Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.2001, Síða 14

Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.2001, Síða 14
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 21. JÚLÍ 2001 H IN mikla sýning á lífsverki málarans Paul Signac (1863–1935), í Stóru höll- inni, Grand Palais, í París, lokaði dyrum sínum 28. maí. Signac var um sína daga annar helstur fulltrúi punktastefnunnar, pointillismans, og einn af meisturum síðáhrifastefnunnar, postimpress- jónismans, og drjúg ástæða til að fjalla um málarann, stílbrotið og sýninguna. Mjög liðið á sýningartímann er mig bar að, en fram- kvæmdin heldur áfram að vera meira en sýni- leg, fyrst á Van Gogh-safninu í Amsterdam 15. júní–9. september og svo á Metropolitan-safn- inu í New York 9. október–30. desember. Þetta er ein af þessum stóru alþjóðlegu sam- vinnuverkefnum þar sem engu er til sparað, sýningarskráin eða öllu heldur bókin 368 síður í stóru broti, yfirburða hönnun og litgreiningin eins og best verður gert í heimi hér. Jafnframt einn af stórviðburðum ársins á myndlistarsviði sem menn stíma á frá öllum afkimum heims- ins. Fyrrnefnd söfn ásamt Stóru höllinni í Par- ís, Grand Palais, standa að baki framkvæmd- arinnar, en hún verður þó ekki fullkomlega eins á öllum stöðunum vegna vandamála er tengjast útlánum og flutningum, svo og nokkr- um mikilvægum tímamótaverkum sem verða einungis uppi í einni eða tveim borganna, en önnur kunna allt eins að koma í staðinn. Árið 1884 markar drjúg tímamót í listasög- unni, en þá stofnuðu fimm málarar sem ekki höfðu hlotið náð fyrir augum dómnefndar stóra Parísarsalarins það árið, félag hinna óháðu, og sama ár sýndu þeir í sal hinna óháðu, Salon des Indépendants. Dagsetningin markar tilorðningu punktastefnunnar sem gildrar listhreyfingar sem augu listheimsins tóku að beinast að, og málverk Georges Seur- at: Baðstaður í Asniéres var fyrsta myndin sem máluð var samkvæmt vísindalegum reglum punktastefnunnar, það heitir að reglum samliggjandi, additívarar, litablöndun- ar. Hér voru á ferð auk Seurats, sem telst ótví- rætt höfuðpaurinn, þeir Paul Signac, Henri Edmond Cross, Charles Angrand, Albert Dubois-Pillet, Hippolite Petitjean, einnig til hliðar Camille Pissarro og í Hollandi Jan Too- rop. Hinir þrír fyrstnefndu ásamt Pissarro, eru langsamlega nafnkenndastir er svo er komið, og svo hreint gengið til leiks um fræðilega krufningu, að 1899 kom út bókin „Frá De- lacroix til síðáhrifastefnunnar“ eftir Signac, þar sem hann hermir af fræði- og sögulegum bakgrunni hreyfingarinnar. Sjálfum var hon- um tamt að nefna punktastefnuna nýáhrifa- stefnu. Sjaldan hefur verið gengið jafnafdráttar- laust markvisst og vísindalega til leiks í allri sögu málverksins sem marka má því að Seur- at, sem hafði unnið á verkstæði málarans Henri Lehmann frá átján ára aldri, eða um tveggja ára skeið, hóf 1879 langt og strangt sjálfsnám með því að eftirgera málverk eftir Ingres, Hans Holbein yngri, Rafael, en þó að- allega Nicolas Poussin. Það sem Seurat leit- aðist þó einkum við að tileinka sér, var hárná- kvæmt skipulag myndflatarins hjá hinum síðasttalda, rýmiskerfið, ljós- og skugga and- stæðurnar í litalögunum, eitt af öðru. Niður- staðan var eins konar hávísindaleg stærð- fræðileg litrófsgreining þar sem myndferlið er byggt upp af örsmáum hreinum litablettum líkt og mósaík. Í stað hinna sígildu pensil- stroka komu nú örsmáir punktar eða doppur