Lesbók Morgunblaðsins - 09.03.2002, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. MARS 2002
GRUNDARFJÖRÐUR er meðal landsins
yngstu kaupstaða; varla að hann kæmist á kort-
ið fyrr en eftir stríð. Síðan hefur orðið þar nokk-
urn veginn jöfn uppbygging. Nema hvað sveifl-
ur í sjávarútvegi hafa komið við Grundfirðinga
eins og aðra sem byggja afkomu sína á sjósókn
og fiskvinnslu. Halldór Finnsson gegndi þar
lengi oddvitastöðu. Hann er nú látinn. Halldór
var maður gætinn en ákveðinn. Af þætti, þar
sem rakin eru störf hans fyrir sveitarfélagið, er
ljóst að sveitarstjórn er vandasöm og tekur til
mannlega þáttarins allt eins og hins fjármála-
lega. Flest tengjast úrlausnarefnin að sjálf-
sögðu fjármálunum – öflun fjár og síðan deil-
ingu þess sama fjár til mismunandi verkefna.
Önnur viðfangsefni, sem koma inn á borð sveit-
arstjórnar, geta verið af margvíslegum toga
spunnin. Til dæmis var þorpsbúum eitt sinn fal-
ið að greiða atkvæði um heiti kauptúnsins. Upp
til hópa – næstum því – völdu þeir nafn það sem
bærinn síðan ber, Grundarfjörður. Þess er getið
að Halldór hafi eitt sinn orðið að velja milli þess
að reisa skólahús eða bæta höfnina. Hafi hann
þá leitað ráða hjá manni sem hann treysti en sá
hafi ráðlagt honum að láta skólann ganga fyrir
því útgerðarkarlarnir væru nógu frekir og
áhrifamiklir til að hafa sitt fram eftir öðrum leið-
um. Skólahúsið var reist og höfnin var bætt. Síð-
ar bættu Grundfirðingar um betur og reistu hús
yfir bókasafn sitt. Sunna Njálsdóttir bókavörð-
ur fer yfir sögu þess og verkefni og tekur fram
að nú séu »bókasöfn í landinu að verða meiri
upplýsingamiðstöðvar en áður var þegar helsta
starfsemin var geymsla og útlán bóka«. Sunna
upplýsir ennfremur að »fullorðnum nemendum
í fjarnámi í Grundarfirði hefur fjölgað mjög
undanfarin ár og sést það glöggt í aðsókn þeirra
að þjónustu safnsins«.
Meðal annars efnis eru tveir stuttir þættir um
Íslandsreisu Collingwoods 1897 og myndir hans
frá Snæfellsnesi. En í Eyrarsveit hafði hann
einmitt nokkra viðdvöl. Ástæðan var sú að
fylgdarmaður hans, Jón Stefánsson, var sonur
hreppstjórans í sveitinni. Þangað var auðvitað
haldið. Og þar var gestrisnin svo sannarlega í
hávegum höfð: »Okkur var boðið upp á brenni-
vín, viskí, portvín og bjór. Svo fengum við mjólk
og kaffi og lúðu með kartöflum.« Varla að furða
þó sjentilmanninum yrði bumbult af þvílíkum
veitingum!
Landslag þykir bæði fagurt og tilkomumikið í
Grundarfirði, eins og raunar á Snæfellsnesi yf-
irhöfuð. Kirkjufellið setur meginsvip á sjón-
hringinn. Mynd af því prýðir forsíðu ritsins.
Forstöðumaður örnefnastofnunar gefur góð ráð
varðandi örnefnasöfnun. Í öðrum stuttum þætti
eru talin upp örnefni í fellinu. Honum fylgja afar
greinargóðar skýringarmyndir. Og meira um
örnefni, því þáttur er um gömul fiskimið ásamt
meðfylgjandi uppdráttum. Í annarri samantekt
fer Laufey Bryndís Hannesdóttir yfir jarðfræði
svæðisins. Flókin eru þau vísindi við fyrstu sýn
en þó allvel skiljanleg undir leiðsögn Laufeyjar.
Svæðið er ungt í jarðfræðilegum skilningi en
samt svo gamalt að tíminn er víða búinn að um-
turna eða breiða yfir verksummerki sköpunar-
aflanna.
