Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2001, Side 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. JÚNÍ 2001
Í
SUMARBYRJUN annað hvert ár fer
íslenskur listamaður með verkin sín á
Feneyjatvíæringinn, sem fulltrúi lands
og þjóðar á einni mikilvægustu listsýn-
ingu í heimi. Framlag hans skiptir
verulegu máli fyrir íslenskan listheim,
enda er tvíæringurinn eina opinbera
stefnumót íslenskrar listar á alþjóð-
legum vettvangi, sem hefð hefur komist á
fyrir tilstilli menntamálaráðuneytisins. Á
tvíæringnum gefst því afar mikilsvert tæki-
færi til að sýna umheiminum hvað er að ger-
ast hér á landi, ekki síður en til að gefa ís-
lenskum listamönnum tækifæri til að vinna
verk í víðara samhengi en færi gefst á hér í
fámenninu. Þeir listamenn sem héðan hafa
ratað til Feneyja leggja því að sjálfsögðu allt
sitt undir og fulltrúi Íslendinga að þessu
sinni, Finnbogi Pétursson, er engin undan-
tekning hvað það varðar. Hann fékk boðið
með góðum fyrirvara, segir enda að ekki veiti
af hálfu ári til að vinna að svona verkefni.
Honum sýnist sem aðrar þjóðir leggi mikið
upp úr því að hafa tímann fyrir sér við skipu-
lagið og ekki sé óalgengt að um leið og búið
er að útnefna einn listmann sé hafinn und-
irbúningur að þar næsta vali.
„En það er ekki hægt að afþakka svona
boð,“ segir Finnbogi þegar hann er spurður
um tildrög þátttöku hans, „þetta er svo að
segja stærsti viðburður á sviði lista í heim-
inum og þess vegna voðalega erfitt að segja
nei. Bókstaflega allir sem hafa eitthvað að
segja í hinum alþjóðlega listheimi mæta til
leiks. Þegar mér var boðið hafði ég þó þann
fyrirvara á, að ég vildi fá að skoða staðinn áð-
ur en ég tæki ákvörðun. Það varð því úr að
ég heimsótti Feneyjar í ágúst síðastliðnum og
hef haft dágóðan tíma til að móta hugmynd-
ina, en það skiptir verulegu máli.“
Hljóðið sem efniviður í sjónrænt ferli
Finnbogi hefur allt frá því upp úr 1980
unnið með óvenju afstæðan miðil í sinni
myndlist, þ.e.a.s. hljóð. Orðspor hans, bæði
hér heima og erlendis, tengist því frumleika
þeim sem verk hans búa yfir, ekki síður en
krafti þeirra og fagurfræðilegri útfærslu.
Hljóðverk hans hafa verið af ýmsum toga í
gegnum tíðina. Þau geta vísað til þeirrar
reynslu sem áhorfandinn geymir í minni sér,
svo sem skref eða dansspor; byggt á speglun
hljóðsins í hlutlægum veruleika þar sem
hljóðbylgjur verða sýnilegar, t.d. í vatni eða
málmi; eða hreinlega gengið út á uppbygg-
ingu óhlutbundins hljóðskúlptúrs í huga
áhorfandans, þar sem hljóðið hreyfist á milli
margra hátalara þar til það að lokum myndar
ákveðið form í huga hans.
Sá hluti verka Finnboga sem er sýnilegur,
er ætíð mjög markviss og vel útfærður, enda
nauðsynleg undirbygging þeirra mynda sem
hljóðið tekur á sig í huga þess sem horfir og
hlustar. Þrátt fyrir huglægni slíkra mynda
vísar listamaðurinn sjálfur til þeirra sem
„teikninga“ eða „skúlptúra“, en auðvitað er
um að ræða form sem ekki eru mynduð með
sýnilegum ummerkjum, heldur með ósýni-
legum hljóðbylgjum. Eða, svo vitnað sé í lýs-
ingu bandaríska listfræðingsins Gregory
Volk, á þessum þætti verka Finnboga, í sýn-
ingarbæklingi þeim sem gefinn hefur verið út
í tilefni tvíæringsins: „Ef hljóð væri sýnilegt,
hreyfingar þess í ýmsum bylgjum, íburð-
arlaus en um leið hrífandi formin sem það
myndar, þá gæti maður séð skúlptúra hans.“
Finnbogi segir að hann hafi alltaf haft sér-
stakan áhuga á hljóði sem efniviði í myndlist.
„Þessi tvö skilningarvit, hljóð og sjón, eru
mjög nálægt hvort öðru sem heilastöðvar.
Það er eftirtektarvert að fólk sem er að vas-
ast í myndlistarnámi hefur mjög oft farið í
gegnum tónlistarnám, leikur á hljóðfæri eða
er bara hreinlega lagvisst. Þann tíma sem ég
hef verið viðloðandi myndlistarskóla, bæði
sem nemandi og kennari, hef ég orðið vitni að
því að fólki finnst það verða að velja á milli
þessara tveggja greina. Valið reynist mörg-
um erfitt og mörg dæmi eru um að fólk hefði
kannski betur valið það sem það hafnaði, en
hefur einhvern veginn látið tíðarandann
marka framtíðina fyrir sig. Sjálfur hef ég
ekki lært á hljóðfæri, en spilaði samt mikið
þegar ég var ungur, svo þessi togstreita bjó
vissulega einnig í mér þegar ég var að hefja
minn myndlistarferil. Ég tók því ákvörðun
mjög snemma um að reyna að sameina þetta
tvennt.“
Bernskubrek sem fól í sér lausn
„Mig rekur meira að segja minni til atviks,
frá því að ég var níu ára gamall, sem varð
kveikjan að mínum tilraunum með hljóð,“
segir Finnbogi og brosir. „Ég var eins og
margir krakkar að fikta við straumbreyti fyr-
ir bílabraut, dundaði við að tengja hann við
nagla, mótora, perur og eitt og annað. Svo
prófaði ég einu sinni að tengja straumbreyt-
inn með nagla við hátalara og fékk úr honum
óskaplega fallegt hljóð. Ég hlustaði á það í
lengri tíma og gerði ýmsar tilraunir án þess
þó í rauninni að vita hvers eðlis hljóðið var.
