Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. ÁGÚST 2001
Í
GÆR birtist hér í Morgunblaðinu heil-
síðuauglýsing frá Sambandi sveitar-
félaga í Austurlandskjördæmi (SSA) með
yfirskriftinni Fréttir að austan. Þetta var
sjöunda auglýsingin í röð sem birst hefur
með tveggja vikna millibili frá því í maí
en allar eiga þær sammerkt að vera sett-
ar upp eins og forsíða fréttablaðs: í fimm
dálkum, með mislöngum myndskreyttum frétt-
um um afmörkuð málefni sem endurspeglast í
fyrirsögnum á borð við „Uppbygging í mennta-
málum“, „Allsherjar upplýsingavefur“ og „Sigl-
ing með Norrænu: Afslappandi og þægilegt frí“.
Lögð er áhersla á jákvæð málefni en jafnframt
eru þarna einstakar „fréttir“ sem snerta um-
deild pólitísk málefni. Í 4. tölublaðinu má til
dæmis fræðast um starf SSA og fleiri aðila sem
miðar að því „að undirbúa austfirskt atvinnulíf
fyrir álvers- og virkjanaframkvæmdir“.
Augljósasta markmið þessara auglýsinga er
að lokka ferðamenn austur á land. Dálkurinn „Á
döfinni“ er til dæmis fastur liður Frétta að aust-
an en þar má fræðast um væntanlega menning-
arviðburði og gönguferðir eystra. Uppsetning
og efnistök gefa hins vegar til kynna að þessum
sérstaka „fjölmiðli“ sé í raun ætlað mun stærra
hlutverk. Honum má líkja við litla babúsku-
dúkku inni í þeirri stóru babúsku eða öllu heldur
trójuhesti sem Morgunblaðið er í þessu tilviki.
Fréttir að austan rifjuðu upp fyrir mér fyr-
irlestur sem Hjálmar Sveinsson, dagskrárgerð-
armaður á Ríkisútvarpinu, flutti fyrir fáeinum
misserum þar sem hann vitnaði í samtal sem
hann hafði átt við konu sem staðið hafði fyrir
listviðburðum í burðugu bæjarfélagi á lands-
byggðinni. Konan hafði orðið fyrir vonbrigðum
með áhugaleysi stóru fjölmiðlanna á þessari
starfsemi og tók svo til orða að ef ekki væri sagt
frá einstökum menningarviðburðum í þessum
fjölmiðlum væri eins og þeir hefðu aldrei átt sér
stað.
Þessi ummæli má skynja sem viðbragð við því
viðamikla hlutverki sem fjölmiðlar gegna í sam-
félagi samtímans. Ekki er nóg með að þeir flytji
okkur fréttir af viðburðum veruleikans heldur
eru þeir með margvíslegum hætti uppspretta og
vettvangur þessara viðburða. Hér má taka
dæmi af viðtali Kolbrúnar Bergþórsdóttur við
Davíð Oddsson í DV um liðna helgi sem hefur
fætt af sér fjölda annarra „fréttaviðburða“ á
liðnum dögum. Þá er það rými sem fjölmiðlar
leggja undir einstakan viðburð ákvarðandi fyrir
stærð eða mikilvægi hans. Skortur á umfjöllun
ber vott um að viðkomandi viðburður nái ekki
máli; vitneskja þorra almennings um tilvist hans
verður a.m.k. takmörkuð og hann næsta örugg-
lega dæmdur úr leik í kapphlaupinu mikla inn á
spjöld sögunnar.
Vonbrigði konunnar, sem Hjálmar vitnaði til,
mörkuðust þó öðru fremur af þeim aðstöðumun
sem henni þótti vera á milli landsbyggðarinnar
og höfuðborgarsvæðisins þegar kom að aðgengi
að þessum áhrifamesta vettvangi veruleikans.