Ættfræðingum til glöggvunar og öðrum, sem
horfa vilja til fortíðar, endar svo rit þetta á fjór-
um fyrstu manntölum liðinnar aldar, en aðal-
manntöl voru þá tekin á áratugar fresti. Ljóst er
að Grundfirðingar ætla að gjalda menntagyðj-
unni sitt á komandi öld.
Við fjöll og sæ
Erlendur Jónsson
BÆKUR
Héraðsrit
Safn til sögu Eyrarsveitar. 2. ár. 189 bls. Útg. Eyr-
byggjar. Prentun: Steindórsprent – Gutenberg ehf.
2001.
FÓLKIÐ FJÖLLIN FJÖRÐURINN
ingur er því kannski varla fyllilega dómbær.
Benda má þó á nokkra kosti hennar og galla.
Fyrir utan lipran og fjörlegan stíl, sem minnst
var á, er þessi höfundur einkar snjall að lýsa
fólki. Mannlýsingar eru því margar með ágæt-
um. Höfundurinn er næmur á svipbrigði, les í
hreyfingar og viðmót og lýsir einnig atvikum
oft einkar vel og nákvæmlega. Ekki get ég þó
dulist þess, að mér þykir hún ganga stundum
fullnærri fólki í lýsingum sínum. Sumu hefði að
skaðlausu mátt sleppa.
En vandamálin við að finna hest við hæfi
virðast á stundum spaugileg. Að minnsta kosti
hygg ég að fáir Íslendingar myndu fara eins að.
Höfundur virðist standa í þeirri trú, að allir
Íslendingar kunni Íslendinga sögurnar næst-
um utanað og persónur þeirra séu mönnum
ljóslifandi. Hér fer höfundur heldur betur vill-
ur vegar. Eitt er að roskið fólk og fróðleiksfúst
þekki sögur úr sinni heimabyggð. Það þýðir
ekki að um almenna þekkingu eða áhuga sé að
ræða. Ætli ungum Mýramönnum séu ekki
poppstjörnur nær í huga en Bjarni Hítdæla-
kappi og Víga-Styr?
Skrítileg eru og sjónarmiðin stundum. Hún
kallar Hallgerði langbrók „fyrsta femínist-
ann“. Ekki fæ ég séð þann femínisma. Var
hann fólginn í því, að láta stela mat af öðrum
bæjum og eiga þrjá menn og hlut að aldurtila
þeirra? Villum bregður og fyrir í þessu forn-
sagnagrúski. Sturlunga er svo sannarlega ekki
„anonymous“, a.m.k.ekki Íslendinga saga, sem
Í ÞESSARI bók segir amerískur bókmennta-
fræðingur, sérmenntaður í íslenskum fornsög-
um, frá dvöl sinni á Íslandi í tvígang. Í fyrra
skiptið dvaldist hún sumarlangt ásamt eigin-
manni og syni á eyðibýlinu Litla-Hrauni í Kol-
beinsstaðahreppi (skammt frá Eldborg). Þá
heillaðist hún af íslenska hestinum einkum þó
hryssu einni frá Snorrastöðum, sem hún tók
miklu ástfóstri við. Kom hún aftur sumarið eft-
ir til að kaupa sér tvo hesta og taka með sér til
Bandaríkjanna. Í þetta síðara skipti var hún
ein á ferð. Mikill hluti bókarinnar segir frá
þessari síðari ferð og leit hennar að „the Per-
fect Horse“. Aðaldvalarstaður hennar var
Snorrastaðir á Mýrum, en húsbændum þar
hafði hún kynnst árið áður. Einnig dvaldi hún
um sinn á Syðra-Skörðugili í Skagafirði.
Bók þessi er einkar lipurlega skrifuð, fjörleg
og skemmtileg á köflum. Hins vegar verður
þess að gæta, að hún er skrifuð af útlendingi og
fyrir útlendinga og enda þótt frásögnin kunni
að þykja Íslendingi á stundum hálfhjákátleg og
jafnvel barnaleg, er alls ekki víst að útlend-
ingum, sem hún er ætluð, finnist svo. Íslend-
er mestur hluti hennar. Ekki veit ég hvaðan sú
speki er komin, að Hítará eigi að skrifast Hit-
ará vegna jarðhita í ánni. Undarleg þýðing á
Haffjarðará er Goat Firth River.
