Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.2002, Síða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. JANÚAR 2002
G
RANNT skoðað er Kaup-
mannahöfn í senn borg
og hugtak sem leynist
hinum megin við bæjar-
lækinn að segja má, og
æskilegt að þangað væri
sérstök og hagkvæm
loftbrú í ljósi fortíðarinn-
ar. Fer væntanlega ekki fram hjá neinum sem
óvilhallt rannsakar söguna hve skyldleiki okk-
ar við Dani og aðrar norrænar þjóðir er mikill,
og að allar hafi þær innbyrðis ávinning af að
rækta þessi ættarbönd. Illu heilli er þó engu
auðveldara fyrir pyngjuna að nálgast höfuð-
borgir Norðurlanda en annarra stórborga í
Evrópu og mætti verða Norðurlandaráði til
umhugsunar, því norrænar þjóðir eiga menn-
ingu sem er einsdæmi í heiminum og þeim ber
skylda til að varðveita, rækta og halda fram.
Þetta er í og með sett fram í ljósi frétta um að
ódýr fargjöld í flugi skili mestum hagnaði nú
um stundir.
Menn vilja gleyma því að Margrét I Dana-
drottning fékk Ísland á silfurbakka við stofnun
Kalmarsambandsins, jafnframt að Danir
ásældust hvorki landið sérstaklega á þeim tím-
um né hernámu. Studdu okkur svo er fram liðu
tímar með ólíkindum í baráttuunni fyrir sjálf-
stæði og að sú þjóðlega vakning fór að drjúgu
leyti fram í borginni við Eyrarsund. Þá er leit
að þjóð sem í viðlíka mæli hefur skilað menn-
ingarverðmætum aftur til upprunalandsins.
Þótt ég kæmi til Kaupmannahafnar haustið
1950 og dveldi þar í tvo vetur samfellt, var það
ekki fyrr en veturinn 1955 þá ég vann sjálfstætt
á grafíkverkstæði listakademíunnar að ég fór
að meta Dani að verðleikum, má vera eitt dæm-
ið um miðstýrt og rangsnúið hugarfar ungra á
þeim tímum. Er fram liðu stundir og í jöfnu
hlutfalli við aukinn fróðleik sem síaðist inn í
heilabúið, fór mér að þykja meira til um borg-
ina og danska menningu um leið. Tel að svo
komnu eitt mesta slys í allri sögu Íslendinga
hvernig þeir klipptu á menningarböndin við
lýðveldisstofnunina í stað þess að styrkja þau
og efla, draga dám af aldalangri reynslu Dana á
ótal sviðum sem voru okkur mikið til framandi,
en grunnhyggnir oflátungar álitu sig geta
byggt upp einir og óstuddir, hrist fram úr erm-
inni, bara si sona.
Að vísu hafði ég uppgötvað áður að hulinn
strengur liggur milli Dana og Íslendinga, þó
aldrei í slíku návígi og á grafíkverkstæðinu, og
rann þá upp fyrir mér að hinn menningarsinn-
aðri hluti þjóðarinnar lítur öðrum augum á
Frónbúa en aðra útlendinga líkt og við stönd-
um þeim feti nær, um leið sér á báti.
Andrúmið á grafíkverkstæðinu var eitthvað í
þá veru að væri þar ein fjölskylda, hún þó nokk-
uð strjál. Þannig naut ég þess betur að vera Ís-
lendingur en til að mynda Seppo Mattinen að
vera finnskur sem var einhvern veginn fjarlæg-
ara. Listamennirnir sem gengu út og inn í kjall-
arann urðu góðkunningjar okkar, ekkert nema
elskulegheit í því umhverfi. Allir voru reiðu-
búnir til að aðstoða hver annan, eins og það
væri dagskipan sem hefði komið fljótandi á fjöl
eftir elfi fortíðar, og svona hafði þetta verið frá
stofnun deildarinnar 1922. Var þar að verki
málunarprófessorinn Aksel Jørgensen (1883–
1957), sem leiddi deildina til starfsloka sinna
við Akademíuna 1953, þó enn þá tíður gestur til
sinna fyrri nemenda í kjallaranum og var þá
mikið skrafað. Merkilegt að þessi snjalli teikn-
ari og mikli áhrifavaldur um framgang graf-
ískra lista og teikningar í Danmörku var að
mestu sjálflærður, nam einungis í eitt ár 1905–
06 í einkaskóla. Þangað komu og Svend Wiig
Hansen, Erik Spjæt Cristensen, Jane Muus og
Søren Hjort Nielsen. Rasmus Nellemann á
staðnum og hafði þegar mótað sinn stíl, aldurs-
forsetinn Reidar Magnus var sem límdur við
verkstæðið og fagmaðurinn O. Permild, frá
litógrafísku verkstæði Permild og Rosengreen
var fljótur á vettvang þegar vandamál komu
upp sem við réðum ekki við. Fleiri voru þar á
ferli, en man í fljótu bragði einkum eftir þess-
um. Þótt Spjæt sé einhverra hluta vegna ekki
getið í uppsláttarbók um danska listamenn í
eigu minni, var hann víðfrægur fyrir skreyt-
ingar sínar í Tívolí, sem svo aftur höfðu áhrif á
starfandi listamenn, innlenda sem erlenda.
