Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.2001, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. JÚNÍ 2001 5
„frásagnarmyndlist“ fyrri tíma er byggði á
vísunum í goðsagnir, sögulegan veruleika,
trúarbrögð eða bókmenntir. Jafnframt kemur
í ljós að módernistarnir reyndu að hefja til
vegs margvíslegar tilraunir til að leysa upp
eða útrýma vísunum í slíkan þekkjanlega
veruleika, allt þar til listin fór að hverfast um
sig sjálfa sem einstakt og sjálfstætt fyr-
irbrigði. Listin var þannig frelsuð frá því
hlutverki að hafa nokkra aðra merkingu en
þá er tengdist listrænum forsendum. Mestöll
samtímalist er í samræmi við þessa þróun; sí-
fellt meiri sértekning listaverksins sem slíks
hefur leitt til þess að iðulega er ekkert eftir
nema frumþættir listsköpunarinnar og það
ferli sem fólgið er í því að búa það til. Finn-
bogi tekur það ferli jafnvel enn lengra en
flestir því hluti sköpunarverks hans á sér
beinlínis stað í hugarheimi áhorfandans; þeg-
ar hljóðið tekur á sig ákveðið form. Hið hug-
læga verður að sjálfsögðu ekki áþreifanlegt,
en honum tekst að kalla það fram þar til það
verður næsta sýnilegt.
„Það sem ég reyni að gera er að nálgast þá
orku sem maður getur ekki séð en finnur fyr-
ir,“ segir Finnbogi þegar hann er inntur eftir
þessum huglæga þætti verka sinna. „Ég nota
efni á borð við rafmagnið eða vindinn og
móta eitthvað úr því. Undanfarin ár hafa
verkin mín haft tilhneigingu til að byggja á
lægri og lægri hljóðum, því ég hef lagt mikla
vinnu í að stemma þau þannig af að þau ryðj-
ist ekki inn í vitund fólk með offorsi og látum.
Jafnframt hef ég leitast við að dempa þau
heldur ekki það mikið að þau nái ekki til
áhorfandans. Í raun hef ég því reynt að
ramba svona á jaðrinum, svo áhorfendur flýi
ekki burt heldur staldri við og leyfi verkinu
að ná tökum á sér. Sannleikurinn er sá að
það er ekkert mál að heyra, en það getur ver-
ið óskaplega erfitt að hlusta. Það er með
verkin mín eins og svo margt annað að maður
grípur ekki alltaf það sem verið er að flytja
manni, hvort sem um er að ræða stemmn-
ingar í tónlist, textum eða öðru.“
„Annars finnst mér verkin mín í rauninni
alltaf verða hlutlæg, þegar ég er búinn að
koma þeim í framkvæmd og setja þau upp
þar sem þau eiga að vera,“ segir Finnbogi.
„Því fyrir mér hefst ferlið með afar óljósri
hugmynd sem síðan hlutgerist í fullunnið
verk. Verkið er að mótast fram á síðustu
stundu og styrkist jafnframt um leið. Það má
lýsa því sem svo að ég hafi óljósan grun
tengdan hugmynd í upphafi og vinnuferlið
fari svo í að finna út hvort sá grunur reynist
á rökum reistur eða ekki. Ef til vill er þetta
eðli sköpunarferlisins hjá öllum. Stundum er
eins og hugmyndir séu á sveimi í kringum
mann og þá er spurningin bara sú hvaða
listamaður sé fyrstur að teygja sig eftir þeim
og góma þær. Það er eins og til sé eitthvert
sammannlegt hugarflæði því fólk er að detta
niður á sömu hugmyndirnar út um allan
heim. Svo vinnur hver úr þeim eftir sínu
höfði.“
Hlutlægur ferhyrningur
er líka huglægur hringur
Það mikla umburðarlyndi fyrir nýjungum
sem einkennt hefur myndlist síðustu áratuga
hefur leitt af sér tilraunir á afar víðu sviði, í
miðlum sem eru langt utan við hefðbundið
málverk eða skúlptúra. Þessar tilraunir
spanna meðal annars listsköpun þar sem hið
eiginlega listaverk er jafnvel ekki til staðar,
nema sem hreyfing eða hljóð frammi fyrir
áhorfendum, sem stundum geta verið þátt-
takendur í listferlinu eins og gerst í verkum
Finnboga. Tilraunir til að skilgreina verk
hans hafa oft leitt til samanburðar við hug-
myndalist og naumhyggju enda á list hans
það sameiginlegt með hugmyndalistinni að
þjóna sem kveikja að ákveðnum hugsana-
tengslum hjá áhorfandanum.
