Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. JANÚAR 2002
NÝJASTA hefti breska bók-
menntablaðsins Times Literary
Supplement er helgað fé-
lagsfræðum og er þar m.a.
fjallað um athyglisvert fræðirit
er nefnist Savage Girls and Wild
Boys: A History of Feral Childr-
en (Villtar stúlkur og drengir:
Saga villtra barna) eftir fé-
lagsfræðinginn Michael Newton.
Þar fjallar höfundurinn um
þekkt tilfelli vanræktra barna,
sem vaxið hafa úr grasi ein-
angruð frá mannlegu samfélagi,
jafnvel notið verndar og sam-
neytis við dýr. Meðal þeirra
þekktu dæma sem Newton
fjallar um er tilfelli tvíburasystr-
anna Kamala og Amala sem voru
taldar hafa alist upp meðal úlfa á
Indlandi á þriðja áratug 20. ald-
ar, saga stúlku að nafni Genie er
lokuð var inni í sama herberginu
sína barnæsku í New York borg,
tilfelli drengs er óx úr grasi í
hænsnakofa á Norður-Írlandi og
annars drengs er fannst í sam-
neyti við villihunda í Moskvu.
Í bókinni fjallar höfundur um
sögu og afdrif þessara barna út
frá félagsfræðilegu sjónarhorni,
um leið og hann veltir upp
spurningum um mannlegt eðli
og hugmyndir um hið villta og
siðmenningu. Rekur hann m.a.
birtingarmynd hugmyndarinnar
um villt börn í bókmenntum og
kvikmyndum, sem rekja má allt
aftur til goðsagna af Móses,
Ödipusi og úlfabörnunum Rem-
usi og Rómúlusi.
Póstmódernískir grísir
Endursköpun bandaríska höf-
undarins David Wiesner á sög-
unni um grísina þrjá og stóra
vonda úlfinn hlaut í vikunni ein
helstu barnabókaverðlaun
Bandaríkjanna, Caldecott Med-
al, árið 2002. Höfundurinn, sem
áður hefur hlotið verðlaun fyrir
bækur sínar, bæði skrifaði og
myndskreytti bókina sem nefnist
einfaldlega The Three Little
Pigs (Grísirnir þrír). Í frásögn
Wiesners gera grísirnir sér
grein fyrir þeirri óröklegu stöðu
sem þeir eru í og flýja út úr sög-
unni inn í barnagælur og æv-
intýri.
Caldecott verðlaunin eru veitt
af sjálfstætt starfandi nefndum
bókasafnsfræðinga, sem veita
jafnframt Newberry-verðlaunin,
sem féllu nú í skaut höfundarins
Lindu Sue Park fyrir bókina A
Single Shard (Pottur brotinn).
Sagan gerist í Kóreu á 12. öld og
segir frá munaðarleysingja sem
býr undir brú og kemst í kynni
við leirlistamenn. Í bókum sínum
hefur höfundurinn skrifað sögur
af börnum í Kóreu fyrr á öldum.
List og líftækni
Í bókinni Information Arts:
Intersections of Art, Science and
Technology (List og upplýs-
ingatækni: Skörun lista, vísinda
og tækni) sem út kom á dög-
unum fjallar Stephen Wilson um
samtímalist sem beint hefur
sjónum að tækniþróun samtím-
ans. Þannig hafa breytingar í
upplýsinga- og líftækni haft
áhrif á listmiðlun sem slíka, jafn-
framt því sem fjölmargir lista-
menn hafa leitast við að benda á
hvernig framfarir í líftækni eru
að breyta þeim veruleika sem
manneskjan hefur skynjað sem
algildan.
Stephen Wilson er sjálfur
listamaður og rithöfundur sem
kannað hefur ofangreind við-
fangsefni í skrifum sínum og list-
iðkun. Í bókinni leitast hann hins
vegar við að gefa yfirlit yfir þá
lista- og fræðimenn sem látið
hafa til sín taka á sviðinu, jafn-
framt því sem gerð er grein fyrir
rannsóknum og þekkingu á svið-
inu.
ERLENDAR
BÆKUR
Yfirgefnu börnin
I Íslensk bókmenntaumræða er að vissu leytivanþróuð. Upphrópanastíllinn sem einkennir
ritdóma og aðrar umsagnir um bókmenntir í
fjölmiðlum er kannski ekki séríslenskt fyrirbrigði
en er sannarlega dæmi um fremur efnislitla um-
ræðu. Markmið gagnrýni sem leiðbeining fyrir
lesendur og samræða við verkin sem til umfjöll-
unar eru fara fyrir lítið í slíkum skrifum. Tíma-
leysi gagnrýnenda er iðulega kennt um en þegar
palladómar heyrast einnig um eldri verk, svo
sem eins og í ólíkindalegri umræðu sem nú á
sér stað um Halldór Laxness, þá er augljóst að
eðli umræðunnar stafar af dýpri orsökum.