Naumast í þeim mæli áður en alla tíð síðan
hefur mér verið ljóst að áhuginn á viðfangsefn-
inu og því sem maður hefur milli handanna, þó
einkum sjálf lífsmögn andrúmsins, eru afger-
andi til úrslita í listaskólum. Hef alltaf saknað
kjallarans eins og hann var á þeim árum, en því
miður urðu hvörf við stækkun verkstæðisins og
að lokað var fyrir að listamenn gætu leitað
þangað. Andrúmið kalt og fráhrindandi er ég
heimsótti verkstæðið um miðjan áttunda ára-
tuginn, það þrefalt stærra og margfalt full-
komnara en mannlaust nema hvað óvinsamleg-
ur umsjónarmaður kom aðvífandi og rak hinn
framandi gest á dyr! Fékk að sjálfsögðu tiltal
fyrir seinna eftir að ég hafði sagt furðu lostnum
listamönnum af uppákomunni.
Søren Hjort Nielsen
Það var ómetanlegt að hrærast í þessu gróna
andrúmi og innan um þetta viðmótsþýða fólk,
sem kom og fór, hafa þó alltaf næði til að sinna
eigin hlutum. Einn þeirra sem iðulega stóð við
hlið mér þegar ég var að teikna fyrirsætur
beint á steininn og sóttist í raun eftir því, var
Søren Hjort Nielsen, en sjálfur var hann með
nál á lofti og rissaði beint á vaxborna zinkplötu.
Jafnan með vindil í munnvikinu, og man ég
glögglega hve illa það fór í mínar fínu taugar,
enda tengdi ég vindlareykingar svo og bjór-
drykkju einungis við upplyftingu frá dagsins
önn. En sjálfur var hann ekkert nema ljúf-
mennskan og hrósaði mér óspart fyrir vinnu-
brögðin og átti svo frumkvæðið að því um vorið
að mér var boðið að taka þátt í sýningu nor-
ræna grafíksambandsins á Charlottenborg
haustið 1956, sem var mikilvægur mílusteinn á
mínum ferli.
Mál er, að á síðasta ári voru 100 ár liðin frá
fæðingu listamannsins og af því tilefni var sett
upp viðamikil yfirlitssýning á verkum hans í
sölum Listasafns Silkiborgar, sem er á leið að
verða með merkilegustu söfnum í Danmörku
með miklu úrvali af verkum Cobra-málaranna.
Það er ekki einungis fyrir uppörvandi vin-
samlegheit Hjort-Nielsens við mig að ég finn
hjá mér þörf til að minnast hans, enda náðu
kynni okkar aldrei út fyrir ramma verkstæð-
isins, nema þegar fundum okkar bar saman á
Íslandi löngu seinna. Mun frekar í ljósi þess, að
hann var ráðinn prófessor við Akademíuna
1957, gegndi því starfi til 1971 auk þess að leiða
grafíska skólann 1966–67 og 1973–74. Var vin-
sæll lærimeistari og reyndist Íslendingum sem
námu hjá honum afburða vel, ekki síður en til
að mynda Kræsten Iversen (1886–1955) áður.
Meðal þeirra sem nutu kennslu Hjorts Niel-
Enghavegarðurinn 1942-44. Olía á léreft. Gallerí Grønlund. Að baki Enghavegarðsins 1943–47, olía á léreft. Listasafn Silkiborgar.
Blár kjóll (málverk af Inger) 1947–48.
AF DANSKRI
ARFLEIFÐ
Meðal þess sem var á dagskrá í síðustu utanlandsferð
BRAGA ÁSGEIRSSONAR var að skoða minning-
arsýningar tveggja danskra málara og grafíklista-
manna sem skarað hafa líf hans og mun hann fjalla
um þá báða sérstaklega. Um að ræða Søren Hjort
Nielsen í Listasafni Silkiborgar og Victor Brockdorf í
Verkamannasafninu í Kaupmannahöfn.