Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.2001, Síða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. APRÍL 2001
R
EQUIEM er ekki það sama og
sálumessa. Hér á Íslandi er
orðið sálumessa notað, en
requiem þýðir bara hvíld og það
orð skýrir betur nafnið á verk-
inu.“ Það er Szymon Kuran
sem hefur orðið. Það er ekki
auðvelt að komast að þessum
kunna fiðluleikara okkar. Hann býr í gömlu
húsi í Þingholtunum og húsið er víggirt smíða-
pöllum, hleðslusteinum og timburhlöðum því
verið er að endurnýja það og byggja upp að
nýju. Til að komast upp á efri hæðina þar sem
Szymon Kuran býr, þarf að feta örmjóan, snar-
brattan og heldur óárennilegan stiga, og þegar
upp er komið blasa annars vegar við verksum-
merki endursköpunarinnar, en hins vegar vina-
leg og hlýleg stofa fiðluleikarans. Blúndulögð
ofnhilla vekur strax athygli, en á henni og fyrir
ofan hana eru gamar svarthvítar ljósmyndir og
munir sem minna á pólskan uppruna húsráð-
anda. Hann tyllir sér á sófann, og yfir honum
vakir stórt blátt myndverk af pólskasta allra
tónskálda, Chopin. En merki endursköpunar-
innar eru meira en bara byggingaplast og timb-
urstæður. Szymon Kuran hefur einnig verið að
ganga í gegnum margvíslega endurnýjun í lífi
sínu. Fyrir ári hætti hann í Sinfóníuhljómsveit
Íslands en hann hafði leikið með hljómsveitinni
allt frá því hann kom hingað til lands fyrir 17
árum. Það stendur til að spyrja hann um ástæð-
ur þess en fyrst verður vikið að tilefni þessarar
heimsóknar. Á morgun kl. 20 verður frumflutt í
Kristskirkju í Landakoti Requiem eftir Szym-
on Kuran fyrir karlakór, kvennakór, drengja-
kór, barnsrödd og kammersveit, en auk þessa
eru einleikarar á fiðlu, gítar, flautu og slagverk.
Þá eru útgáfufyrirtækin Ómi og Edda einnig að
gefa út geisladisk með þessu verki ásamt eldra
verki eftir Szymon Kuran. Tónleikarnir verða
endurteknir 1. maí kl. 20.
„Ég samdi Requiem á árunum 1994–2000 og
ég tileinka það vini mínum, Brynhildi Sigurð-
ardóttur, sem dó úr krabbameini fyrir nokkr-
um árum. Ég veit ekki hvað hægt er að segja
um verkið. Það er margbrotið, byggt á Missae
romanum, með þremur kórum og hljómsveit,
en ég læt einleikshljóðfærin syngja sín hlut-
verk eins og söngvarar gera í hefðbundnum
sálumessum. Hlutverk kóranna er stundum
óhefðbundið, tal og hvísl auk söngsins, en einn-
ig syngur barn einsöng á pólsku.“
Það lítur út fyrir að erfitt verði að veiða upp
úr tónskáldinu nánari lýsingu á verkinu og
kannski er það bara gamaldags að vera að
krefjast skilgreininga og skúffupláss fyrir lista-
verk. „Þú verður bara að hlusta á verkið til að
finna þetta út.“ Og þar með er ákveðið að það
verði gert áður en heimsóknin er á enda.
Sorgin kveikjan að verkinu
En meira um tilurð tónsmíðarinnar.
„Þett fór bara af stað sjálft og ég réð ekki við
þetta. Ef ég fer nokkur ár til baka og rifja upp
hvernig þetta var, þá gerðist þetta að Brynhild-
ur kona Ólafs Þórðarsonar vinar míns dó úr
krabba. Ég horfði upp á allan sársaukann og
sorgina þegar hún var veik og þegar hún dó var
komin á blað hjá mér tónlist sem varð til í þess-
ari sorg. Þetta verk var flutt við útför Brynhild-
ar en það vildi ekki stoppa og ég varð að halda
áfram. En það tók mig sex ár að ljúka verkinu
sem er þannig byggt á þeim sársauka að missa
vin. Það kemur oft fyrir mig að atburðir í lífi
mínu verða kveikja að tónsmíðum.“
Það er ekki á hvers manns vitorði að Szymon
Kuran semji tónlist. Hann er löngu landsþekkt-
ur fyrir fiðluleik sinn. Þar hefur hann sýnt sig í
glímu við ólíkustu stíla og stílbrigði tónlistar-
innar; hann hefur leikið með Sinfóníuhljóm-
sveitinni, með Kuran Swing, Kuran kompaní,
með Reyni Jónassyni harmónikkuleikara og í
kammermúsík af öllum gerðum. En tónsmíða-
ferillinn hefur farið fremur hljótt.
