Lesbók Morgunblaðsins - 15.12.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. DESEMBER 2001
ENDURMINNINGAR kínverska
rithöfundarins Xie Bingying
komu nýlega út í enskri þýðingu
en þær voru upphaflega gefnar
út í tveimur bindum árin 1936 og
1946. Bókin ber heitið A Woman
Soldier’s Own Story (Einkasaga
konu í hernum) og þýðinguna
önnuðust Lily Chia og Barry
Brissman.
Xie Bingying lést fyrir rúmum
tveimur árum, 93 ára að aldri.
Hafði hún skipað sess sem rót-
tækur rithöfundur og pólitísk
baráttukona, en hún flúði til Ta-
ívan á fimmta áratugnum. Með
æviminningum sínum vakti
Bingying fyrst athygli sem fem-
inískur rithöfundur en þar segir
frá lífshlaupi einbeittrar ungrar
konu sem hafnar frá ungaaldri
hlutskipti sínu í hefðarveldinu
Kína. Fór hún í sitt fyrsta hung-
urverkfall 10 ára gömul, til þess
að knýja fram leyfi foreldra sinna
til að hefja skólagöngu. Bingying
gaf út sín fyrstu opinberu skrif 15
ára að aldri og gerðist hermaður
tvítug. Síðar var hún neydd í
hjónaband af foreldrum sínum,
en náði að til Peking þar sem hún
lifði Bingying bóhemísku lífi og
átti barn í óvígðri sambúð. Þegar
Japan gerði innrás í Kína lét hún
barn sitt í hendur tengdamóður
sinnar, gekk í herinn og helgaði
sig pólitísku starfi fyrir komm-
únistaflokkinn.
Í dómi um bókina á vefnum
Salon.com segir að um athygl-
isverða ritsmíð sé að ræða, þar
sem saman fari heillandi frásögn
einarðrar ungrar konu sem og
vitnisburður um hugarfar og
sannfæringu í anda komm-
únískrar flokkshylli. Þá þykir
bókin nokkurs konar einsögu-
legur vitnisburður um umrót-
stíma í Kína og reynslu liðinnar
aldar.
Bókalisti Los Angeles Times
Dagblaðið The Los Angeles Tim-
es hefur tekið saman þær bækur
sem hlutu mest lof gagnrýnenda
blaðsins, en á árinu hafa 1.200
bækur verið gagnrýndar á síðum
þess. Hefur
blaðið gefið
út lista þar
sem vitnað er
í jákvæðustu
umsagnir árs-
ins. Meðal
verka í flokki
fag-
urbókmennta
eru m.a.
skáldsagan
Austerlitz eft-
ir W.G. Se-
bald, The
Bonesetter’s
Daughter eft-
ir Amy Tan,
The Corr-
ections eftir
Jonathan
Frazer, The
Feast of the
Goat eftir Mario Vargas Llosa,
Gabriels Gift eftir Hanif Ku-
reishi, The Glass Palace eftir
Amitav Ghosh, Half a Life eftir
V.S. Naipaul, smásagnasafnið
Hateship, Friendship, Courtship,
Loveship, Marriage eftir Alice
Monro og Thinks ... A Novel eftir
David Lodge. Á listanum er jöfn-
um höndum að finna bandarískar
bækur og þýðingar, jafnframt því
sem vakin er athygli á fjölmörg-
um ungum höfundum og höf-
undum frá ólíkum löndum. Í
flokki spennusagna eru skáldsög-
ur á borð við The Cold Six Thous-
and eftir James Ellroy, The Con-
stant Gardener eftir John le
Carré og Fearless Jones eftir
Walter Mosley.
