Lesbók Morgunblaðsins - 06.04.2002, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. APRÍL 2002
H
INN 22. mars sl.
var opnuð einka-
sýning á verkum
Ólafs Elíassonar í
Nútímalistasafni
Parísarborgar,
Musée d’Art Mod-
erne de la Ville de
Paris. Sýningin ber heitið: Á hverjum
morgni er ég nýr. Á hverju kvöldi er
ég samur. (Chaque matin je me sens
différent. Chaque soir je me sens le
même.) Þetta er í fyrsta sinn sem
ungum norrænum listamanni er boð-
ið að hafa einkasýningu í aðalsalar-
kynnum safnsins og er sýningin rök-
rétt framhald á sigurgöngu Ólafs,
sem hófst fyrir tæplega tíu árum.
Sýningin er skipulögð sem ein heild
og verkin tengjast innbyrðis eins og
kaflar í bók. Sýningin er ferli sem
hefst í anddyri safnsins, þar sem
svörtum vikri úr Þingvallasveit (La-
vafloor, 2002) hefur verið dreift um
innganginn og vísar leiðina inn í Gula
ganginn (Yellow corridor, 1997) og
heldur áfram inn í völundarhús
skynjana, þar sem útópísk rými, litir,
reykur, sjónhverfingar og annarlegir
hljómar skiptast á og bjóða skynfær-
unum til veislu. Ljóskastarar varpa
hvítu ljósi á vegg og mynda síbreyti-
leg geómetrísk form í verkinu Re-
magine, 2002, hvít gufa myndar form
í framtíðarvél sem gæti verið komin
beint úr vísindaskáldsögu eftir Jules
Vernes, í verkinu Windhouse (2001).
Óendanlegur, síbreytilegur sjón-
deildarhringurinn blasir við í Horizon
instabile (2002). Hringlaga tjald fyllt
síbreytilegu ljósi vekur einkennilega
fljótandi rýmistilfinningu hjá áhorf-
andanum í verkinu 360° room for all
colours. Ljós og myrkur skiptast á og
áreita sjónina og skynjun áhorfand-
ans á leið hans úr einum sal í annan,
sem gerir það að verkum að ljós og
rými renna saman í eina heild.
Eiffelturninum, sem er ekki langt
frá safninu, hinum megin við Signu,
er með hjálp spegla, linsu og dags-
birtunnar varpað á hvítan sléttan
kringlóttan flöt í myrkurhúsinu Cam-
era obscura (2000) og ferðin endar í
sal, nokkurs konar vinnustofu, sem
hefur að geyma líkön af öllum verkum
sýningarinnar og gestir geta hand-
leikið og sjálfir spreytt sig á því að
búa til geómetrísk form úr marglitum
plaströrum.
Þótt sýningin hefjist á grófu hraun-
grýti er viðfangsefni hennar ekki
náttúran, heldur fyrst og fremst ljós-
ið, rýmið, sjónin og skynjun einstak-
lingsins. „Ég ákvað nokkuð seint að
hafa vikurinn,“ segir Ólafur. „Vikur-
inn hefur sterka efniskennd, en önnur
verk sýningarinnar eru efnislega
naum (mínímölsk).“
Og vissulega er vikurinn hrjúfur og
jafnvel beittur og hann gefur frá sér
sérkennilegt ískrandi hljóð undir fót-
um. Vikurinn er hér ekki í sínu hefð-
bundna náttúruhlutverki heldur er
tilvist hans fyrst og fremst tengd
þeirri staðreynd að um áþreifanlegt
efni er að ræða, sem hefur þann eig-
inleika að dreifast. Þegar staðbundið
náttúruefni með sterka sögulega og
landfræðilega vísun er fært yfir á
ókunnar slóðir og slitið úr sínu eðli-
lega samhengi verða áhrifin þau að
eiginleikar efnisins kristallast í
skynjun áhorfandans. Efnið færir
áhorfandann úr stað og stundu. „Fólk
getur tekið með sér hraunmola heim
og vikurinn á örugglega eftir að
hverfa smátt og smátt þegar líða tek-
ur á sýninguna og dreifast út um alla
París, eins og í sprengingu,“ segir
Ólafur brosandi þegar við göngum
gegnum salina vikuna fyrir opnun og
verkamenn hamast í hverjum sal við
að setja saman þessa fínlegu strúkt-
úra sem eru einkennandi fyrir innviði
verka hans.