sem hlutgerðu og byggðu upp myndheiminn. Með þessari tækni vonuðu menn að þeir næðu því marki að blöndun litanna færi fram í aug- unum, öllu frekar heilanum á skoðandanum, án þess að tapa einkennum sínum og ljós- magni, væri sem mest bein og milliliðalaus sjónræn lifun. Þessi sérstaka aðferð neyddi Seurat til að ganga mun lengra en Cézanne hafði nokkru sinni látið sér koma til hugar varðandi einföldun forma. Áhersla Seurats á láréttar og lóðréttar línur leiðir svo hugann að egypskri list, burt frá raunsannri eftirgerð náttúrunnar til rannsóknar á áhugaverðum og tjáríkum mynstrum. Þótt Paul Signac væri aðeins fjórum árum yngri en Seurat, hafði það sitthvað að segja á þessum umbrotatímum og þegar hann hóf að mála fyrir alvöru um 1880 voru fyrirmyndir hans tengdar framúrstefnu tímanna, sem var áhrifastefnan, svo sem Manet, Degas og Monet. Eftirgerði þá en laðaðist fljótlega að Seurat, hvers málverk og fordæmi lyfti undir ásetning hans að gerast málari, kvað hiklaust vera fyrirmynd sína og lærimeistara. Þessi hrifning Signacs af Seurat og opinskáar yfirlýsingar um ágæti frumkvöðulsins olli því ósjálfrátt, að til skamms tíma hefur öðru frem- ur verið litið á hann sem sporgöngumann og lærisvein brautryðjandans. En nú hafa menn komist að annarri nið- urstöðu, að Signac hafi haft sinn eigin sérstaka tón í málverkinu auk þess að vinna á mun breiðara sviði, vilja breyta fyrra mati á mál- aranum, draga hann út úr skugga Seurats. Láta standa á eigin fótum og tala sínu máli, undirstrika sérkenni hans og styrk, og er að öllu samanlögðu helstur veigur framningsins og meginástæða þess að sýningunni hefur ver- ið komið á laggirnar. Mál að það hafi tekist með ágætum. Annað sem menn horfa einnig til, eru hin miklu áhrif sem Signac og félagar höfðu á þró- un málaralistarinnar til hins óhlutlæga og sér- tæka sem þegar lét á sér kræla í æskustílnum (Jugendstil, Art Nouveau), hafði mikil áhrif á Matisse og villidýrin, fauvistana. Einnig hið úthverfa innsæi, expressjónismann, í Þýska- landi og framtíðarstefnuna, fútúrismann, á Ítalíu. Hér er Edvard Munch lýsandi dæmi um víxlverkun áhrifa, en hann varð fyrir sterkum áhrifum af Pissarro á Parísarárum sínum. Gerðist nokkrum árum seinna einn af braut- ryðjendum úthverfa innsæisins og sló í gegn í Berlín, hafði svo aftur áhrif á Matisse, Picasso og fleiri í Frans, þótt hljótt fari um það. Síðimpressjónistarnir, sem einnig eru skil- greindir sem vísindalegu impressjónistarnir, voru af yngri kynslóð sem hafði meiri yfirsýn og skilning á því hvað stefnan gekk út á. Voru gagnteknir af þeim möguleikum sem þeir skynjuðu innan seilingar, jafnframt alteknir áhuga á rannsóknum sem gengu út á end- urnýjun málaralistarinnar, finna nýja tjá- möguleika utan alfaraleiða. Þetta var á upp- gangsárum iðnbyltingarinnar og véltækninnar svo hið vísindalega í málverkinu var í hæsta máta eðlileg þróun, einnig notkun hreinna og óblandaðra lita. Efnafræðin færði þeim allt lit- rófið fyrirhafnarlaust upp í hendurnar því í fyrsta skipti í sögunni gátu málarar nálgast fá- gæta liti á viðráðanlegu verði, sem aðeins steinríkir málarafurstar gátu leyft sér áður og þó í takmörkuðum mæli, enda úr fokdýrum efnum jafnvel ryki eðalsteina varðandi ein- stakar bláar tegundir. Framhjá hinu verður þó ekki litið, að sumir litir voru sóttir beint í móð- ur jörð og menn fundu upp ýmsar aðferðir til að ná fram ákveðnum litatónum, þannig voru