Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.2002, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. FEBRÚAR 2002
ÉG sit í fallegri en látlausri skógar-kirkju á stað nokkrum í Noregi. Ábak við altarið er stór gluggi meðglæru gleri. Utan við gluggann
bærist sumargróðurinn í sínu fegursta
skrúði. Lífið, sköpunarverkið. Útsýnið er
aðeins rofið af krossmarkinu sem glugga-
póstarnir mynda.
Er þetta mynd af þeim veruleika sem
maðurinn býr við?
Svo virðist sem allt sem lifir sé með
einum eða öðrum hætti merkt krossinum.
Krossinn, tákn sársauka, hegningar og
angistar, pyntingar, blóðs og andstyggð-
ar. En með dauða Jesú Krists og upprisu
er hann orðinn eitt helsta tákn kærleik-
ans, ekki aðeins þess kærleika sem líður
og fórnar, heldur einnig þess kærleika
sem umskapar, fyrirgefur, og lífgar.
Það stendur yfir fasta. Þá íhuga
kristnir menn um víða veröld píslargöngu
Jesú Krists. Hér á landi hefur Hallgrím-
ur Pétursson leitt þá íhugun um aldir:
Krossferli að fylgja þínum, fýsir mig Jesú
kær.
Var ekki vegferð Jesú Krists samfelld-
ur krossferill allt frá fæðingu?
Kirkjan talar um líf Krists, þjáningu
hans og dauða sem hjálpræðisverk, unnið
í eitt skipti fyrir öll. Biblían notar fjölda
mynda til að tjá leyndardóm þessa hjálp-
ræðisverks: hann bar sekt vor allra;
greiddi skuldina; sigraði dauðann og
illskuna; gaf líf sitt fyrir vini sína; vorar
þjáningar voru það sem hann bar; návist
Guðs í dýpstu örvæntingu. Og Páll postuli
kallar þennan leyndardóm krossins
heimsku Guðs.
Leyndardómur krossins. Krossinn og
það sem á honum gerðist er leyndardóm-
ur frá upphafi. Um leið og krossinn birti
eitthvað alveg nýtt, var það samt ekki
óþekkt. Jesús Kristur kom með það sem
var frá upphafi. Í upphafi var orðið og
orðið var hjá Guði og orðið var Guð, .... og
orðið varð hold.
Í bók sinni, Viktoríu, segir Knut Hams-
un: „Kærleiksorðið var fyrsta orð Guðs,
fyrsta hugsun sem fór um huga hans. .
þegar hann sagði: Verði ljós, þá varð kær-
leikur. Og allt sem hann hafði skapað var
harla gott, og hann vildi ekki hafa látið
neitt af því ógert. Og kærleikurinn varð
upphaf veraldar og ríkti í veröldinni, en
allir vegir kærleikans eru fullir af blóm-
um og blóði, blómum og blóði.“
Hvað er það sem hefur bundið hug
manna við krossinn í tvær þúsaldir? Sér
maðurinn þar sjálfan sig í myrkrinu,
þyrstan, þjáðan og yfirgefinn af Guði?
Sér hann sjálfan sig í þjáningu Krists?
Heyrir hann berast þaðan bæn fyrir sér:
Faðir fyrirgef þeim..? Heyrir hann þaðan
huggunarorð sem vekja von: Í dag skaltu
vera með mér í Paradís? Heyrir hann
þaðan siguróp: Það er fullkomnað?
Fullkomnað lögmál fyrir þig er,
fullkomið gjald til lausnar þér,
fullkomnað allt, hvað fyrir var spáð,
fullkomna skaltu eignast náð. (H.P.)
Krossinn, tákn þjáningar, haturs og
Guði firrtrar veraldar.
Krossinn, lífsins tré, tákn vonar.
Vaclav Havel sagði eitt sinn á ráð-
stefnu um hatrið: „Ég er ekki bjartsýnis-
maður, vegna þess að ég veit ekki hvort
allt fer vel. Ég er heldur ekki svartsýnis-
maður, því ég veit ekki hvort allt fer illa.