„Ég hef samið tónlist árum saman, – já, allt
frá barnæsku. Ég sem þó ekki mikið. Ég er
fljótur að fá hugmyndir og koma þeim á blað, en
það getur tekið mig mörg ár að vinna úr þeim.
Ég geri endalausar lagfæringar og breytingar.
Ég er að mörgu leyti minimalisti og vil nota
sem minnst af nótum í verkum mínum. Sama
með málið, mér finnst maður eigi að nota sem
minnst af orðum og koma því frá sér sem maður
ætlar á sem skýrastan og einfaldastan hátt. Ég
verð stundum hissa á hvað sum tónskáld geta
samið mörg verk á ári, ég skil ekki hvernig það
er hægt. Hjá mér tekur það alltaf rosalega
langan tíma að klára; – verða saddur og klára.
Annars lærði ég að skrifa nótur áður en ég
lærði að draga til stafs. Ég hef samið alls konar
tónlist, kammertónlist ýmiss konar, sinfónísk
verk og einsöngslög. Sumt þessara verka hefur
verið flutt hér heima eða í útlöndum en önnur
eru enn í skúffunni og bíða síns tíma.“
Það kann einhverjum að koma á óvart að
fiðluleikarinn skuli hafa verið að semja tónlist
öll þessi ár og svo lítið borist á á þeim vettvangi;
fiðlan hefur jú verið lifibrauð hans. Engu að síð-
ur skynjar maður sterkt að tónsmíðarnar eru
stór og mikilvægur hluti af tónlistarmanninum
Szymoni Kuran og honum er annt um að rækta
í sér tónskáldið. En hvor þessara þátta á sterk-
ari ítök í honum, tónskáldið eða fiðluleikarinn.
„Þessu get ég engan veginn svarað. Ég hef
gert þetta jöfnum höndum allt mitt líf og ég
mun deyja með þessi öfl stríðandi í mér, án þess
að geta valið annað hvort umfram hitt.“
Í stofunni hjá Szymoni Kuran ber ekki mikið
á því sem helst minnir á tónlist; geisladiskum.
Fiðlurnar hans kúra í töskum sínum uppi við
vegg, en á kommóðu við sófann er lítill ferða-
geislaspilari, tengdur við magnara sem lítur út
fyrir að vera kominn til ára sinna. Maður veltir
því fyrir sér hvort maður sem er að brasa í tón-
list alla daga hafi nokkurn tíma aflögu til að
hlusta á tónlist.
„Jú, jú, það geri ég þegar ég hef tíma og það
finnst mér algjör veisla. Mér finnst sérstaklega
gaman að hlusta á eitthvað sem er ekki mjög
kunnuglegt, eitthvað sem er persónulegt. Ég er
fiktari í eðli mínu og leita gjarnan í það sem er
orginal. Ég sæki mjög mikið í það sem er per-
sónulegt í öllum listgreinum. Mér finnst það
mikilvægast í listinni þegar fólk gerir hlutina
upp á eigin spýtur og á sinn persónulega hátt,
og þessu leita ég líka sérstaklega að í tónlist-
inni.“ Aðspurður hvort hann telji sig vera undir
áhrifum frá merkum skóla pólskrar tónlistar á
tuttugustu öld, segist Szymon Kuran ekkert
vita hvernig því skuli svarað. „Ég sækist eftir
að nota persónulegar aðferðir. Auðvitað heyrði
ég tónlist pólsku tónskáldanna mikið áður en ég
flutti út og það sem maður upplifir í æsku býr
alltaf með manni. Þessi pólski andi býr örugg-
lega í mér en öðru vísi get ég ekki svarað þessu.
Ég fer alltaf mínar eigin leiðir í tónlistinni og
reyndar lífinu öllu.“
„Ljóti unginn að austan“
Szymon Kuran hefur búið á Íslandi í 17 ár.
Hann kom hingað frá Englandi þar sem hann
hafði stundað tónlistarnám.
„Maður náði bara ekki andanum, það var svo
mikið að gerast hérna. Sumir hér hálfskamm-
ast sín fyrir þetta litla samfélag en það er með
ólíkindum hvað margt hefur gerst hér og hvað
mikið er að gerast í tónlistinni í dag. Og þetta
fer enn vaxandi! Það var mjög áhrifamikið að
koma hingað og jákvætt fyrir mig.“
Það var Sinfóníuhljómsveit Íslands sem dró
Szymon Kuran hingað til lands. Hann var í
námi í Englandi, dvalarleyfi hans þar var að
renna út er hann sá auglýsingu frá hljómsveit-
inni um að staða fiðluleikara væri laus.
„Í Englandi var ég ljóti unginn að austan,
með passa sem var að renna út, og á þeim tíma
var ekki möguleiki á að semja um framleng-
ingu. Ég sótti um starfið og fékk það eftir
prufuspil, og kom til Íslands án þess að hika.
