Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.2002, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. JANÚAR 2002
I.
Þ
EKKTASTA verk Samuels Beck-
etts er leikritið Beðið eftir Godot.
Þetta verk er samt sem áður ekki
það leikrit sem hann var stolt-
astur af, en það var leikritið
Endatafl. Leikritin tvö reyndu
þó ekki mest á þrek Becketts
heldur skáldsagnaþríleikurinn
Molloy, Mallone deyr og Hið ónefnanlega. Þeg-
ar Beckett hafði lokið við fyrstu tvo hlutana af
þríleiknum var svo af honum dregið að hann gat
ekki haldið áfram. Þá hvíldi hann sig í nokkra
mánuði með því að skrifa Beðið eftir Godot.
Beckett/Godot
Mikilvægi Becketts sem leikritaskálds má
meta af orðum hins fræga breska leikstjóra
Peters Brooks, en hann sagði í útvarpsviðtali á
BBC árið 1978 að fjórir menn hefðu kunnað
best að skrifa fyrir leiksvið: Grikkinn Æskílos,
Bretinn Shakespeare, Rússinn Tsjekov og Ír-
inn Beckett. Hver og einn þessara fjögurra
snillinga skapar ný viðmið í leikritagerð. Snilld
Becketts í Beðið eftir Godot felst í því að halda
athygli áhorfandans þrátt fyrir að einkanlega
sé verið að fjalla um bið, þögn og tómleika.
Hugmyndin að Beðið eftir Godot kviknaði
hjá Beckett þegar hann horfði á málverk hol-
lenska málarans Bruegels Tveir menn og tungl.
Leikritið er í tveimur þáttum og fjallar um það
hvað menn eru háðir hvor/hver öðrum (simbios-
is): Tveir gamlir flækingar, Vladimir (Didi) og
Estragon (Gogo), bíða eftir Godot. Meðan þeir
bíða eiga tveir menn leið hjá, Pozzo (húsbóndi)
og Lucky (þræll). Í lok fyrri þáttar þegar gest-
irnir eru farnir koma skilaboð frá Godot um að
hann komi ekki þetta kvöldið. Tunglið þýtur
upp á himininn og fyrsta þætti er lokið. Annar
þáttur er svipaður, gerist annan dag (ekki endi-
lega næsta dag) nema hvað í ljós kemur þegar
gestirnir koma aftur í heimsókn að Pozzo er
orðinn blindur og Lucky líklega mállaus. Skila-
boðin koma aftur frá Godot um að hann komi
ekki þetta kvöldið, tunglið geysist upp á him-
ininn og Didi og Gogo eru einir. Af þessu má sjá
að ekki gerist mikið í þessu verki enda varð
gagnrýnandinn Vivian Mercier frægari fyrir
orð sín í dómi um leikritið, að ekkert gerðist í
verkinu tvisvar, heldur en fyrir ágæta bók sem
hann skrifaði um verk Becketts.
Margir hafa misskilið þessi orð Merciers og
talið að hann hafi sagt þetta verkinu til hnjóðs.
En svo var alls ekki, því snilld Becketts felst
ekki síst í því að halda athygli áhorfenda vak-
andi með karaktersköpun, samtölum, þögnum
af ýmsum tegundum og aðferðum við að fylla
upp í tómið.
Didi og Gogo, eins og þeir kalla hvor annan,
eru byggðir á trúðum þöglu kvikmyndanna og
fyrstu talmyndanna. Allar fjórar helstu persón-
ur verksins eru með kúluhatta í anda Chaplins;
fyndni persónanna felst ekki í geiflum og grett-
um heldur raunsæislegri framkomu í anda
Busters Keatons og vinátta Vladimirs og
Estragons er ekki átakalaus fremur en hjá
Laurel og Hardy.
Beckett/Beckett
Höfundarferill Becketts er sérstæður að því
leyti að hann var nokkuð lengi að finna sína eig-
in frumlegu rödd: byrjaði sem kennari og fræði-
maður, skrifaði meðal annars um myndlist og
orti ljóð. Mörg af fyrstu skáldverkum hans voru
ekki upp á marga fiska og fékkst hann ekki til
að gefa þau út; síðar orðaði hann það svo að
hann hefði „tjáð sig í blindni“. En þegar hann
skrifaði sitt frægasta verk, Beðið eftir Godot,
var frumleikinn svo mikill að það tók hann
nokkur ár að vinna traust leikhúsfólks og koma
því á svið. Beckett skrifaði leikritið á frönsku og
valdi franska leikstjórann Roger Blin til að
koma verkinu á svið, vegna þess að Beckett sá
handbragð hans á verki eftir Strindberg sem
var langt frá því að vera vinsælt. Þá sannfærð-
ist Beckett um að þarna væri á ferð leikstjóri
sem væri trúr höfundi verksins sem hann var að
leikstýra en elti ekki uppi tískugrillur til þess að
hlaða áhorfendum inn í leikhúsið.