ERLENDAR
BÆKUR
Minningar
frá Kína
Amy Tan
Walter Mosley
D
AUÐI Georges Harrisons hef-
ur mikið verið í fréttum und-
anfarið. Bítillinn þögli eins og
hann var kallaður er nú end-
anlega þagnaður. Svipuð sam-
kennd myndaðist meðal fólks
og álíka sorg sveif yfir vötnum
eins og þegar Díana prinsessa
dó. Erfið veikindi Harrisons hafa verið fréttamat-
ur alllengi, síðustu samverustundinni með eftirlif-
andi félögum hans úr Bítlunum var lýst í fjöl-
miðlum og ekkert dregið undan. Útlit hans var
hörmulegt enda maðurinn heltekinn af krabba-
meini og hann grét. Harrison hefur jafnan verið
illa við fylgifiska frægðarinnar; fjölmiðlafárið og
bítlaæðið var honum mjög á móti skapi (segir í
fjölmiðlunum). Líf bítlanna hefur mótast af því að
blaðasnápar og ljósmyndarar hafa elt þá á rönd-
um og gert þeim erfitt fyrir bæði í einkalífi og op-
inberum umsvifum áratugum saman. En það er
ekki bara gula pressan sem situr um fræga fólkið,
auglýsendur þurfa líka sinn skerf. Dauði Harri-
sons er skyndilega orðinn víti til varnaðar; tákn-
rænn fyrir dauðdaga þeirra milljóna manna sem
verða tóbaksreykingum að bráð í heiminum. Á
bls. 17 í sunnudagsmogganum síðasta birtist heil-
síðuauglýsing frá reyklaus.is þar sem stillt er upp
dánarorsökum bítlanna tveggja sem nú hafa safn-
ast til feðra sinna: byssukúlu og sígarettu. Í þessu
sambandi má velta fyrir sér þeirri spurningu
hvort tilgangur hinna vamm-/reyklausu sé alltaf
svo göfugur að hann helgi meðalið. Það er einnig
umhugsunarvert að dauðastríð og ótímabært
andlát Harrisons er ekki síður vatn á myllu fjöl-
miðla en líf hans var.
Við hvert stjörnuhrap fæðist ný stjarna. Því var
slegið upp í dagblöðum landsins sl. föstudag að
Hollywood-leikararnir Brad Pitt, Julia Roberts,
Matt Damon, Andy Garcia og George Clooney
hefðu stoppað í hálftíma í Leifsstöð. Stjörnurnar
spígsporuðu þar, stráðu um sig sjarmanum og
heilluðu bæði starfsfólk og viðskiptavini. Brad
Pitt lét svo lítið að leyfa myndatökur af sér með
ungri, íslenskri blómarós. Reyndar er hann svolít-
ið þreytulegur og bólginn um augun á myndinni
en samt „miklu sætari í raun og veru heldur en í
bíómyndunum“. Konan í hópnum, Julia Roberts,
bannaði myndatökur algjörlega, sagðist aðspurð
vera of þreytuleg enda eru aðrar kröfur vænt-
anlega gerðar til útlits hennar en karlanna. Frétt-
in um stjörnufansinn birtist strax daginn eftir við-
burðinn á baksíðu Morgunblaðsins – meðan
forsíðan sýndi mynd af yfirfullum fangelsum í
Afganistan. Þar húkti fjöldi manna á hækjum sér,
kreppti hendurnar um rimlana og dökk augu
horfðu hálfundrandi, óttaslegin og vondauf í átt-
ina að ljósmyndaranum.
Hvað kemur okkur líf og dauði fræga fólksins
við? Af hverju erum við svo uppnumin yfir fráfalli
Harrisons og heimsókn Pitts og förunauta hans?
Oft hefur skýringin verið talin sú að okkur hinum
líði betur í dagsins önn við að vita að þotuliðið sé
líka þreytt og sorgmætt; eigi við erfiðleika að etja
rétt eins og við hin; að dauðinn sæki engu síður
heim þá frægu og ríku. Það er hinsvegar ansi lúð
skýring sem öldum saman hefur verið notuð sem
kúgunartæki, ópíum fólksins. Er svarsins að leita
í gamla útkjálkasyndróminu sem hefur hrjáð okk-
ur Íslendinga svo lengi? Eða erum við orðin svona
þreytt á stríðsfréttum, hungursneyð, morðum og
sprengingum? Eru fornar fyrirmyndir eins Jesús
og önnur átrúnaðargoð haldlitlar í nútímanum og
er gleðina því að finna í brosi Brads og fullvissuna
að sjá í sorglegum örlögum Harrisons? Gegnd-
arlaus frægðardýrkunin er dæmigerð fyrir trú-
leysi og sundurgerð póstmódernismans sem ríkt
hefur á síðustu áratugum. Í firrtri veröld gleypum
við fréttirnar af Hollywood-stjörnunum en erum
skeytingarlaus um (reyklaust) líf og algerlega
ótáknrænan dauða meðbræðra okkar fyrir byssu-
kúlum í eyðimörkum Afganistans.