Ég var mjög feginn að geta fengið að lifa af tón-
listinni. En nú er ég er steinhættur að spila í
Sinfóníunni. Um leið er ég afar þakklátur fyrir
árin mín þar. Það var bara komin í mig lang-
tímaþreyta og löngun til að breyta um stefnu í
lífi mínu. Ég ákvað að lifa lífi mínu áfram á þann
hátt sem ég sjálfur kýs. Samt sem áður starfa
ég áfram við fiðluleik, þótt fasta starfinu sleppi,
en auk þess er ég að semja tónlist. Það er ekki
hægt að segja að ég búi í höll hérna; svona
ákvörðun hefur sína kosti og galla, en þetta var
lífsákvörðun sem ég varð að taka með öllum af-
leiðingum. En ég má til með að skila þakklæti
til Starfsmannafélags hljómsveitarinnar sem
kvaddi mig með styrk sem leyfði mér að hefja
upptökurnar á Requiem og stíga þannig fyrsta
skrefið að því sem nú er orðið að veruleika.
Annars á ég líka mikið að þakka nánustu vinum
mínum og frábæru og mannlegu fólki í Krabba-
meinsfélaginu; þessu fólki á ég það að þakka að
það tókst að koma þessu verki á enda, með út-
gáfu disksins og útgáfutónleikunum um
helgina. Allt þetta fólk sannaði fyrir mér að það
er hægt að framkvæma óframkvæmanlega
hluti.“
En hvernig stóð á því að Krabbameinsfélagið
ákvað að taka þátt í þessu viðamikla verkefni?
„Ég held bara að einhver hafi nefnt þetta við
einhvern og orðið farið af stað, og það vakti
strax áhuga. Persónulega hefur Vigdís Finn-
bogadóttir veitt mér mikinn andlegan stuðning
við þetta verkefni og hún var ein af fyrstu
manneskjunum sem fékk að heyra verkið.“
Szymon Kuran hlær að spurningunni um það
hvort hægt sé að lifa af tónlist á Íslandi. „Ég er
að minnsta kosti enn lifandi,“ segir hann, en
bætir við að þetta geti verið flókið. Margir geri
sér ekki grein fyrir því að tónlistin sé starf. Það
komi fyrir að hann sé beðinn að spila og fólki
finnist hann eiga að gera það ánægjunnar
vegna og það eigi að duga.“
Ísland varð mér strax heimili
Það er mikið talað um þann fjölda Pólverja
sem hingað sækja í fiskvinnslu. En þó eru
pólskir tónlistarmenn starfandi hér á landi ekki
síður fjölmennir miðað við umfang greinarinn-
ar. Tveir aðrir pólskir fiðluleikarar störfuðu
með Szymoni í Sinfóníuhljómsveitinni og starfa
þar enn og hann segir að á tímabili hafi pólsku
tónlistarmennirnir í hljómsveitinni jafnvel ver-
ið fleiri. En skyldi taugin til föðurhúsanna aldr-
ei hafa togað það sterkt í Szymon Kuran á þess-
um sautján árum að það hafi hvarflað að honum
að flytja aftur heim.
„Ég hef hugsað um þetta en þó ekki mjög al-
varlega held ég. Ég á heima hérna á Íslandi og
á mín þrjú börn hér. Maður á heima þar sem
börnin manns eru, finnst mér. En til viðbótar
við þetta þá varð Ísland mér strax heimili; það
varð mér og var mér heimili alveg frá upphafi.
En ég finn sterk andleg tengsl milli Íslands og
Póllands.“
Szymon Kuran tekur fram ljósmyndir af
börnum sínum á ferð með honum á æskuslóðir
hans í Póllandi síðasta sumar. Hann talar um
börnin sín af mikilli væntumþykju og hlýju og
segir að næsta verk hans verði ballett fyrir
dótturina Önnu Kolfinnu sem er að læra að
dansa. Við skoðum myndirnar og Szymon Kur-
an stendur upp til að setja Requiem sitt af stað í
spilaranum. Höfugir tónar djúpra karlakórs-
radda stíga upp í loftið og fléttast reyknum úr
pípu tónskáldsins. Szymon Kuran, tónskáld og
fiðluleikari, segist fara sínar eigin leiðir í lífi og
starfi og stórbrotið tónverk hans er sannarlega
óræk sönnun þess.
„ÉG FER
MÍNAR
EIGIN LEIÐIR“
Um helgina verður frumflutt í Kristskirkju í Landakoti
Requiem eftir Szymon Kuran. BERGÞÓRA JÓNSDÓTTIR
heimsótti Szymon og ræddi við hann um stríðið milli tón-
skáldsins og fiðluleikarans; tónlistina, sorgina og lífið.
Morgunblaðið/ÁsdísSzymon Kuran
Szymon Kuran, systurdóttirin Malgozia
Rozbiecka, hundurinn Rex og börnin þrjú,
Jakob Kuran, Szymon Héðinn Kuran og Anna
Kolfinna Kuran. Myndin er tekin í Póllandi í
fyrrasumar.
begga@mbl.is