Sjálfur kannast hann vel við þessa samlík-
ingu en bendir jafnframt á, að öfugt við það
sem oft gerist í hugmyndalist þar sem texti
eða heiti verks þjónar sem tenging á milli
hins hlutlæga verks og hinnar huglægu vís-
unar, þá skíri hann yfirleitt verkin sín bók-
staflega eftir því sem þau eru. „Ég skíri t.d.
verk „Hring“ af því að hljóð sem ég læt dynja
á vatni myndar hring,“ útskýrir hann. „Sömu-
leiðis kalla ég verk „Línu“ af því að hljóðið
myndar línu; beina línu og brotna línu. Ann-
ars má segja að sá tími sem hefur liðið frá því
að ég byrja að vinna sem myndlistarmaður
fyrir tuttugu árum, hafi meira og minna allur
farið í það að taka til. Í það að hreinsa út það
sem skiptir ekki máli í verkunum, en það er
mesta vinnan í mínu tilfelli. Frumhugmynd
að verki kemur á augnabliki, en henni fylgir
alltaf mikið aukreitis sem ég þarf svo að sort-
era frá. Það má líkja þessu við það þegar
skotið er af haglabyssu á vegg. Þá myndast
óteljandi göt sem þarf að fylla upp í svo hægt
sé að gera sér grein fyrir hvert krafturinn úr
skotinu beindist nákvæmlega. Þegar þeirri
vinnu er lokið er líklega bara eitt gat eftir.
Það er gatið sem ég hef áhuga á.“
Finnbogi segir uppsetningu verka sinna
bera ljóst vitni um þessa hreinsunarvinnu.
„Uppsetningin er mjög beinskeitt, en sú þró-
un hefur kannski orðið ofan á hjá mér vegna
þess að fólk sýnir svo þjálfuð viðbrögð við
sjónrænu áreiti. Flestir þola töluvert flókna
mynd, hvort heldur sem það er í myndlist eða
bara í umhverfinu almennt. Fólk er mun
næmara fyrir því sem það sér, heldur en fyrir
því sem það heyrir. Með uppsetningunni á
verkunum mínum reyni ég að hægja á öllu
með því að forðast allt sem truflar og þannig
framkalla ég átakalausa upplifun. Ég þoli t.d.
ekki víra eða svoleiðis óreiðu, heldur skil við
verkin þannig að áhorfandinn fái þægilega til-
finningu þegar hann virðir þau fyrir sér. Það
sem ég sýni er iðulega bara hreint geómetr-
ískt form; ferningur eða lína, sem áhorfand-
inn er mjög fljótur að afgreiða. Að því loknu
getur hann einbeitt sér að því að hlusta sem
er miklu flóknara ferli. Í hljóðinu leyfi ég mér
nefnilega að sleppa alveg fram af mér beisl-
inu. Þar getur ríkt algjör óreiða sem þó von-
andi kveikir á hugmyndum um form – eða
jafnvel á öðrum hugmyndum sem hafa verið
að vefjast fyrir viðkomandi lengi og losna úr
læðingi við upplifunina. Mér gæti því dottið í
hug að láta áhorfandann horfa á verk sem lít-
ur út eins og ferhyrningur, en jafnframt gert
tilraun til að sannfæra hann um, að með
hljóðinu sem kemur úr ferhyrningnum, sé
hann að upplifa hring. Þannig geta tvö geó-
metrísk form unnið saman í einu verki, þó
annað sé hlutlægt en hitt huglægt. Til þess
að áhorfandinn fái þessa tilfinningu verður þó
að finna rétt jafnvægi í uppsetningunni. Verk
sem ég var með í New York fyrr í vor, var
einmitt af þessum toga. Þar náði ég að fela
alla víra svo það eina sem sást voru hátal-
arar. Þeir mynduðu beinar krosslínur, en
hljóðið úr þeim myndaði tvo samsíða hringi.
Með vissu millibili fór annar hringurinn að-Þrívíð vinnuteikning af verki Finnboga í skálanum sem Aalvar Alto hannaði í Feneyjum.
Morgunblaðið/Jim Smart
„Það sem ég reyni að
gera er að nálgast þá
orku sem maður get-
ur ekki séð en finnur
fyrir.“