FJÖLMIÐLAR
ÖRLÖG HARRISONS, BROS BRADS
Hvað kemur okkur líf og dauði
fræga fólksins við? Af hverju
erum við svo uppnumin yfir
fráfalli Harrisons og heimsókn
Pitts og förunauta hans?
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
ÞAÐ var almennt sjónarmið Íslendinga
á tímum sjálfstæðisbaráttunnar, að
fjárframlag Dana til Íslendinga væri
hvorki ölmusa né þróunaraðstoð, held-
ur miklu fremur innborgun á skuld.
Þennan skilning má meðal annars lesa
úr þingsályktunum Alþingis og þetta
var grundvöllur þeirrar reikningskröfu
sem Jón Sigurðsson forseti gerði á
hendur Dönum árið 1862. Sjónarmið
Jóns hefur á engan hátt fallið úr gildi
þó að Íslendingar hafi verið sjálfstæðir
í fimmtíu og sjö ár og því rökrétt að
álykta sem svo að Danir hafi með tak-
mörkuðu fjárframlagi sínu á árunum
1871-1918 aðeins innt af hendi hlut-
deildargreiðslu af stærri skuld. Nú er
ekki verri tími en hver annar, 130 árum
eftir að grunnurinn að fjárhagslegu
sjálfstæði Íslands var lagður með
stöðulögunum, að dusta rykið af rök-
semdum Jóns, gera upp reikningana
og krefjast fullnaðargreiðslu á skuld
Dana. [...]
Í takt við hófsamar kröfur Jóns Sig-
urðssonar teljum við eðlilegt að miða
við 4% raunvexti við útreikning á nú-
virði skuldarinnar, en það voru þeir
reiknivextir sem Jón notaði við útreikn-
ing á rentu af höfuðstól einokunarversl-
unarinnar. Fjögur prósent geta heldur
varla talist úr hófi á nútímamælikvarða
enda auðvelt að ná þeirri arðsemi með
vali á traustum fjárfestingarkostum.
Þegar hallinn á greiðslum Dana er
uppreiknaður miðað við 4% árlega
vexti kemur í ljós að á núvirði er skuld
Dana við Íslendinga orðin sem nemur
242 milljörðum. Þessi tala er mjög
nærri heildarupphæð skulda íslenska
ríkisins og því er það einfaldasta fyr-
irkomulagið á endanlegu uppgjöri
þjóðanna tveggja að danska ríkið taki
við öllum skuldum íslenska ríkisins frá
og með deginum í dag.
Jón Þór Sturluson og
Magnús Árni Magnússon
tmm
Megas og Bó
Tveir heiðursmenn af þeirri kynslóð
dægurlagasöngvara sem kennd hefur
verið við árið 1968 og ýmislegt fleira
hafa fengið sinn skammt af pappír og
prentsvertu á þessu ári, þeir Björgvin
Halldórson og Megas. Megas hefur
lengi dansað línudans milli jaðarmenn-
ingar og hámenningar og hafa þá tog-
ast á dægurtónlistarmaðurinn og
skáldið, andstæður sem menn hafa
lengi átt erfitt með að samrýma í einum
skrokk. Bo er hinsvegar æðstiprestur
hinnar hreinu alþýðumenningar, hyllt-
ur af hinum nafnlausa fjölda sem kaup-
ir plötur og fer á böll um áratuga skeið
en fyrirlitinn af jaðartónlistarelítunni og
ósýnilegur hámenningarsinnum.