Ekki kann ég við allar þessar löngu end-
ursagnir úr fornsögunum. Höfundur notar
hvert tækifæri til að koma þeim að. Þær rjúfa
frásögnina og spilla annars viðfelldinni bók.
Galli er að broddum er ávallt sleppt yfir sér-
hljóðum. Er einhver þörf á því? Með þessu
móti verða sum íslensk nöfn að óskiljanlegum
skrípum. Þannig verður Kaldá að Kalda. Á
Syðra-Skörðugili bjó til skamms tíma Sigurjón
Jónasson, þekktur bæði sem hestamaður og
skemmtilegur maður. Hann gekk oft undir
gælunafninu Dúddi. Nú er hann allt í einu orð-
inn Duddi á Skordugili og er ég ekki sáttur við
að gamall og góður vinur minn og nafni sé
nefndur svo.
Þó að að þessar aðfinnslur séu orðnar nokk-
uð margar (gætu raunar verið fleiri), má vel
vera að sumum þyki bókin nokkuð góð. Og út-
lendingum sjálfsagt betri en okkur hér heima.
Þess ber og að gæta að þetta er fyrsta bók höf-
undar og því ekki annars að vænta en að á
henni séu einhver missmíði byrjandans. Margt
bendir til þess að höfundurinn hafi ýmislegt til
brunns að bera, sem geti gert hann að allgóð-
um sögusmið með aukinni þjálfun. Og burt séð
frá því: Enginn þarf að efast um, að hún mun
reynast hrossum sínum vel.
Með amerískum augum
Sigurjón Björnsson
BÆKUR
Frásagnir
Searching Iceland for the Perfect Horse eftir Nancy
Marie Brown. Stackpole Books, Mechanicsburg,
PA, 2001, 243 bls.
A GOOD HORSE HAS NO COLOR
SÖNGUR er ásækið yrkisefni, ekki síst í
skáldskap þeirra sem yrkja lofgjörð um til-
veruna. Söngurinn í Brekkukotsbænum var
einn slíkur söngur þar sem meira að segja
klukkan í bænum söng með sínu nefi um ei-
lífðina og sömuleiðis koma upp í hugann lof-
söngvar Jóhannesar í Kötlum. Slíkan söng
mannlegleikans er að finna í þýðingu á
ljóðabók eftir franska skáldið Guillevic sem
nefnd er Söngurinn.
Í raun er Söngurinn heilsteyptur og
glæsilegur ljóðabálkur sem fjallar eingöngu
um sönginn í ýmsum myndum. Skáldskap-
urinn er einfaldur og tær og einkennist af
þeim hætti Guillevics að nálgast tilveruna út
frá afstöðu hlutanna í kringum okkur. Hann
glæðir þá lífi söngsins og þannig tengjast
þeir saman á hlutbundinn hátt án allrar dul-
úðar því að í náttúrunni syngur hvert fyr-
irbrigði öðru. Með þessum hætti talar
Guillevic til okkar, lofsyngur tilveruna í
gegnum hlutina:
Þegar fjaran
syngur fyrir hafið
svarar hafið stundum.
Þegar hafið
syngur fyir fjöruna
svarar fjaran alltaf.
Öll ljóðin eru nafnlaus, þau eru einhvers
konar stef í hljómrænni lofgjörð. Raunar
fjallar lofgjörðin um alla hversdagslegustu
hluti, ekki bara náttúruna heldur líka borg-
ina sem heyrist syngja hárri röddu um dýrð
sína ,,og það var / eins og væri / hvergi ör-
birgð. Ljóð Guillevics eru aldrei hástemmd.
Hið lágværa og hógværa er ekki síður sung-
ið en hið hátimbraða og fagra. Meira að
segja þögnin er undirstaða söngsins: ,,Já sá
einn / getur metið sönginn // sem trúir
þögninni / fyrir gleði sinni. Og hann beinir
kannski umfram allt annað athyglinni að
eðli söngsins sjálfs og hvernig hann verður í
ljóðunum að tilvistarlegri staðfestingu og
mannlegleikans krafti:
Hver sem heyrir sönginn
segir: Ég er til,
ég held að ég sé
orðinn takmarkalaus.