Enda þótt allir stærstu fjölmiðlarnir hafi frétta-
ritara eða tíðindamenn í öllum landsfjórðungum
er kjarnastarfsemi þeirra, þar á meðal ritstjórn-
in, staðsett í Reykjavík. Af þessum sökum birt-
ist Reykjavík ósjálfrátt og sjálfkrafa sem miðjan
í veruleikamynd íslenskra fjölmiðla. Hér má
taka dæmi af því þegar dagskrárgerðarmenn á
útvarpsstöðvum sem ná eyrum allrar þjóðarinn-
ar fara að ræða um hvernig veðrið sé þann dag-
inn, og miða lýsingu sína eingöngu við blessað
suðvesturhornið.
Í þessu samhengi má skoða útgáfu Frétta að
austan sem merkilega (og nokkuð kostnaðar-
sama) tilraun til að endurmóta þá mynd sem al-
menningur annars staðar á landinu gerir sér af
Austurlandi og því lífi sem þar er lifað. Fréttum
að austan er með öðrum orðum ætlað að skapa
kjördæminu sérstakan vettvang innan vébanda
fjölmiðlanna; að vinna gegn þeirri tilfinningu að
Austfirðir séu ekki til.
VETTVANGUR VERULEIKANS
FJÖLMIÐLAR
Fréttum að austan er með öðr-
um orðum ætlað að skapa kjör-
dæminu sérstakan vettvang
innan vébanda fjölmiðlanna;
að vinna gegn þeirri tilfinn-
ingu að Austfirðir séu ekki til.
J Ó N K A R L H E L G A S O N
NÝ ljóðabók er væntanleg nú á
haustdögum frá danska skáld-
inu Benny Andersen. Ljóðabók-
in nefnist Sjælen marineret,
sem útleggja má á íslensku
sem Sálin kryddlegin er fyrsta
bók höfundar frá því Verden
uden for syltetøjsglasset kom
út 1996. Andersen er með vin-
sælli skáldum Dana og seldist
ljóðasafn hans m.a. í yfir
100.000 eintökum. Í Sjælen
marineret þykir Andersen sýna
á sér nýja hlið að mati dag-
blaðisins Berlingske Tidende.
Miðkafli verksins, Draumaver-
öldin, einkennist þannig bæði
af óbundnum ljóðlínum og
skreytilegum barrokkstíl. En
lesandinn lendi þar í súrreal-
ískri draumaveröld Andersen,
sem byggð sé jafnt nornum,
hundum og tannlausum söngv-
urum, sem og þeim John
Wayne, Klaus Rifbjerg og
Tinna.
Nýjar bækur eru einnig
væntanlegar frá þeim P.F. Jacs
sem kynnir Numse Kajs til sög-
unnar á ný, Peter Laugesen
sem sendir þá frá sér Helt
alene i hele verden og hip som
ind i helvede og þjóðfélags-
gagnrýninum Jess Ørnsbo er
samið hefur 99 shamanísk
kvæði undir heitinu „Undren“.
Ritröð verka
Langston Hughes
HÁSKÓLAÚTGÁFA Missouri
hefur hafið útgáfu á 18 binda
ritröð þar sem safnað hefur
verið saman öllum verkum
bandaríska rithöfundarins
Langston Hughes. Verk Hugh-
es, sem er blökkumaður, hafa
ekki áður verið gefin út í rit-
röð, en Hughes er þekkur jafnt
fyrir ljóð sín, ritgerðir, smá-
sagnasöfn, skáldsögur og leik-
rit, sem og blaðaskrif. Átti
hann töluverðan þátt í Harlem
endurreisninni á þriðja áratug
síðustu aldar þó fæst verka
Hughes séu auðfundin í dag.
„Hughes hefur aðeins að hálfu
leyti tilheyrt menningarsögu
okkar,“ segir Cary R. Nelson,
ritstjóri safnverks um nútíma
bandaríska ljóðlist. „Í fjölda
áratuga hefur hann tilheyrt
betri ljóðskáldum 20. ald-
arinnar samkvæmt öllum al-
mennum stöðlum. Hann á það
skilið að öll hans skrif séu að-
gengileg á prenti.“ Fyrstu fjög-
ur bindi ritraðarinnar koma út
nú á næstunni en stefnt er að
því að útgáfunni verði lokið
fyrir aldarafmæli Hughes í
febrúar 2002. Töluverð vinna
hefur farið í að finna upphaf-
legar útgáfur verka hans, en
Hughes lét undan pólitískum
þrýsingin á seinni árum ævi
sinnar og endurskrifaði sum
verkanna, sem við það töpuðu
broddinum að mati útgefenda
ritraðarinnar, sem auka vilja
skilning lesenda á höfundinum.