Að lokum leiddi svo fiktið til þess að ég fékk
straum í mig svo ég varð hálfhræddur við
græjurnar og hætti tilraununum. Það var
ekki fyrr en löngu síðar að ég áttaði mig á því
að þessi reynsla bjó alltaf í mér, kannski hef-
ur hún hreinlega virkað eins og elektrónísk
meðferð sem brenndist í minnið,“ segir hann
og hlær. „En ég uppgötvaði sem sagt um síð-
ir að það sem ég heyrði forðum var bara
þessi 50 riða púls í rafstraumnum. Þetta
bernskubrek situr alltaf mjög fast í mér – í
því var fólgin lausn sem hafði töluverða þýð-
ingu fyrir mig. Ég fann strax á mér að það
yrði eitthvað úr þessu. Enda eiga ýmis minni
verk sem ég hef verið að vinna í gegnum tíð-
ina meira og minna rætur sínar að rekja til
þessarar uppgötvunar minnar sem barn.“
Að stórum hluta til fjalla verk Finnboga
um það hvernig við upplifum form í rými og
til þess notar hann tímahugtakið. Því hljóð er
auðvitað ekki til án tíma og með verkum sín-
um skerpir Finnbogi ekki aðeins vitund okk-
ar gagnvart þeim hlutlægu formum sem við
sjáum, heldur opnar – þeim sem gefa sér tóm
til að hlusta – nýjan heim forma sem aðeins
taka á sig „sýnilega“ mynd í víddum hug-
skotsins þá stund sem við hlustum. Þannig
leikur hann sér með hljóðið sem sjónrænt
ferli geómetrískra forma í afmörkuðu rými,
og ögrar innri sýn okkar með því að láta
formin hreyfast og leysast upp.
„Uppsetningar mínar á hátölurum, sem ég
set ýmist á vegg eða gólf, eru af sama toga
og þetta bernskubrek þótt þær séu að sjálf-
sögðu meðvitaðar og mótaðar. Ég vinn með
ákveðna hreyfingu sem verður eins og teikn-
ing eða skúlptúr sem myndast meðal hátal-
aranna. Ég nota þá t.d. 220 volt sem ég
breyti í 5 volt, auk þess sem ég beini
straumnum í farveg af einhverju tagi svo
hann myndi fyrirfram ákveðin form. Verkið
sem slíkt, er því í raun sannri einungis um-
breyting á þessari ósýnilegu orku, rafmagn-
inu sem fæstir vita hvað er. Enda er rafmagn
mjög erfitt sem efniviður eða miðill, það læt-
ur illa að stjórn nema með allskonar köplum
og dóti. Og ef það er ekki virkjað á þann
máta verður fjandinn laus. Ég móta það með
því að beina því eftir ákveðnum leiðum – en
er hreint ekkert einn um það. Útvarpstæki
gerir það sama, segulbandstæki, geislaspil-
arar og allt mögulegt þess háttar,“ útskýrir
hann hógvær.
Áleitnar spurningar
um tilvist þess huglæga
Þó Finnbogi líki hugsun sinni við hvers-
dagsleg heimilistæki, er óhætt að segja að
hann veki upp afar áleitnar spurningar um
tilvist þess huglæga í verkum sínum. Hvað
það varðar á myndlist hans sér rökréttan
stað í listasögunni. Því ef litið er til mynd-
listar módernistanna má sjá að þeir höfnuðu
MUNURINN Á
ÞVÍ AÐ HEYRA
OG HLUSTA
Finnbogi Pétursson er fulltrúi Íslands á Feneyjatvíær-
ingnum í ár, en sýning hans var opnuð í gær. Verkið sem
hann sýnir heitir „Diabolus“, en það er einskonar
skúlptúr sem felur í sér allt í senn; tíma og rými, hljóð,
orku og tíðni, auk sögulegrar tengingar á milli fortíðar
og nútíðar. FRÍÐA BJÖRK INGVARSDÓTTIR fylgdist með
undirbúningi Feneyjaferðarinnar um nokkurt skeið og
fékk Finnboga til að segja frá þróun sinni sem listamaður
og kveikjunni að þessu stórbrotna verki sem ómar nú á
Ítalíu sem huglæg vísun í ritskoðun og tjáningarfrelsi.
Hér gefur að líta orgelpípuna í enda ganganna sem gefur frá sér annan tón verksins, sem er
44.8 rið. Hann er myndaður með loftstraumi sem kemur út fyrir miðju pípunnar. Innan í og undir
pípunni er síðan lágtíðni-hátalari er myndar hinn tón verksins, sem er 61.8 rið. Saman mynda
þeir tónbilið „dibolus in musica“ sem verkið byggist á.
Finnbogi Pétursson myndlistarmaður þegar
hann var rétt að hefja smíðar á orgelpípunni
fyrir verkið „Diabolus“, í janúar síðastliðnum.