II Í grein í Lesbók í dag um viðtökur Krist-manns Guðmundssonar rifjar Gunnar Stef-
ánsson upp nokkra ritdóma frá miðri síðustu
öld. Þar fjalla þekkt skáld um bækur Krist-
manns, sum á vandaðan hátt en önnur svo
óréttlátlega að það er einkennilegt að slík skrif
um bókmenntir skuli hafa fengist birt. En burt
séð frá palladómunum þá eiga þessir hálfrar
aldar gömlu skrif annað sameiginlegt með um-
IV Ástæðan fyrir því að gagnrýnendur fjallafrekar um (fremur óljóst) „bókmenntalegt
gildi“ verka en eðli þeirra kann að vera tíma-
skorturinn margnefndi. Það getur sannarlega
verið erfitt að greina form verks og gerð, sam-
hengi þess og ætlun, kannski ekki síst nú um
stundir þegar hinar ólíkustu greinar bókmennt-
anna skarast mjög og erfitt er að festa hendur á
meginstraumum. En afleiðingin getur stundum
verið ruglingsleg og villandi umræða fyrir les-
endur. Stundum einnig skondin því talað er í
kross um sama hlutinn.
V Taka má undir það með Gunnari Stef-ánssyni að engin ástæða sé til þess lengur að
fjalla um Kristmann í sama upphrópanastíl og
gert hefur verið síðastliðna áratugi. Það væri
hnýsilegt að sjá verk hans lesin út frá einhverju
öðru sjónarhorni en því þrönga bókmenntalega
gildismati sem hingað til hefur verið lagt á bæk-
ur hans.
fjöllun um bækur nú um stundir. Í þeim er ekki
gerð nein tilraun til þess að dæma bækur Krist-
manns á forsendum þeirrar bókmenntagreinar
eða -tegundar („genre“) sem þær tilheyra. Krist-
mann er raunar sagður „reyfarahöfundur“ en í
niðrandi tón. Og eins og Gunnar bendir á í
grein sinni er Kristmann enn lesin á sama
hátt, bækur hans eru „sjoppubókmenntir“ líkt
og einn gagnrýnandi orðaði það nýlega.
III Að þessu leyti hefur lítið breyst í íslenskribókmenntaumfjöllun síðustu fimmtíu ár.
Enn er fjallað um bókmenntir af ýmsu tagi án
tillits til forms þeirra og gerðar. Íslenskir gagn-
rýnendur virðast uppteknari af því að leggja
hið svokallaða bókmenntalega mat á verk en að
kanna hvers konar bókmenntir þeir eru að lesa.
Það má hins vegar ljóst vera að til þess að geta
lagt mat á verk þarf fyrst að gera sér grein fyrir
því hvernig verk er verið að meta. Þegar það er
á reiki hjá gagnrýnanda er mat hans síður
marktækt.
NEÐANMÁLS
níunda áratugnum, hann hefur líka
gert út á eighties-Herbertinn, enda
eftirspurnin mikil. Í huga margra
er hann áratugurinn holdi klædd-
ur. Þegar fjölmargir Íslendingar
heyra hljóðgervla-intróið í „Can’t
Walk Away“ og directions-
rections-rections-rections berg-
málar í viðlaginu hríslast um þá
eighties-gjólan sjálf. [...]
Herbert getur ekki annað en
verið ánægður með stöðu sína.
„Það hefur verið sagt um mig að
ég sé alltaf með vindinn í fangið.
Ég söng t.d. á ensku og margir
kvörtuðu og skömmuðust yfir því
en mér fannst best að syngja á
ensku. Ég hef bara alltaf haldið
ótrauður áfram og það hefur verið
drjúgt að gera hjá mér síðustu ár-
in.“
Netið er fullt af heimasíðum um
„Hebba“, það eru til nokkrir HG-
klúbbar og Herbert kemur ósjald-
an fram á árshátíðum og í afmæl-
um. „Ég er í símaskránni og fólk
hringir bara. Ég þarf ekki lengur
að koma mér mikið sjálfur á fram-
færi,“ segir hann og heldur áfram
að hengja upp [veggspjöld um
nýju plötuna sína].
Dr. Gunni,
Mannlífi.
ÞAÐ hefur löngum þótt fínt að um-
gangast menningarvita, hvað þá
að teljast til þeirra. Reykjavíkur
Akademían er samfélag menning-
arvita okkar kynslóðar og á að
virkja þá til samstarfs, skapa þeim
starfsaðstöðu og ný tækifæri til
rannsókna. Sagt er að hópurinn
haldi vel saman og að þarna sé
kynjaskipting nokkuð jöfn. Ef þið
haldið að það sé erfitt að komast
inn í hinar klíkurnar, þá er það
ekkert miðað við Akademíuna.