Davíð Ólafsson
Kistan
www.kistan.is
Morgunblaðið/Sverrir
Ísnálanag
DANIR BORGI
I Í síðasta Neðanmáli var fjallað um áhrif jóla-bókaflóðsins á íslenska bókmenntaumfjöllun og
-gagnrýni. Bent var á að sú orðahríð sem bækur
lenda í rétt fyrir jólin sé illa fallin til þess að vekja
lifandi umræðu um þær. Þar er staglið orðið svo
mikið að jafnvel þegar mönnum dettur í hug að
bregða út af vanaorðunum þá eru bækur slegnar
kaldar, eða hvernig ætli ný skáldsaga geti verið í
lifandi tengslum við umræðuna eftir að hafa verið
sögð líkleg til þess að verða sígild af ritdómara.
Þeirri bók hefur verið lagt í öruggt skjól innst í
botnlanga íslenskra bókmennta. Með þessu er ekki
verið að segja að gagnrýnendur geti ekki lýst taum-
lausri hrifningu sinni á einstökum bókum, ritdóm-
arar verða þvert á móti að geta hrifist. Það er hins
vegar spurning hvernig hrifningunni er komið til
skila.
II Í framhaldi af þessu er einnig þess vert að veltaþví fyrir sér hvaða áhrif árlegt jólabókaflóðið
hefur á störf rithöfundanna og bókmenntirnar
sjálfar. Vissulega hefur gagnrýni þar mikið að
segja. Rithöfundar þarfnast faglegrar umræðu um
störf sín eins og aðrir. Bókmenntir þurfa auk þess
að vera í lifandi tengslum við umhverfi sitt, þær
nærast ekki síst á samræðu við samtíma sinn. Sú
samræða sem slitrótt og oft og tíðum hroðvirknisleg
umræða vertíðarfyrirkomulagsins býður upp á er
þó sennilega til lítils gagns eins og rithöfundar
hafa raunar ítrekað bent á.
III Það er hins vegar öllu alvarlegra vandamálhvaða starfsskilyrði höfundum eru búin með
þessu fyrirkomulagi á íslenskri bókmenntaútgáfu.
Nánast á hverju ári fréttist af höfundum sem hafa
verið að vinna bækur sínar fram á síðustu stundu,
jafnvel fram á aðventuna en samt er þeim dengt í
prentun til þess að koma þeim á jólabókamark-
aðinn. Enginn tími virðist vera til yfirvegunar.
Höfundar eru jafnvel hlaupandi í prentsmiðjuna
til þess að hnika til orðum. Engir vita það jafn vel
og blaðamenn, sem þurfa oftast að skila textum
sínum samdægurs, hvað það gæti verið gott að
hafa einhverja daga eða vikur, svo ekki sé talað
um mánuði til þess að yfirvega skrif sín. Það mætti
ímynda sér að skrif blaðanna yrðu ánægjulegri
lestur eftir slíka yfirlegu. Dagblöð hafa ekki tök á
vinnubrögðum sem þessum af skiljanlegum ástæð-
um en bókaútgáfa hlýtur að hafa það. Raunar
mætti halda því fram að slík vinnubrögð væru skil-
yrði í alvarlegri og vandaðri bókaútgáfu.
IV Sagt hefur verið að á Íslandi verði menn aðhafa efni á því að vera rithöfundar. Rithöf-
undar verða helst að hafa lifibrauð sitt af ein-
hverju öðru en að skrifa. Tveggjaáratakturinn
virðist vera orðinn eins konar lífstaktur íslenskra
höfunda, smæð markaðarins virðist þvinga þá til
þess að senda frá sér bók annað hvert ár, annars
hafa þeir ekki salt í grautinn. Gegn þessu þarf að
vinna.
V Jákvæðast við jólabókaflóðið er að Íslendingar,ólíkt mörgum öðrum þjóðum, gefa bókmenntir
í jólagjöf. Hér tíðkast meðal alls almennings að
gefa nýja skáldsögu eða ljóðabók í jólagjöf en víðast
hvar annars staðar er algengara að veglegar hand-
bækur rati í pakkana. Það þarf hins vegar ekki
endilega að gefa rétta mynd af bókmenntalestri
þjóðarinnar að hún skuli kaupa skáldsögur og ljóð
til gjafa. Eru bókmenntalesendur ekki vanræktur
markhópur mestan hluta árs?
NEÐANMÁLS