Blin fékk að velja á milli tveggja leikrita eftir
Beckett til að setja upp: Eleuthéria og Beðið
eftir Godot. Hann valdi Godot vegna þess að
það var ódýrara í uppfærslu, aðeins fimm leik-
arar og ódýr sviðsmynd: eitt tré og moldar-
hrúga. Í Eleuthéria voru aftur á móti 20 persón-
ur og tvískipt svið. Þetta verk hefur aldrei verið
gefið út eða sett á svið og Beckett vildi ekki að
það kæmi fyrir augu almennings. Samt sem áð-
ur fargaði hann því ekki, svo verið getur að það
sjái einhvern tíma dagsins ljós.
Til eru fjórar útgáfur af Beðið eftir Godot. Sú
fyrsta var handrit Becketts á frönsku, sem eig-
inkona hans kom á framfæri við Roger Blin;
Beckett sjálfur var of feiminn og óframfærinn
til að tala fyrir verkum sínum. Önnur útgáfan
var sú sem kom út á frönsku með styttingum
Rogers Blin. Þriðja útgáfan var þýðing Beck-
etts á ensku, sem er heldur styttri en sú
franska. Fjórða útgáfan er svo leikstjórnarút-
gáfa Becketts sjálfs frá árinu 1975 þegar hann
setti Godot upp í Þýskalandi. Þessi útgáfa, með
öllum uppfærslupælingum Becketts, er til á
ensku en er afar dýr bók.
II. Par/pör
Beckett var fljótur að skrifa Godot, eða fjóra
mánuði, frá október 1948 til janúar 1949. Hann
hafði þá lokið tveim þriðju hlutum hins erfiða
þríleiks síns og hvíldi sig smávegis áður en hann
réðst í þriðja hlutann. Hið sama gerði Laxness
þegar hann var leiður á honum Plús X sínum
eða sögumanninum í skáldverkunum; þá sneri
hann sér að leikritagerð.
Godot kom þó ekki alskapaður til Becketts í
þessari fjögurra mánaða „hvíld“. Hann var sem
sé búinn að melta svipað efni vel og lengi og
ekki síst í skáldsögunni Mercier og Camier,
sem hann skrifaði á frönsku. Þar kemur í fyrsta
sinn fyrir svipað par og Didi og Gogo. Síðar
kallaði Beckett þetta par gervipar og vildi ekki
gefa söguna út. Líklega hefði hann ekki gert
það ef hann hefði ekki fengið Nóbelsverðlaunin
í bókmenntum en þá varð þrýstingurinn mikill
á Beckett að draga fram eitthvað til útgáfu. Það
tók Beckett síðan fjögur ár að þýða verkið á
ensku, vegna þess að hann hafði svo lítinn
áhuga á því.
Mercier og Camier
Beckett skrifaði Mercier og Camier árið
1946, þremur árum áður en hann samdi Beðið
eftir Godot. Beckett var Íri sem skrifaði sín
fyrstu verk á ensku, en Mercier og Camier er
fyrsta skáldverkið sem hann samdi á frönsku.
Frönskuna notaði hann til að meitla stíl sinn, og
ef til vill til að komast sem lengst undan áhrif-
um landa síns, snillingsins James Joyce, en
Beckett var eitt sinn ritari hjá Joyce. Árið 1932,
þegar hinn hálfblindi Joyce var að skrifa furðu-
skáldsögu sína Finnegans Wake, bað hann rit-
ara sinn (Beckett) að lesa fyrir sig upp úr verki
eftir þýska heimspekinginn Fritz Mauthner
(1849–1923), sem er lítt þekktur í enskumæl-
andi löndum. Þessi spekingur var mikill gagn-
rýnandi tungumálsins og segja má að gagnrýni
BEÐIÐ EFTIR BECKETT:
RÆTUR GODOT
Morgunblaðið/Jim Smart
Hilmir Snær Guðnason og Benedikt Erlingsson í hlutverkum Gogo og Didi í uppfærslu LR sem nú er sýnd í Borgarleikhúsinu.
Morgunblaðið/Jim Smart
Benedikt Erlingsson og Hilmir Snær Guðnason í Beðið eftir Godot.
„Gagnrýnandi nokkur
taldi sig hafa fundið veik-
an blett á Beðið eftir
Godot og bar sig
upp við Beckett:
Gagnrýnandi: Flæking-
arnir tala svo fágað mál
að halda mætti að þeir
væru með doktorsgráður.
Beckett: Hvernig veistu að
þeir eru ekki með
doktorsgráðu?“
E F T I R Á R N A B L A N D O N
E I N A R S S O N