kýr fóðraðar með mangóblöðum í því augna- miði að geta svo unnið indverskt gult úr mykj- unni! Í stað þess að lærlingar á verkstæðum meistaranna rifu litina og þjöppuðu í svína- blöðrur, voru þeir nú aðgengilegir í lokuðum ílátum og túbum, sumir þeirra tíu sinnum fín- kornaðari ásamt því að geymsluþolið marg- faldaðist. Þannig að hinn flókni undirbúningur við að rífa þá og hin viðkvæma meðhöndlun vegna takmarkaðrar varðveisluhæfni var að baki, menn einfaldlega kreistu þá úr túbunum beint á litaspjaldið, einnig vel að merkja þaðan beint á verk- smiðjugerðan striga í stað handunnins vefn- aðar. Þessari hlið á framþróuninni má ekki gleyma né hvað hún ýtti ótæpilega undir hvers konar tilraunir hug- myndaríkra og fram- sækinna listamanna með hreina liti, jafn- framt vísindaleg vinnu- brögð með form og rými. Það var svo eðli- leg þróun að menn vildu prófa þessa hreinu liti í Suður-Frakklandi þar sem sólin skein bjart- ast, grómögnin voru ríkust og litskrúðið mest. Umbyltingar í listum verða ekki til fyr- ir óskhyggjuna, fræðin og hugmyndirnar einar sér, heldur rökrétta framþróun er menn virkja umhverfi sitt og samtíð sína. Koma til hugmyndanna með vinnu sinni og brenn- andi áhuga á viðfang- inu, það heitir að koma til vinnunar með lífið í lúkunum. Það gerðu listamenn áhrifastefnunnar og verk þeirra þar af leiðandi einstök sjónræn og söguleg heimild um tímana, lögðu um leið grunninn að framþróun sem þeir sjálfir sáu engan veginn fyrir né voru færir um að spá í. Cézanne sem lifði í einangrun í Arles kom aldrei til hugar að tilraunir hans myndu umbylta málaralistinni í þeim mæli sem hún gerði, og van Gogh leitaði öðrum þræði til Suður-Frakklands í þeim til- gangi að mála sólina, landslagið og gróður- virktina. Stóð í þeirri meiningu að slíkar ynd- ismyndir myndu ganga út eins og heitar lummur á kulvísari slóðum og hann gæti þá endurgoldið hjálparhellunni og velgjörðar- manninum Theo bróður sínum stuðninginn! Paul Signac var stórgáfaður maður af virðu- legri borgaralegri fjölskyldu sem hafði viður- væri sitt af að höndla með sellerí, ólst upp á Montmartre og að hluta til Asniéres, útborg Parísar. Þangað sótti Seurat einmitt viðfangið í sitt nafnkennda málverk sem áður getur. Rétt fyrir stúdentspróf gaf hann það upp á bátinn, vildi verða listamaður og var um nokk- urt skeið tvístígandi um framtíðina, gat ekki gert upp á milli þess hvort hann ætti að gerast rithöfundur eða málari. Og þótt hann veldi málverkið hafði hann allt lífið brennandi áhuga á bókmenntum, raunar fleiri geirum lista ekki síst leikhúsi og ljósmyndum. Var opin per- sónuleiki með ákveðnar framfarasinnaðar skoðanir í þjóðmálum, og í nánu sambandi við framsækna listamenn annarra listgreina, PAUL SIGNAC Fyrir vel hundrað árum álitu málarar punktastefn- unnar, pointilismans, að þeir væru við endimörk málaralistarinnar. Það reyndist ekki einungis rangt, heldur hafa tíðar umbyltingar skapað þörf fyrir að endurreisa einstaka vanmetna málara þessa geira síðáhrifastefnunnar í París. Augun beinast um þessar mundir helst að Paul Signac, en yfirgripsmikil farandsýning á lífsverki hans hófst í París 27. febrúar en lýkur í New York 30. desember. BRAGI ÁSGEIRSSON var á vettvangi. Ljósmynd af Signac við stýrissveif skútu sinnar Ólympíu einhvern tíma á Saint-Tropez árunum. Georges Seurat: Paul Signac, 1890, blýantsriss 36,5 x 31,6.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.