Ólafur hefur á stuttum tíma skapað
sér sérstöðu innan listheimsins, eink-
um vegna þess hversu glæsilega hon-
um tekst að tengja einföld efni áleitn-
um heimspekilegum spurningum á
sviði fyrirbærafræði og snerta skynj-
un áhorfandans á afar skilvirkan og
afgerandi hátt. Fegurð verkanna læt-
ur engan ósnortinn, en það er ekki
rómantísk fegurð, heldur köld, tær
fegurð efnis og ljóss.
Þótt efni náttúrunnar og náttúru-
öflin séu honum hugleikin og aldrei
langt undan, þá er Ólafur ekki að
fjalla um náttúruna sem slíka, heldur
er það skynjun einstaklingsins gagn-
vart fyrirbærunum: ljós, myrkur,
vatn, gufa, regnboginn, sjóndeildar-
hringurinn sem eru hvortveggja efni-
viður og viðfangsefni verkanna. Aug-
að, ljósið, linsur af ýmsum gerðum,
sjónin og skynjun einstaklingsins
gagnvart rýminu eru ásækin stef sýn-
ingarinnar í París.
Virkjun áhorfandans og innlimun
hans inn í verkin er og hefur verið eitt
aðalseinkenni Ólafs. Verkin á sýning-
unni höfða ekki eingöngu til skynfær-
anna, heldur eru skynfæri sýningar-
gesta efniviður sumra verkanna og
þáttaka áhorfandans, sýningarrýmið
sjálft og athöfnin að ganga í gegnum
rýmið hluti af merkingarþætti sýn-
ingarinnar í heild.
„Ég er ekki að vísa til sjónarinnar
og skynjunarinnar í almennri merk-
ingu, heldur í sértækri merkingu. Ég
er að reyna að fá fólk til að staldra við
og meta þessa upplifun sem sjónin og
skynjunin er í tilvist hvers manns. Ég
er alls ekki að tala um dulræna upp-
lifun eða endurmat á eigin sjálfi út frá
einhverjum ákveðnum siðferðilegum
forsendum, heldur algerlega huglæga
skynjun í tíma. Að sjá sjálfan sig
sjá… sýningin fjallar um þetta.“ Eins
og oft áður tengast verkin upplifun-
inni á raunveruleikanum og Ólafur
veltir fyrir sér raunveruleikahugtak-
inu. Í síðasta salnum eru líkön af öll-
um verkunum sem eru á sýningunni
og líkön af þeim geómetrísku formum
sem honum eru kær, s.s. kúlan, marg-
hyrningar, skrúfan og kviksjáin.
Ólafur útskýrir að síðasti salurinn sé í
raun smáheimur þess stórheims sem
sýningargesturinn er búinn að þræða
leið sína um og tengist vangaveltum
um hvenær líkan er líkan og hvenær
líkan er verk. „Er það sem við upp-
lifum ímynd fyrir eitthvað annað eða
eru upplifanir okkar og skynjanir
raunveruleiki. Reykurinn og gufan
sem ég vinn iðulega með eru að sjálf-
sögðu ímynd ákveðins náttúrufyrir-
bæris, en um leið er gufan raunveru-
leg inni í sýningarsalnum, og
raunveruleiki á því augnabliki sem
fólk upplifir hana á sýningunni.“ Það
er þetta flæði á milli viðfangs, verks
og áhorfanda, sem er einkennandi
fyrir listsköpun Ólafs. Þar má greina
andlegan skyldleika hans við svokall-
aða landverksmenn sjöunda áratugar
tuttugustu aldarinnar, brautryðjend-
urna Robert Smithson (Spiral Jetty,
1970) og Denis Oppenheim, (Identity
Stretch, 1970-75), svo dæmi séu
nefnd.