Þór Stefánsson þýddi ljóðabálkinn um
sönginn. Hann hefur áður þýtt ljóð Guillev-
ics með góðum árangri og í því samhengi
skrifað um þær tvær meginreglur sem
Guillevic setti sér við eigin þýðingar, sem sé
að þýðanda bæri að draga sig í hlé og ekki
vera sýnilegur og að þýðing sé aldrei túlkun
á verki. Þór heldur vel þessar meginreglur í
velheppnaðri þýðingu sinni. Hún er látlaus
og hlutlæg og textinn líður átakalaust fram
á einföldu og skýru máli.
Hver sem heyrir sönginn
BÆKUR
Ljóð
eftir Guillevic. Þór Stefánsson þýddi. Valdimar Tóm-
asson 2002 – 85 bls.
SÖNGURINN
Skafti Þ. Halldórsson
Málsgreinar – Afmælisrit
Baldurs Jónssonar með úr-
vali greina eftir hann er
þrettánda bindi ritraðarinnar
Rit Íslenskrar málnefndar og
kemur út í tilefni af sjötugs-
afmæli Baldurs árið 2000
en höfundurinn er afmæl-
isbarnið sjálft. Fjöldamargir
einstaklingar og stofnanir
skráðu nafn sitt á heillaóskaskrá í bókinni.
Í fréttatilkynningu segir m.a.: „Á vettvangi ís-
lenskrar málræktar hefur Baldur verið atkvæða-
mikill skipuleggjandi og hugmyndafræðingur og
hugmyndir hans um málrækt og málstefnu
koma fram í greinum sem birtast í þessari bók.“
Ritið skiptist í tvo hluta. Sá fyrri nefnist Kann-
anir og ábendingar og eru ritsmíðar um orðsögu
og orðskýringar, athuganir á textum, orðaforða,
orðmyndun og framburði, auk ábendinga um orð
og orðalag. Síðari hlutinn ber yfirskriftina Mál-
pólitík en þar ræðir höfundur um málpólitík og
gerir grein fyrir hugmyndum sínum um þau efni.
Mest af efni þessarar bókar hefur birst áður en
einnig eru hér greinar sem ekki hafa áður verið
prentaðar eða hafa birst á erlendum málum og
koma nú út á íslensku í fyrsta sinn.
Útgefandi er Íslensk málnefnd. Bókin er 449
bls., prentuð í Odda hf. Verð: 3.900 kr.
Íslenskt mál
Rediscovering Canada –
Image, Place and Text og
Rediscovering Canadian
Difference eru greinasöfn á
ensku og frönsku. Ritstjóri
og höfundur inngangs er
Guðrún Björk Guðsteins-
dóttir, sem er aðalritstjóri
NACS Text Series. Um er að
ræða afrakstur fjölþjóðlegrar
ráðstefnu sem NACS hélt á vegum stofnunar í er-
lendum tungumálum við Háskóla Íslands í ágúst
1999 undir yfirskriftinni Rediscovering Canada.
Fræðimennirnir sem eiga greinar í bókunum
koma frá Kanada, Bandaríkjunum, Frakklandi,
Þýskalandi, Hollandi, Bretlandi, Pólandi, Ung-
verjalandi, Rúmeníu, Svíþjóð, Finnlandi, Dan-
mörku og Íslandi.
Rediscovering Canada – Image, Place and
Text hefur að geyma 23 greinar sem flestar end-
urskoða frá sagn- eða textafræðilegum sjón-
arhóli ýmsa fleti á ímynd Kanada eða einstakra
fylkja, og mótun hennar allt frá upphafi landkönn-
unar fram á okkar daga í bókmenntum og listum.
Bókin er 175 bls. auk formála og kostar
1.390 kr.
Rediscovering Canadian Difference hefur að
geyma 26 greinar sem taka fjölþjóðlegt sam-
hengi kanadískrar sögu og menningar til endur-
íhugunar, en allmargir höfundar beina sjónum
sínum að sögulegum og menningarlegum
tengslum Íslands og Kanada.