30 dagar í Sydney
BLOOMSBURY-bókaútgáfan
hefur nú beðið valinn hóp rit-
höfunda að lýsa borg þeirra
sem þeim sé hvað mest annt
um og er það rithöfundurinn
Peter Carey sem ríður á vaðið
með bókinni 30 days in Sydney.
Að mati gagnrýnanda Amazon-
netbókasölunnar tekst Carey
einstaklega vel til við verkið.
Frásögn hans sé skemmtilega
afbökuð. Hún sé „dulin, áleitin,
skemmtileg og hressilega heið-
arleg lýsing á borginni“ þar
sem meistarataktar Careys
njóti sín til hins ýtrasta. Helsti
galli bókarinnar sé í raun sá að
hún mætti vel vera lengri.
ERLENDAR
BÆKUR
Kryddlegin sál
Andersen
Nú, engu að síður, ég verð að taka það
fram að ég er ekki á móti fótbolta-
ástríðunni. Síður en svo, ég er mjög
hlynntur fótboltaleikjum og ég held að
þeir njóti handleiðslu Guðs. Allir þessir
áhangendur, heilsulausir af hjartaáföll-
um í stúkunum; dómararnir sem á sunnu-
dögum láta auðmýkja sig fyrir stundar
frægð; bullurnar sem velta blæðandi út
úr rútunum eftir að hafa skorið sig á gler-
brotum þegar skothríð af steinum skellur
yfir þá; öll ungmennin sem halda upp á
sigurinn með því að aka dauðadrukkinn
um göturnar, veifandi fánum út um
gluggana á litlu Fíötunum sínum með of
marga farþega, eða þangað til þau
lenda í árekstri við næsta flutningabíl;
þessir íþróttamenn sem eru andlega bún-
ir að vera sökum greinilegra fráhvarfs-
einkenna vegna skorts á kynlífi; þessar
fjölskyldur sem klofna vegna álagsins í
neysluþjóðfélaginu; þessir áköfu unn-
endur sem enda blindir eftir að í þá er
kastað blysum sem ætti að nota þegar
fagnað yrði ... Allt þetta fyllir hjarta mitt
af taumlausri gleði.
Umberto Eco
tmm
Framlag
menningar
Framlag menningar til lands-
framleiðslunnar er um 2% sem er umtals-
vert í samanburði við aðrar atvinnu-
greinar. Um 3 þúsund ársverk eru bundin
í menningu og menning hefur áhrif á
margar aðrar atvinnugreinar. Fjöldi
rekstrareininga í menningarstarfsemi er
um 400 og falla flestar þeirra undir lítil
og meðalstór fyrirtæki. Launagreiðslur
innan menningar námu á viðmiðunarári
um 5 milljörðum kr. sem er umtalsvert
miðað við aðrar atvinnugreinar. Eins og í
öðrum atvinnugreinum eru stærstu fyr-
irtækin með langstærstan hluta af velt-
unni og þar með launagreiðslum. [...]
Menningarmál eru mun umsvifameiri
þáttur í hagkerfinu hérlendis en flestir
hefðu talið að óreyndu, einnig á alþjóð-
legan mælikvarða. Frekari greining og
aukin umræða um menningu í þjóðlífi
okkar er mjög brýn og hagræn sýn á
þessa þætti á að auðvelda og auka þá
umræðu.
Ágúst Einarsson
tmm
Morgunblaðið/Arnaldur
Landslag helgarinnar.