Það myndi ekki nægja mér að
þekkja rétta fólkið, hafa „deitað“
kynþokkafyllstu karlmenn landsins,
verið með sjónvarpsþátt eða vera
af réttum ættum. Það er nefnilega
framkvæmdastjóri Akademíunnar
sem hefur vald til að velja inn fé-
lagana en þeir eru um 150 talsins.
Þetta eru engir asnar, eins og segir
sig sjálft. Margir hafa lokið lang-
skólanámi við innlendar og erlend-
ar háskólastofnanir og starfa að
eigin vísindarannsóknum. Hér
dugar engin skitin B.A. gráða til.
Sólveig Kr. Bergmann,
Mannlífi.
Níundi áratugurinn
holdi klæddur
Herbert Guðmundsson hefur
ekki bara gengist við sjálfum sér á
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Tvíhöfði!
SAMFÉLAG
MENNINGARVITA
SÍÐASTLIÐINN miðvikudag birtistfrétt af framboðsmálum Ingu JónuÞórðardóttur á sömu opnu í Frétta-blaðinu og auglýsing frá „Ráðherra-
skipaðri nefnd um aukinn hlut kvenna í stjórn-
málum“. Á auglýsingarmyndinni situr módel
fyrir framan skólatöflu sem á hafa verið skrif-
aðar stærðfræðijöfnur. Hún horfir dreymandi
fram á veginn og til hliðar við myndina er
þessi texti: „Hún var ekki kjörin af því að hún
er kona Š.“ Ég var ekki fyrr búinn að bölva
karlinum sem fékk stærðfræðikennarastöðuna
en ég rak augun í smáa letrið og sá að hér var
á ferðinni auglýsing þar sem konur eru hvatt-
ar til að taka virkan þátt í stjórnmálum í nafni
þekkingar sinnar. Niðurstaða auglýsingarinn-
ar er þessi: „Ef þú kýst ekki fulltrúa þinn kýs
einhver annar fulltrúa sinn sem fulltrúa þinn.“
Hinum megin á opnunni blasir raunveruleik-
inn við. Inga Jóna, oddviti sjálfstæðismanna í
borginni, er hætt við að bjóða sig fram og tel-
ur Björn Bjarnason hæfastan til að leiða flokk-
inn til sigurs í kosningunum nú í vor. Inga
Jóna óttast að átökin sem fylgi í kjölfar leið-
togaprófkjörs geti skaðað flokkinn. Og nú sem
ég skrifa þetta hefur Eyþór Arnalds líka
dregið sig í hlé. Ekki veit ég hvort Eyþór
tekur þessa ákvörðun af virðingu við Björn
eða af ótta við að framboð sitt geti einnig
klofið flokkinn í tvennt.
Sjálfstæðismenn hafa flestir lofað Ingu
Jónu fyrir stjórnvisku, hugrekki og flokks-
hollustu. Nú vaknar sú spurning hvort hátt-
virtur menntamálaráðherra hafi staðið sig
jafn vel. Í tæpt ár hafa íslenskir fjölmiðla-
menn hvað eftir annað reynt að fá upp úr
Birni Bjarnasyni hvort hann ætli í borg-
arpólitíkina. Ítrekað hefur hann neitað að
svara og þó hefði hann svo auðveldlega getað
kæft niður allar sögusagnir meðan hann var
að hugsa sig um. Með ístöðuleysi sínu hefur
hann dregið úr þrótti og samheldni flokks-
systkina sinna í borgarstjórn sem mánuðum
saman hafa haft þetta Demóklesarsverð hang-
andi yfir höfði sér. Inga Jóna hefur þurft að
búa við það sérkennilega ástand síðasta árið
fyrir kosningar að einn af ráðherrum rík-
isstjórnarinnar sækist hugsanlega eftir emb-
ætti borgarstjóra. Af þeim sökum hefur hún
ekki haft tækifæri til að vinna að málefnum
flokks síns sem skyldi á lykilári í lífi hvers
stjórnmálamanns.
Framkoma menntamálaráðherra í þessu
máli hefur öll verið hin einkennilegasta. Hér
hefur reynt á frumkvæði hans, hugrekki og
leiðtogahæfileika. Og hvernig hefur hann
staðið sig? Á síðustu mánuðum hefur Björn
ekki leitt flokksfélaga sína. Hann hefur frem-
ur hrint þeim á undan sér og látið þá ganga á
eftir sér.
Enn bíður Björn. Gárungarnir segja að lík-
lega bjóði hann sig ekki fram fyrr en eftir
kosningar.
FJÖLMIÐLAR
ENN BÍÐUR BJÖRN
G U Ð N I E L Í S S O N
Enn bíður Björn.
Gárungarnir segja að líklega
bjóði hann sig ekki fram fyrr
en eftir kosningar.