Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.2001, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. APRÍL 2001
Þ
AÐ virðist sem yfirgripsmiklar
sýningar á samtímamyndlist séu
að ganga í endurnýjun lífdaga
um þessar mundir. „Biennale“
eða tvíæringar skipa stóran sess í
sýningarhaldi og fremstur meðal
jafningja er Feneyja-tvíæringur-
inn sem opnar í 49. skipti 9. júní
næstkomandi. Hinn 20. apríl opnaði í Berlín öllu
yngri og minni tvíæringur sem þó ætlar sér
stóra hluti í framtíðinni. Af öðrum vel þekktum
tvíæringum má nefna þá í Sydney, Sao Paulo og
Seul.
Aðdragandinn að annarri stórsýningu á nú-
tímalist er einnig hafinn. Það er Documenta í
Kassel sem sett er upp á fimm ára fresti og þó
að hún opni ekki formlega fyrr en sumarið 2002
þá byrjaði sýningin með ráðstefnu í Vínarborg
um miðjan mars. Það er einmitt einkenni á öll-
um þessum stórsýningum að fræðilegar um-
ræður, heimspeki, félagsfræði, sálfræði, menn-
ingarfræði og svo mætti lengi telja, skipa
mikilvægan sess í þeim öllum.
Það hefur reyndar verið einkenni á myndlist
síðustu ára hversu mikil áhersla er lögð á um-
ræður og rökræður sem og tengingu listarinnar
við hinar ýmsu fræðigreinar og ekki síður dag-
legt líf. Litið er á þessa stefnu sem tilraun til að
gera myndlistina að mikilvægum þætti í sam-
félaginu á ný enda hafði myndlistin að margra
mati einangrast frá almennri umræðu.
Það er hins vegar athyglivert að þessi hug-
myndafræðilega áhersla kemur ekki endilega
frá listamönnum heldur frekar frá sýningar-
stjórum, listfræðingum og öllum þeim sem
tengjast myndlistinni á einn eða annan hátt.
Þannig hefur hugtakið „nýhugmyndalist“
(„neo-conseptual“) sem fræðingarnir hafa notað
yfir þessa stefnu, haft mun meiri áhrif á fræði-
mennina sjálfa heldur en listamennina.
Lokað um óákveðinn tíma
Þetta hefur gengið svo langt að sýningum
hefur verið hætt eða það hefur verið ákveðið að
leggja af sýningarhald um ákveðinn tíma en
vera þess í stað með pallborðsumræður, fyr-
irlestra, skoðanaskipti og rökræður og setja
þær upp sem sýningu. Stundum er þessi áhersla
á kenningar og umræður komin til af niður-
skurði á fjárframlögum til safna eða sýningar-
húsa og sem óbein mótmæli er tilvalið að hætta
að setja upp sýningar um tíma því það eru hvort
sem er ekki til neinir peningar til að gera hlut-
ina almennilega. Og til að gera eitthvað er betra
að koma af stað umræðum og efna til fyrirlestra
og vekja þannig beint og óbeint athygli á nið-
urskurði yfirvalda. Þetta gerðu sýningarstjórar
Museum für angewante Kunst í Vínarborg í
upphafi ársins. „Lokað um óákveðinn tíma,“
stóð á borðum við sýningarhöllina þar sem yf-
irstandandi sýningar eru venjulega auglýstar.
Safnið tóma er þessa daga hins vegar fullt af
fyrirlestrum og umræðum undir heitinu „Safnið
sundurlausa“ og það eru helstu framverðir
kenningasmiða Evrópu sem taka til máls eins
og Jean Baudrillard, Boris Groys, Arthur C.
Danto, Peter Sloterdijk, Hans Belting og Slavoj
Zizek svo einhverjir séu nefndir.
Fimmæringurinn Documenta 11 verður opn-
aður í Kassel sumarið 2002, sýningarstjóri að
þessu sinni er Okwui Enwezor, fæddur í Níger-
íu en búsettur í Bandaríkjunum. Segja má að
sýningin sé nú þegar farin af stað með ráðstefnu
sem hófst í Vínarborg um miðjan mars. Alls
verða ráðstefnurnar fimm, víðsvegar um heim-
inn. Fjórar snúast eingöngu um hugmynda-
fræði þar sem myndlist kemur vissulega við
sögu en ekkert er sýnt. Og þar er einnig á ferð
mikið lið fræðinga, en af einhverjum ástæðum
fer afar lítið fyrir listamönnum í öllum þessum
umræðum.
Hver er ástæðan fyrir því? Ef til vill er hún sú
að listamennirnir sjálfir hafa ekki svo mikinn
áhuga á kenningunum og flokkunarfræðunum
eða kannski hafa þeir ekkert erindi í þessum
umræðum. Þó er það athyglivert að tilgangur
umræðnanna er einmitt að auka áhrif mynd-
listar á mannlífið, stjórnmál og hugmyndafræði
almennt eða öllu heldur að reyna að tengja sam-
an sem flest svið fræðimennsku, lista og daglegs
lífs til að fá eitthvað nýtt fram. Fimmti og síðasti
hluti þessara umræðna um myndlist opnar svo í
Kassel hinn 8. júní 2002 og hefst þar með hin
hefðbundna nútímalistasýning, Documenta XI.
Catherine David sýngarstjóri síðustu Docu-
menta árið 1997 gekk langt í að tengja heim-
speki, bókmenntir og félagsfræði við mynd-
listina meðal annars með dagskránni „100
dagar – 100 gestir“. Hún var einmitt gagnrýnd
fyrir þetta á sínum tíma og kvörtuðu margir yfir
því að Documneta X hafi verið of fræðileg og
einfaldlega þung. Hins vegar á að vera auðvelt
að njóta myndlistar án þess að þekkja nákvæm-
lega sögulegan bakgrunn verka eða listamanna
eða að vita af hvaða hvötum verkin hafa orðið til
og hvernig. Þar dugar yfirleitt að lesa útskýr-
ingar listamannsins sjálfs ef hann óskar að
koma þeim á framfæri. Ef hann gerir það ekki
þá er augljóst að áhorfendur þurfa ekkert að
vita um verkið til þess að geta notið þess og upp-
lifað. Það er svo hlutverk fræðimanna að draga
ályktanir og smíða kenningar og tengja saman
hugtök og verk.
Venjulega er hægt að líta á þetta sem áhuga-
verða viðbót við verkin en ekki nauðsynlegan
þátt þeirra sem áhorfendur eiga að skilja til
fullnustu. Það er einmitt það áhugaverða þegar
saman koma lögfræðingar, félagsfræðingar,
gagnrýnendur, heimspekingar og stjörnufræð-
ingar til að tala vítt og breitt um myndlist að út-
koman úr umræðum þeirra kemur með full-
komleg nýja vídd í hlutina og varpar nýju ljósi á
eitthvað sem virtist vera augljóst. Og það þarf
ekki að vera hópur mismunandi fræðimanna
heldur einnig fólk úr sem flestum sviðum mann-
lífsins sem segir sína skoðun og frá sinni upp-
lifun af myndlist sem getur verið langt frá því að
vera eitthvað sem myndlistarmaðurinn sjálfur
var að hugsa þegar verkið varð til. Það
skemmtilega er að á sama hátt og listsagnfræð-
ingar geta sagt okkur frá einhverju sem tengd-
ist umróti í þjóðlífinu á þeim tíma sem nýjar
stefnur urðu til getur þetta fólk sagt okkur frá
sinni sýn á myndlistina sem verið er að gera í
dag.
Feneyjar í rúm 100 ár
Annar sýningarstjóri sem verið hefur dugleg-
ur við að setja upp stórar samsýningar á nú-
tímalist er Harald Szeemann. Hann hlaut sviss-
nesku Doron-verðlaunin á dögunum fyrir
framlag sitt sem sýningarstjóri og er sennilega
vel að þeim kominn enda á hann langan feril að
baki og hefur bæði komið við sögu á Documenta
í Kassel svo og síðustu ár í Feneyjum. Hann er
einmitt að undirbúa 49. Feneyja-tvíæringinn
sem stendur yfir frá 9. júní til 10. nóvember
2001.
Fyrsti Feneyja-tvíæringurinn var opnaður
árið 1895 og hefur auðvitað tekið miklum breyt-
ingum í gegnum árin. Sýningin í sumar verður
sú stærsta til þessa með þátttöku yfir 350 lista-
manna frá 65 löndum.
Finnbogi Pétursson verður fulltrúi Íslend-
inga að þessu sinni. Paolo Baratta, forseti tvíær-
ingsins, segir að lögð verði sérstök áhersla á
pólitíska myndlist, þar sem trúarbrögð og sið-
gæði skipa stóran sess og alþjóðahyggjan verð-
ur í brennidepli. Og þarf sennilega ekki að koma
á óvart miðað við þróunina í myndlist og al-
þjóðastjórnmálum síðustu ár.
Saskia Bos, framkvæmdastjóri De Appel
stofnunarinnar, fyrir samtímalist í Amsterdam
var valinn sýningarstjóri 2. Berlínar-tvíærings-
ins sem opnaði um síðustu helgi. Vegna fjár-
hagsörðugleika var sýningunni frestað um hálft
ár en að lokum tókst að sannfæra borgaryf-
irvöld um gildi sýningarinnar fyrir Berlín og fá
þannig meira fjármagn auk þess sem nokkur
stórfyrirtæki styrkja sýninguna myndarlega.
Fiona Banner „Arsewoman in Wonderland“, 2001
Feneyjar, Berlín, Sydney, Sao Paulo, Seúl, – allar
þessar borgir hafa sinn tvíæring og fleiri mætti nefna
auk annarra stórra myndlistarhátíða í ýmsum borg-
um. Framboðið er gríðarlegt. Og sameiginlegt ein-
kenni á flestum ef ekki öllum þessum hátíðum er
áherslan á hugmyndafræðina.
ENDURREISN
Postfuhramt í Berlin-Mitte er einn fjögurra
staða þar sem Berlínar-tvíæringurinn fer
fram. Þar hefur óhefðbundin myndlist fengið
að blómstra hingað til en nú á að endurbyggja
húsið og því verður breytt í skrifstofur.
Verk eftir Bretann Liam Gillick á Berlinar-
tvíæringnum þar sem hann býður uppá pláss
fyrir umræður og fyrirlestra.
E F T I R H LY N H A L L S S O N