Ég get aðeins vonað. Vonin er óháð
ástandinu. Vonin hefur ekkert að gera
með ytri aðstæður. Annað hvort vonar
maður eða ekki. Ég þakka Guði fyrir
þessa gjöf.“
Við signum börnin okkar og gerum
krossmark fyrir sjálfum okkur. Það er
heilög athöfn, sem snertir dýpstu rætur
veru okkar. Tákn sársaukans. Tákn von-
arinnar, þeirrar vonar sem er óháð að-
stæðum. Tákn lausnar undan því óbæri-
lega. Krossinn, tákn þjáningar og
sáttagjörðar. Krossinn, lífsins tré.
Ave crux spes unica.
KROSS-
INN
Höfundur er sóknarprestur í Hallgrímskirkju.
E F T I R
S I G U R Ð PÁ L S S O N
LISTVINAFÉLAG Hallgrímskirkju stendur
fyrir kórtónleikum í kirkjunni annaðkvöld
kl. 20 undir yfirskriftinni: „Kem ég nú þín-
um krossi að.“ Kammerkórinn Schola can-
torum undir stjórn Harðar Áskelssonar flyt-
ur kórtónlist tengda föstunni eftir Poulenc,
norrænu tónskáldin Rautavaara, Nystedt,
Kverno og Karlsen.
Efnisskráin er byggð kring um Sjö orð
Krists á krossinum, kórútsetningar Jóns
Hlöðvers Áskelssonar á gömlum íslenskum
passíusálmalögum. Norræn söngverk og
fjórar föstumótettur eftir Poulenc brúa bil-
ið milli sjö versa Hallgríms Péturssonar.
Einsöngvarar í nokkrum verkanna eru úr
röðum kórfélaga.
Íhugun um krossinn
Hörður Áskelsson kórstjóri segir að sam-
spil kertaljósa, markviss uppbygging efnis-
skrár og mismunandi staðsetning kórfélaga
í kirkjurýminu sé ætlað að stefna tónleika-
gestum til móts við íhugun um krossinn og
krossfestinguna.
„Krossinn er miðlægt tákn kristinna
manna. Hann er jafnt tákn pínu og dauða
sem tákn upprisu og lífs þegar lífið ber sig-
urorð af dauðanum. Á föstunni beinir krist-
in kirkja sjónum að krossi pínunnar; að písl-
arsögu Krists. Listamenn kristinnar kirkju
hafa á hverjum tíma lagt mikið af mörkum
við túlkun á píslarsögunni og glímt við djúp-
an leyndardóm krossins. Þeir hafa með orð-
um, myndum og tónum örvað skilningarvit
til nálgunar við þennan leyndardóm sem
leitar á mið dýpri vitundar, þar sem trúin á
sér stað. Passíusálmar Hallgríms Péturs-
sonar, Passíur Bachs og margra annarra
tónskálda, krossfestingarmyndir meistara
málaralistarinnar frá mörgum öldum eru
allt dæmi um listaverk af þessu tagi.“
Myndrænn bakgrunnur
Hörður segir að efnisskrá tónleikanna
flytji okkur nokkur dæmi um glímu tón-
skálda samtímans við þetta efni, sem bygg-
ist á sígildum kirkjulegum textum og vers-
um úr Passíusálmum sr. Hallgríms.
Efnisskráin er með sterkum norrænum
svip, en sækir sér nokkra innviði suður til
Frakklands. „Uppsetning efnisskrárinnar
hefur myndrænan bakgrunn og skiptist í
tvennt. Fyrri hlutanum er ætlað að minna á
síðustu kvöldmáltíðina í loftsalnum, text-
arnir eru latneskar bænir kvöldmáltíð-
arinnar, sem norska tónskáldið Kjell Mörk
Karlsen tónsetti á árunum 1997-98. Karlsen
er eitt af afkastamestu tónskáldum á sviði
kirkjutónlistar á Norðurlöndum í dag. Í
framhaldi af því hljómar hin Drottinlega
bæn, með tónlist finnska tónskáldsins Ein-
ojuhani Rautavaara frá árinu 1973, kristin
kirkja tekur undir borðbæn lærisveinanna,
sem brátt munu sjá frelsara sinn hanga á
krossi. Rautavaara er heimsþekktur og hef-
ur samið mikið af frábærri kórtónlist.
Seinni hlutinn gerist á Hausaskeljastað.
Kristur heyr sitt dauðastríð á krossinum.
Síðustu sjö skiptin sem hann tjáir sig áður
en hann deyr, með orðum Passíusálmanna
við laglínur íslenskrar þjóðarsálar frá 19.