ECO OG
FÓTBOLTINN
IHeimspekiheimurinn hefur lengi verið klofinn ítvennt eftir víglínu bresk-bandarísku rökgreining-
arheimspekinnar og meginlandsheimspekinnar sem
stundum hefur verið kennd við orðið. Heimspek-
ingar innan þessara fylkinga hafa nýtt hvert tæki-
færi til þess að varpa rýrð á hugmyndir og aðferðir
hver annars. Rökgreiningarheimspekingar hafa
kallað meginlandsheimspekinga á borð við Þjóðverj-
ann Friedrich Nietzsche og Frakkann Michel Fouc-
ault skáldfífl og brjálæðinga sem tapi ráði og rænu í
innblásnum myndhverfðum stíl sem líkist ekki í
neinu heimspekilegum texta. Meginlandsheimspek-
ingar hafa hins vegar haldið því fram að bresk-
bandarískir starfsbræður sínir neiti að skilja það
sem þeir hafi að segja og sýni hroka hins lata gagn-
vart nýjum sjónarhornum.
IIGreinarmunurinn á þessum tveimur heimspeki-hefðum er þó ef til vill ekki eins mikill og þessar,
að vissu leyti, hlægilegu ýfingar gefa tilefni til að
halda. Bandaríski heimspekingurinn Arthur C.
Danto, sem rætt er við í Lesbók í dag, er einn þeirra
sem hafa ekki viljað samsinna öfgafyllstu aðskiln-
aðarsinnunum og notast jöfnum höndum við hefð
rökgreiningarheimspekinnar, sem hann er sprottinn
úr, og hinnar sem þróast hefur á meginlandinu til
að glíma við aðskiljanlegustu viðfangsefni. Á síðari
árum hafa æ fleiri af þeim vængnum gert slíkt hið
sama.
IIIMeginlandsheimspekingar hafa sömuleiðismargir hverjir fundið samhljóm með rökgrein-
ingarheimspekingum. Fyrrnefndur Michel Fouc-
ault, sem sumir telja meðal allra róttækustu póst-
módernista og andheimspeking, sá til að mynda
engan mun á rannsóknum sínum á valdi og rann-
sóknum rökgreiningarheimspekinga á tungumál-
inu. Í fyrirlestri sem hann hélt í Japan árið 1978 og
nefndi „Rökgreiningarheimspeki stjórnmála“ út-
skýrði hann að nálgun hans við pólitískt vald væri
hin sama og nálgun rökgreiningarheimspekinnar
við tungumálið. Hann segir heimspekinga fyrir
löngu hafa gert sér ljóst að þeirra hlutverk sé ekki að
uppgötva það sem er mannsauganu hulið heldur
þvert á móti að opna augu manna fyrir því sem er
fyrir augum þeirra alla daga en þeir taka ekki eftir. Í
ljósi þessa gæti hlutverk heimspeki samtímans þess
vegna verið að opna augu manna fyrir því hvaða
valdatengsl það eru sem við erum flækt í og heim-
spekin sjálf hefur setið föst í síðastliðin 150 ár að
minnsta kosti. Mörgum kann að þykja þetta heldur
lítilvægt verkefni, segir Foucault, en hafa verður í
huga að rökgreiningarheimspekin hefur glímt við
svipað verkefni í málheimspekinni. Hún hefur ekki
kannað eðli eða grunnbyggingu tungumálsins held-
ur daglega beitingu þess við ólíkar aðstæður. Á
sama hátt eigi heimspekingar að rannsaka mis-
munandi birtingu valdsins í hversdagslegum að-
stæðum fólks en ekki leitast við að setja fram altæka
kenningu um það og auk þess kanna fyrir alvöru
þátt leiksins í valdatengslum samfélagsins.
IV Enn eru menn þó að agnúast hver út í annaní stað þess að koma sér niður á sameiginlegan
umræðugrundvöll. Danto lýsir eins konar pattstöðu
milli þessara tveggja meginstrauma heimspekinnar
í samtalinu sem birtist hér í Lesbókinni. Kannski
pattstaðan marki endalok heimspekinnar eins og
við þekktum hana á síðustu öld.
NEÐANMÁLS