Bókin er 247 bls. auk formála og kostar
1.500 kr.
Útgefandi er Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í
erlendum tungumálum og Norræna félagið um
kanadísk fræði (the Nordic Association for Can-
adian Studies, NACS) . Háskólaútgáfan annaðist
prentun hjá Gutenberg ehf. og sér jafnframt um
dreifingu.
Greinasöfn
Tímabundin orð nefnist
fyrsta ljóðabók Páls Biering.
„Páll Biering fæst við yrk-
isefni allra tíma – árstíð-
irnar, ástina og lífsháskann.
Um leið segir hann frá veg-
ferð sinnar kynslóðar, hvern-
ig hún vaknar til draumsins
og naut frelsis sem reyndist
viðsjált. Í ljóðum Páls verður
náttúran mannleg, borgin blómstrar og fölnar,
og maðurinn er aldrei einn. Hann saknar, hann
gengur fjörur með vinum og erótíkin smeygir sér
með inn í bílinn á mánudagsmorgni og út á ís-
hafið, heitari en sólin,“ segir í fréttatilkynningu.
Útgefandi er Andblær. Bókin er 44 bls., prent-
uð í Prentsmíð.
Ljóð
Ritmennt, ársrit Lands-
bókasafns Íslands – Há-
skólabókasafns er komið út
og er það sjötti árgangur rits-
ins. Meðal efnis er frásögn
eftir Ásgeir Guðmundsson
sagnfræðing af norskum
manni sem var túlkur á fundi
þeirra Hamsuns og Hitlers í
heimsstyrjöldinni síðari.
Grein um latneska tíðarsöngsbók frá Hólum er
rituð af Jóni Þórarinssyni. Gunnar heitinn
Sveinsson skjalavörður ritar um safn handrita í
Landsbókasafni frá Vestur-Íslendingnum Sig-
mundi Matthíassyni Long . Ingi Sigurðsson pró-
fessor skrifar um upplýsinguna og hug-
myndaheim Íslendinga á 19. og 20. öld. Þá er
grein um Sagnanetið, stærsta þróunarverkefni
safnsins til þessa, þar sem birtur er fjöldi forn-
sagnahandrita á Netinu (www.sagnanet.is).
Ritmennt er 160 bls. Ritstjóri er Einar Sig-
urðsson, en í ritnefnd eru Kristín Bragadóttir,
Þorleifur Jónsson og Ögmundur Helgason.
Ársrit
Herra Palomar er eftir
ítalska rithöfundinn Italo
Calvino í þýðingu Guð-
bjarnar Sigurmundssonar.
Herra Palomar kom út árið
1983. Í bókinni slæst les-
andinn í för með herra Pal-
omar sem ver tíma sínum í
að horfa á öldurnar og nak-
inn barm konunnar á strönd-
inni, hugsa um líkamsburði gíraffans og hug-
arheim hvítu górillunnar í dýragarðinum, girnast
gæsafeitina í kjötbúðinni og hlýða á samtal
svartþrastanna í garðinum. Sá sem sér heiminn
og himintunglin með augum herra Palomars
verður aldrei samur á eftir.
Italo Calvino er gjarnan skipað í flokk með
skáldum á borð við Jorge Luis Borges, Georges
Perec og Robert Walser.
Útgefandi er Bjartur. Bókin er 134 bls., prent-
uð í Gutenberg-Grafík. Kápu gerði Snæbjörn Arn-
grímsson. Bókin er fjórtánda verkið sem kemur
út í Neon-bókaklúbbi forlagsins. Verð: 1.880 kr.
Skáldsaga
Dauðarósir eftir Arnald Indriðason er endur-
útgefnin í kiljubroti.
Lík ungrar stúlku finnst á leiði Jóns Sigurðs-
sonar skömmu eftir hátíðahöldin 17. júní. Eng-
inn veit hver hún er, hvaðan hún kom eða hvers
vegna hún var myrt. Og því síður af hverju hún
var lögð á leiði sjálfstæðishetju Íslendinga. Út-
gefandi er Vaka-Helgafell. Bókin er 255 bls.,
prentuð í Danmörku.
Glæpasaga