öld, mynda ramma utan um tónlist annarra
höfunda, sem ætlað er að vera einskonar út-
legging á þessum atburði. Jón Hlöðver Ás-
kelsson útsetti lögin fyrir Mótettukór Hall-
grímskirkju árið 1995.
Fjórar mótettur eftir Francis Poulenc frá
árinu 1939, þar sem hann með sínu sérstaka
tónmáli opnar leið fyrir djúpa trúartján-
ingu, hafa líklega ekki heyrst í heild áður á
Íslandi. Þær eru hluti af tiltölulega fáum
trúarlegum verkum höfundarins sem eru
hvert um sig mikils metin af kóráhugafólki.
Föstusöngur Trond Kverno um gamla helgi-
sögn er í nokkurri sérstöðu á efnisskránni,
tónmálið er þjóðlegt, viðlagið er vöggu-
söngur í anda enska jólasöngsins Coventry
carol, hér er söngurinn tengdur orðaskipt-
um Krists við móður sína og lærisveinana.
Knut Nystedt er einn vinsælasti höfundur
kórtónlistar á Norðurlöndum og hann hefur
helgað kirkjunni mikið af kröftum sínum.
Kórverkið O crux, fyrir átta radda kór frá
árinu 1978, er vinsælt viðfangsefni kóra um
allan heim og þetta verk var einnig á efnis-
skrá Schola cantorum fyrir einu ári.“
Kammerkórinn Schola cantorum við Hall-
grímskirkju hefur nýlega haldið upp á fimm
ára afmæli sitt. Kórinn hefur á skömmum
tíma komist í fremstu röð íslenskra kóra,
hreppt verðlaun í alþjóðlegri kórakeppni og
hvarvetna fengið einróma lof gagnrýnenda.
Á síðasta ári flutti kórinn m.a. óratóríuna
Jósúa eftir Händel, en sá flutningur varð
meðal annars til þess að Hörður Áskelsson
var nýlega valinn flytjandi ársins 2001 á
sviði klassískrar tónlistar vegna Íslensku
tónlistarverðlaunanna.
Nýr hljómdiskur kórsins, Heyr himna
smiður, var einnig tilnefndur til Íslensku
tónlistarverðlaunanna.
Morgunblaðið/Jim Smart
Schola cantorum og Hörður Áskelsson koma fram á tónleikum í Hallgrímskirkju annaðkvöld.
SUNGIÐ VIÐ KERTALJÓS
SÍGAUNALJÓГ er yfirskrift tónleikasem fram fara á Nýja sviði Borgarleik-hússins í dag, laugardag. Hefjast þeirklukkan 15.15.
Tónleikarnir eru í tónleikaröð þeirra Daní-
els Þorsteinssonar píanóleikara og Sigurðar
Halldórssonar sellóleikara sem nefnist Ferða-
lög. Anna Sigríður Helgadóttir mezzosópran-
söngkona mun flytja samnefndan ljóðaflokk
Antonins Dvoráks.
Einnig verða á efnisskránni sónötur eftir
bæheimsku tónskáldin Georg Benda og
Bohuslav Martinu.
SÍGAUNALJÓÐ
Í FERÐALÖG-
UM Í BORGAR-
LEIKHÚSINU
Morgunblaðið/Ásdís
Sigurður Halldórsson og
Anna Sigríður Helgadóttir.
Fjarverandi var Daníel Þor-
steinsson þegar ljósmynd-
ara bar að garði.
EINKASÝNING áverkum ÓlafsElíassonar verð-ur haldin í
Musée d’Art Moderne
de la Ville de Paris á
næstunni. Líkt og nafn
safnsins bendir til er
sýningin haldin í París.
Hún verður opnuð 22.
mars næstkomandi og
stendur í tæpa tvo mán-
uði, fram til 12. maí.
Á sýningunni verða
nýlegar innsetningar Ólafs sem margar hverj-
ar hafa ekki verið sýndar í Frakklandi áður. Er
um að ræða svonefndar „umhverfisskynjanir“
þar sem ljós og hljóð eru samtvinnuð náttúru-
efnum á borð við hraun.
Verkin á sýningunni, sem eru mitt á milli
vísindaheimsins og náttúrunnar, eru þá sögð
kanna þá ólíku þætti sem hafa áhrif á skynjun
áhorfandans.
ÓLAFUR
ELÍASSON Í
PARÍS
Ólafur Elíasson