Iðnaðarefni, s.s. glerrör, þykkur
iðnaðarpappi, sjóngler af ýmsu tagi,
ljóskastarar, neonljós, speglar, stál
og álþynna eru efni sem Ólafi eru töm
og hann gerir einnig nýjustu framfar-
ir á sviði líftækni og hugbúnaðar að
efniviði verka sinna. Þannig rannsak-
ar hann fagurfræðilega möguleika
samtíðarinnar og umhverfisins, og
býður upp á hugsanlegar framtíðar-
lausnir.
„Sýningin er unnin með 6 aðstoð-
armönnum sem koma frá vinnustofu
minni í Þýskalandi. Módelsalurinn er
unnin í samvinnu við Einar Þorstein
arkitekt sem býr í Berlín og vinnur
mikið með mér. Hann hefur byggt öll
geómetrísku formin sem þar eru til
sýnis. Einn salur (Horfðu í kassann!)
er unninn með hugbúnaðarsérfræð-
ingnum Luc Steels og verkið Motion-
al City með arkitektinum Yona
Friedmann sem hefur sérhæft sig í
þróun á útópísku rými,“ segir Ólafur.
Vegna þessarar samvinnu við aðila
sem koma úr greinum utan listheim-
isins, segist Ólafur mikið hafa velt
fyrir sér hvað það er að vera höfund-
ur og listamaður á okkar tímum. Nú-
orðið hefur listamaðurinn algerlega
frjálsar hendur. Hann getur haft mik-
il umsvif og unnið í samvinnu við
fjölda aðila. Hann getur haft sam-
starfsmenn og skipst á skoðunum við
þá á jafnréttisgrundvelli. Hann vinn-
ur með fyrirtækjum sem jafnvel sér-
framleiða þau efni sem hann vill nota í
verkin. Það að vera listamaður er
ekki lengur einhver fast afmarkaður
bás, bundinn tilteknum vinnuaðferð-
um því í dag er allt leyfilegt. „Það er
hægt að vera einn, og flestir lista-
menn vinna enn þannig. Einnig er
hægt að stýra stórum samvinnuverk-
efnum þar sem margir aðilar frá ólík-
um sviðum leggjast á eitt til að fjalla
um sameiginleg áhugamál. Mín
áhugamál tengjast áhugamálum
þeirra sem ég vinn með og gagn-
kvæmt. Listamannshugtakið er orðið
mjög vítt og teygjanlegt og ég einn
ræð því hvernig ég kýs að vinna.“
Ólafur er listamaður 21. aldarinnar
bæði hvað varðar vinnuaðferðir, efn-
isval og þau viðfangsefni sem hann
kýs að fjalla um í list sinni. Verk hans
hafa mjög sterka samtímalega fagur-
fræðilega og pólitíska skírskotun.
Hann vill virkja áhorfandann, fá hann
til að staldra við og taka afstöðu á
heimspekilegum grundvelli bæði til
eigin sjálfs og umhverfisins sem hann
lifir í. Hugmynd Ólafs er sú að skynj-
unin sé afstæð og rígbundin samtím-
anum, þ.e.a.s. að skynjun okkar sé
ÞAÐ AÐ SJÁ SJÁL
Ólafur Elíasson heldur nú einkasýningu í Nú-
tímalistasafni Parísarborgar, Musée d’Art Mod-
erne de la Ville de Paris. Í viðtali við Ólaf kemur
fram að viðfangsefni hans er meðal annars
sannleikurinn: „Hvernig verður sannleikurinn
til? Hvernig er sagan búin til? Hvað er sögu-
legur veruleiki? Hvernig er hægt að búa til sögu
og þekkingu þegar sannleikur og raunveruleiki
er síbreytilegur og afstæður? Eru svokallaðar
staðreyndir ekki alltaf túlkaðar staðreyndir?“
E F T I R Æ S U S I G U R J Ó N S D Ó T T U R
REMAGINE, 2002.
Efst er Motional city, 2002, til hægri
kviksjárgöngin Die Dinge du nicht
siehst, die du nicht siest, Í miðju
grillir í Windhouse, 2001, og í baksýn
360° Room for all colours, 2002.
FIVEFOLD TUNNEL, 2000.
Morgunblaðið/Marc Domage
Morgunblaðið/Marc Domage