutning
á sjávarafurðum. Aðild Íslands að EFTA og
EES var samþykkt með þessum formerkj-
um.
Aðildin að EES þrýsti á stjórnvöld að nú-
tímavæða Ísland. Landsmönnum var í einni
svipan kippt inn í nýtt alþjóðlegt umhverfi
frjálsra viðskipta og aukinna samskipta.
EES-samningurinn stuðlaði þannig að
hraðari og skilvirkari alþjóðavæðingu
landsins en ella hefði orðið. Eins og fram
kemur í Evrópuskýrslu utanríkisráðuneyt-
isins frá vordögum 2000 gátu íslensk stjórn-
völd aukið frelsi í viðskiptum við fjarlægari
þjóðir í síðustu GATT-viðræðunum vegna
þeirra kerfisbreytinga sem EES-samning-
urinn stuðlaði að hér á landi.
EES OG AL-
ÞJÓÐAVÆÐ-
ING ÍSLANDS
RABB
B A L D U R Þ Ó R H A L L S S O N
SNORRI HJARTARSON
LAND ÞJÓÐ
OG TUNGA
Land þjóð og tunga, þrenning sönn og ein,
þér var ég gefinn barn á móðurkné;
ég lék hjá þér við læk og blóm og stein,
þú leiddir mig í orðs þíns háu vé.
Á dimmum vegi dýrð þín um mig skein,
í dögun þeirri er líkn og stormahlé
og sókn og vaka: einnig hörð og hrein,
þú heimtar trúnað, spyr hver efnd mín sé.
Þú átt mig, ég er aðeins til í þér.
Örlagastundin nálgast grimm og köld;
hiki ég þá og bregðist bý ég mér
bann þitt og útlegð fram á hinzta kvöld.
Ísland, í lyftum heitum höndum ver
ég heiður þinn og líf gegn trylltri öld.
Snorri Hjartarson (1906–1986) orti þetta ljóð skömmu eftir inngöngu Ís-
lands í Atlantshafsbandalagið 1949. Fyrsta ljóðlína hefur oft verið höfð yfir
í umræðum um varðveislu íslenskrar menningar og tungu.
Hreintungustefnan
er tæki til félagslegrar stjórnunar, segir
Hallfríður Þórarinsdóttir í grein sem hún
nefnir Trúin á hreinleikann og fjölmenn-
ingarlegt lýðræði – ósættanlegar and-
stæður? Hallfríður telur að málvernd snúist
fyrst og fremst um að vernda og tryggja
samfélagslega stöðu þeirra sem tala tiltekið
málafbrigði.
Tvíæringarnir
fjölmörgu eru til umfjöllunar í grein Hlyns
Hallssonar sem heldur því fram að yf-
irgripsmiklar sýningar á samtímamyndlist
séu að ganga í endurnýjun lífdaga um
þessar mundir.
Norræn samtíma-
leikritun í New York
Í fyrri viku var haldin viðamikil kynning-
arráðstefna á norrænni samtímaleikritun í
Norræna húsinu í New York. Hávar Sig-
urjónsson fylgdist með og segir frá.
Vampýran
við leik og störf er undirtitill síðari greinar
Úlfhildar Dagsdóttur um vampýrur en þar
segir frá hlutverkum þeirra í bókmenntum
og kvikmyndum og einnig er kynnt til sög-
unnar hin goðsögulega vampýra.
FORSÍÐUMYNDIN
var unnin af Helga Þorgils Friðjónssyni fyrir forsíðu Lesbókar. Myndin er til
sýnis á Kaffi Karólínu um þessar mundir.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 6 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI