Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.2001, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. APRÍL 2001 5
Það vakti nokkra athygli þegar Saskia Bos lýsti
því yfir að hún ætlaði ekki að einblína á ein-
hverja stórkostlega hugmyndfræði við sam-
setningu sýningarinnar heldur frekar að velja
saman unga listamenn frá mörgum löndum sem
gerðu kaldhæðin verk og samfélagsgagnrýnin.
Listamenn sem spyrja sig: „Fyrir hverja er
myndlistin og af hverju erum við að þessu?“ Og
þar með var stefnan komin, sem er ekki svo ólík
því sem verður á dagskránni í Feneyjum í sum-
ar og í Kassel á næsta ári.
Saskia Bos hefur einnig getið sér gott orð
sem kraftmikill sýningarstjóri og hún hefur
komið víða við, er forseti IKT, alþjóðlegra sam-
taka sýningarstjóra og árið 1982 vann hún að
uppsetningu Documenta 7.
Árið 1988 setti hún upp þann hluta Feneyja-
tvíæringsins sem Harald Szeemann hefur nú
umsjón með og auk þess var hún í nefndinni
sem valdi Okwui Enwezor, sýningarstjóra
Documenta 11. Þetta virðist því oft vera frekar
lítill heimur þar sem allir þekkjast eða tengjast
á einhvern hátt.
49 listamenn frá 31 landi
Við fyrstu sýn virðast margir listamennirnir
sem taka þátt í öðrum Berlínar-tvíæringnum
skilja mjög bókstaflega hugmyndina um
„myndlist sem þjónusta við neytendur“. Þannig
býður Taílendingurinn Surasi Kusolwang upp á
frítt nudd fyrir sýningargesti og Tsuyoshi
Ozawa hefur innréttað í snarheitum „Manga
Café“ þar sem hægt er að fá appelsínusafa og
espresso-kaffi í plastglösum, fletta japönskum
myndasögum og horfa á sjónvarpið um leið.
Bandaríkjamaðurinn Dan Petermann gleður
sýningargesti með pastaeldhúsi þar sem heima-
gerðar núðlur eru á boðstólum, stungnar út með
gostöppum því Dan Petermann er endurvinnsla
mjög hugleikin. Alicia Framis, sem fædd er á
Spáni en býr í Amsterdam og í Berlín, er með
verk sem eingöngu er ætlað konum. Þar bjóða
ungir menn upp á alls konar þjónustu sem karl-
kyns gestir geta aðeins fengið að fylgjast með í
gegnum rifur í hurðum. Maður fer að velta fyrir
sér kynjamisrétti eða aðskilnaðarstefnu og
ósjálfrátt spyr maður sig hvaða áhrif verkið
hefði ef það væri aðeins fyrir karla og ungar
konur byðu upp á þjónustuna. Eða hverju
breytti það fyrir okkur ef verkið væri aðeins
fyrir hvíta eða eingöngu ætlað til dæmis fólki
frá Asíu? Saskia Bos segir að listamenn hafi
nógu lengi stundað samfélagsgagnrýni en nú sé
komið að því að taka virka afstöðu og leggja
fram tillögur. Það sé einnig hægt að gera á kald-
hæðinn hátt en þá má ekki gleyma sjálfsgagn-
rýninni. Tengsl við sýningargesti og að þeir séu
virkur hluti af listaverkinu er vissulega engin
nýjung en samt sem áður tiltölulega óplægður
akur og á það muni áherslan aukast næstu ár.
Saskia Bos ákvað að sýna verk til þess að
gera fárra myndlistarmanna eða 49 en að sýn-
ingin yrði þeim mun alþjóðlegri enda koma
listamennirnir frá 31 landi. Sumir eru okkur
fullkomlega óþekktir en aðrir eru nú þegar
orðnar miklar stjörnur og hafa komið víða við.
Sýningin er staðsett á fjórum stöðum í Berlín-
Mitte þar sem ótrúlegur fjöldi gallería, safna og
sýningarsala hafa safnast saman síðustu ár.
Flestir listamennirnir sýna í Postfuhramt sem
er fyrrverandi póstmiðstöð Austur-Berlínar en
þar var einnig fyrsti Berlínar-tvíæringurinn
haldinn og margar smærri sýningar hafa verið
settar upp í húsnæðinu frá því að Berlínarmúr-
inn var tekinn niður. Nú stendur hins vegar til
að endurbyggja pósthúsið og breyta aftur í
hefðbundið skrifstofuhúsnæði.
Annar hluti sýningarinnar fer fram í Kunst-
Werke Berlin en þar eru stöðugar sýningar á al-
þjóðlegri nútímamyndlist. Auk þess eru nokkur
verk við eina af lestarstöðvum borgarinnar og í
háhýsi Allianz-tryggingarfyrirtækisins sem er
einn af aðalstyrktaraðilum sýningarinnar. Par-
astou Forouhar frá Íran, Kínverjinn Xu Tan og
Bandaríkjamaðurinn Joseph Grigely hafa svo
komið fyrir veggspjöldum úti á götu þar sem
auglýsingar eru venjulega hengdar upp.
Mikil áhersla er lögð á einföld myndbanda-
verk á tvíæringnum. Allt frá myndum sem eiga
rætur sínar í hefðbundinni heimildamyndagerð
til tilraunakenndari verka. Þannig gerir Kutlug
Ataman nokkurs konar heimildarmynd um líf
tyrknesks kynskiptings sem hægt er að horfa á
í nokkrum sjónvörpum með dæmigerðum stofu-
húsgögnum næstum eins og maður væri heima
hjá sér. Arturas Raila segir frá nýnasistum í
Litháen í öðru verki sem hefur augljósa teng-
ingu við heimildamyndir. Hollendingurinn
Aernout Mik, Fiona Tan frá Indónesíu, Ayse
Erkman frá Tyrklandi og Elisabetta Benassi
frá Ítalíu eru svo nokkur þeirra sem vinna einn-
ig með myndbönd á einfaldan en stundum
áhrifaríkan hátt á sýningunni. Og þó að mynd-
bandið sé í fyrirrúmi fer lítið fyrir umfangs-
miklum myndbandainnsetningum en ástæð-
urnar fyrir því eru sennilega fjárhagslegar
frekar en fagurfræðilegar eða hugmyndalegar.
Eitt best heppnaða myndbandið er verk þjóð-
verjans Christians Jankowski. Þar veltir hann
fyrir sér áhrifum listmarkaðarins á listaverkin,
afstöðu listamanna og sýningarstjóra og hvern-
ig auglýsingar nota myndlist og myndlist vinn-
ur með auglýsingar. Hvenær eru listamenn að
þóknast markaðinum og gilda önnur lögmál um
sölu á listaverki og bíl? Þetta tekst Christian
Jankowski að gera með fullkominni kaldhæðni
en gleymir ekki að gera grín að sjálfum sér um
leið.
Skyndibitastaður sem myndlist
Markus Muntean frá Austurríki og Adi Ros-
enblum frá Ísrael eru þekktir fyrir vatnslita-
myndir í poppstíl þar sem textum og teikning-
um er blandað saman. En hvað gerist þegar sett
er upp nokkurs konar leikmynd af alþjóðlegum
skyndibitastað eins og McDonalds og teikning-
arnar svo hengdar á veggina? Breytist boðskap-
ur þeirra þar með? Eða breytist veitingastað-
urinn? Hvað gerðist ef teikningarnar væru
settar upp á hefðbundnum veitingastað eins og
algengt er á kaffihúsum? Auðvitað skoðar mað-
ur listaverk alltaf með tilliti til þess umhverfis
sem þau eru sett inn í. Ekki bara staðurinn
skiptir máli heldur allt samhengið. Hverjir
koma þarna og hvers konar starfsemi er í
gangi? Er þetta heimili einhvers eða opinber
skrifstofa, listasafn eða gallerí, þvottahús eða
skurðstofa? Ann-Sofi Sidén frá Svíþjóð er vel
þekkt fyrir myndbandainnsetningar sínar þar
sem hún stillir upp litlum sjónvarpstækjum í
hillur innan um handklæði og þvottaefni. Svo
virðist sem sjónvörpin séu tengd við eftirlits-
myndavélar og fólkið sem við sjáum veit ekki að
það er myndað.
Eða er okkur löngu ljóst að við erum senni-
lega hvergi óhult fyrir eftirlitsmyndavélum?
Ekki bara í bönkum og verslunum heldur einnig
úti á götu, á skrifstofum eða ólíklegustu stöðum.
Er alltaf verið að fylgjast með okkur? Að þessu
sinni beinir Ann-Sofi Sidén myndavélunum að
slökkviliðsmönnum við störf sín. Þeir eru auð-
vitað ekki að slökkva elda heldur að bíða eftir að
þeirra sé þörf, bíða eftir að eldur kvikni. Þeir
eru að undirbúa sig í líkamsrækt, borða hádeg-
ismat, lesa blöð eða að kyssa kærusturnar sínar.
Manni verður ósjálfrátt hugsað til verks eftir
Þorvald Þorsteinsson sem einnig fjallar um
slökkviliðsmenn og hann setti upp á samsýn-
ingu á Kjarvalsstöðum fyrir nokkrum árum.
Slökkviliðið er á einhvern hátt heillandi og alla
krakka dreymir um að verða slökkviliðsmenn
þegar þau verða stór. En veruleikinn er oft allt
annar en sú mynd sem við höfum af honum og
bæði verk Þorvaldar og Ann-Sofi Sidén ná að
gefa okkur aðra sýn á daglega hluti.
Fiona Banner dreifir veggspjöldum til sýn-
ingargesta og í verkinu „Arsewoman in
Wonderland“ þekur hún heilan vegg með bleik-
um, heldur klúrum texta. Verkið er augljós til-
vitnun í klassískar bókmenntir, nefnilega Lísu í
Undralandi. En textinn hneykslar sennilega
ekki sýningargesti enda er tilgangur myndlist-
ar varla eingöngu að hneyksla einhvern. En
verkið vekur til dæmis upp spurningar um fem-
ínisma, stöðu kvenna og karla fyrr á tímum og
nú. Hefur eitthvað breyst og þá hvað? Carlos
Amorales frá Mexíkó hefur sett upp nætur-
klúbb við brautarstöð í austurhluta Berlínar.
Þar er leikin danstónlist allan liðlangan daginn
og Carlos dansar í djöflabúningi annað slagið.
Þess á milli situr hann inn á skrifstofu og talar í
símann eða gerir bara eitthvað allt annað. Í
mörgum verkunum þar sem krafist er þátttöku
áhorfenda eða að þeir geta upplifað eitthvað er
það vissulega galli að oft er ekkert í gangi og þá
verður maður bara að ímynda sér hvað á að ger-
ast. Í sumum tilfellum virkar það en oft er eins
og maður sé að missa af einhverju eða verk virk-
ar alls ekki nema maður fái að sjá það. Næt-
urklúbburinn virkar því miður ekki þegar eng-
inn er þar um hábjartan dag og listamaðurinn
ekki að dansa.
Tvær sýningarskrár eru gefnar út um sýn-
inguna. Önnur með upplýsingum um listamenn-
ina og verkin, viðtöl við nokkra þeirra og textar
eftir gagnrýnendurna Nicolas Bourriaud og
Charles Esche. Eftir nokkrar vikur kemur svo
út önnur sýningarskrá með myndum frá sýn-
ingunni. Dagskrá með kvikmyndum, umræðum
og fyrirlestrum er svo auðvitað óaðskiljanlegur
hluti af sýningunni. Hluti af þessari dagskrá fer
fram inni í verki sem Bretinn Liam Gillick hefur
gert sérstaklega fyrir svona umræður. Fólk
getur setið á frekar óþægilegan hátt á bjálkum
uppi í risi og spjallað saman eða hlustað á fyr-
irlestra og skoðað glærur eða myndbönd sem
hægt er að varpa á þar til gerð tjöld.
Framlag listamannsins inn í umræðurnar er í
sjálfu sér afar kaldhæðnislegt en smellur um
leið afar vel inn í umgjörð stóru sýninganna.
Þeir Heimo Zobernig og Franz West innréttuð
einmitt svipað rými fyrir dagskrána „100 dagar
– 100 gestir“ á Documenta 1997.
Í heildina má segja þessi tvíæringur sé nokk-
uð vel heppnaður þó að fjölbreytni í verkunum
mætti vera meiri. Saskia Bos hefur tekist að
gera alþjóðlega sýningu með litlum tilkostnaði
miðað við umfang og á heildina litið er Berlínar-
tvíæringurinn á góðri leið með að verða einn af
stóru sýningunum sem taka þátt í endurreisn
tvíæringanna. Yfir 80.000 gestir borguðu sig inn
á fyrsta Berlínar-tvíæringinn árið 1998 og
reiknað er með því að þessi verði enn betur sótt-
ur. Sýningin stendur yfir til 20. júní og hægt er
að fá frekari upplýsingar um hana á Netinu á
slóðinni www.berlinbiennale.de
Ljósmynd/Hlynur Hallsson
Surasi Kusolwong frá Taílandi nuddar ásamt
aðstoðarfólki sýningargesti í Kunst-Werke
Berlin.
Bálint Havas og András Gálik frá Ungverja-
landi kalla sig „Little Warsaw“ þegar þeir
vinna saman og hér er verkið þeirra
„Qualities“, 2001.
Markus Muntean frá Austurríki og Adi Rosen-
blum frá Ísrael hafa skapað innsetningu með
eigin teikningum og málverkum í dæmigerðu
umhverfi alþjóðlegs skyndibitastaðar.
Höfundur er myndlistarmaður.
TVÍÆRINGANNA