Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. APRÍL 2002 3
Þ
AÐ ætti að vera hægt að heyja
baráttu fyrir jafnrétti
kynjanna án þess að móð-
urmálið gjaldi þess. Því miður
ganga áköfustu talsmenn
jafnréttis stundum svo langt
að það kemur niður á ís-
lenskri tungu.
Einkum hefur þetta verið að gerast eftir
að konur hafa í auknum mæli haslað sér
völl á nýjum sviðum og gengið til starfa þar
sem karlmenn voru næstum einir fyrir á
fleti.
Fyrir um það bil hálfum fjórða áratug
varð undirrituðum það á á fundi í Blaða-
mannafélagi Íslands að tala um blaðakon-
ur. Risu þá á fætur tvær mætar konur úr
stéttinni og sögðu mér í allri vinsemd en
með þunga þó að þær væru blaðamenn! Ég
fékk skömm í hattinn fyrir að nota orðið
blaðakona og lærði mína lexíu.
Konur stýra nú í vaxandi mæli þotum
Flugleiða. Þær, að ég best veit, eru flug-
stjórar og flugmenn. Ekki flugstýrur eða
flugkonur. Um borð í þotunum starfa flug-
freyjur og flugþjónar. Gott mál. Fram-
kvæmdastjóri Jafnréttisstofu kýs hins-
vegar að kalla sig „framkvæmdastýru“.
Næst heyrir maður væntanlega að kona
sem er smiður ætti að kalla sig smiðju!
Þrjár konur eru nú ráðherrar í rík-
isstjórn Íslands. Einhverjum hefur vissu-
lega dottið í hug að starfsheiti þeirra ætti
að breyta, en enginn hefur komið með
frambærilega tillögu . Enda engin ástæða
til. Orðið ráðherra hefur ekkert með jafn-
rétti að gera. Það er fjöldi kvenna í rík-
isstjórn sem skiptir máli fyrir þá sem að-
hyllast svokallaðan kynjakvóta, sem
undirrituðum finnst þó á stundum vera svo-
lítið kynlegur. Kjarni máls er að hæfir ein-
staklingar veljist í ríkisstjórn hvort sem
um er að ræða konur eða karla.
Um nokkurt skeið reið orðið „starfs-
kraftur“ húsum allra fjölmiðla þegar aug-
lýst var eftir fólki til starfa. Þetta var auð-
vitað reginfirra því þegar auglýst er eftir
„starfsmanni“ er jafnt verið að falast eftir
konum sem körlum. Svo er það annar
handleggur af hverju ekki má auglýsa eftir
konu í tiltekið starf ef sá sem leitar starfs-
manns kýs heldur að ráða konu en karl, eða
andhverft.
Fyrir einhverjum árum varð umræða um
það í engilsaxneskum fjölmiðlum að helst
mætti ekki nota nein orð sem byrjuðu eða
enduðu á „man“. Þannig mætti ekki tala
um „manhunt“ ef lögreglan leitaði konu.
Ekki mætti segja að eitthvað væri „man-
made“, gjört af mannahöndum og svo
framvegis. Þessi umræða gufaði fljótlega
upp vegna þess að öllum var ljóst að hún
leiddi menn í málfarslegar ógöngur. Hvað
átti til dæmis að kalla „manhole“, götu-
brunn eða mannop? „Personhole“ eða
kenna það til kvenna? Þetta er auðvitað
rugl.
Á sjöunda áratugnum voru karlar farnir
að starfa við hjúkrun í sjúkrahúsum á Ís-
landi , þar sem konur höfðu áður verið
næsta einráðar. Árið 1964 kom til umræðu
á Alþingi að breyta nafni Lífeyrissjóðs
hjúkrunarkvenna í Lífeyrissjóð hjúkr-
unarkvenna og hjúkrunarmanna. Um það
varð ekki sátt. Höfundur þessa Rabbs var
þá þingfréttaritari Alþýðublaðsins og
hlustaði í þessum umræðum á Bjarna
Benediktsson forsætisráðherra flytja eft-
irminnilega ræðu, en Bjarna fórust svo orð:
„Herra forseti.
Þetta þykir kannski of lítið mál til að
deila um, en ég vil alls ekki fallast á það að
konur séu ekki menn. Það er hrein málvilla,
sem á fara að láta okkur samþykkja hér.
Það er latmæli, tekið upp á síðustu áratug-
um, að kalla konur ekki menn. Samkvæmt
gamalli íslenskri málvenju og algerri hefð
eru konur auðvitað menn. Þess vegna er
ekki hægt að samþykkja þessa vitleysu,
réttast væri að vísa henni frá.“ (Alþingistíð-
indi 1964, áttugasta og fimmta löggjaf-
arþing, B- deild, dálkur 875)
Þetta var engin tæpitunga. Betur að all-
ar ræður á Alþingi væru svo skýrar og
gagnorðar. Bjarni Benediktsson, talaði og
ritaði vandað mál. Honum var annt um ís-
lenska tungu. Sitthvað hefði hann örugg-
lega haft að segja um orðið „þingkona“ sem
þingmenn Kvennalistans sáluga tóku upp á
sínum tíma og illu heilli hefur náð nokkurri
útbreiðslu, meðal annars á síðum Morg-
unblaðsins.
Undirritaður horfði á og heyrði Bjarna
Bendiktsson flytja þessa ræðu. Það gleym-
ist ekki. Honum var nokkuð niðri fyrir og
þingheimur hlustaði grannt.
Umræður um þetta mál voru býsna
skemmtilegar. Skúli Guðmundsson, fyrr-
verandi ráðherra, flutti ræðu þar sem hann
lét í ljósi þá von að konur mundu áfram
sinna hjúkrun. Skúli sagði orðrétt:
„Það er svo gott að fá aðhlynningu frá
góðri konu, þegar maður er sjúkur. Ég
mundi alls ekki fella mig við að í stað konu
kæmi karlmaður að stumra yfir mér og
hjálpa mér þegar ég er lasinn. Á þessu
tvennu geri ég ákaflega mikinn mun. Því er
alls ekki saman jafnandi. Ég vil því vænta
þess að það verði svo sjaldgæft að til und-
antekninga megi teljast, að karlmenn fari
að starfa á þessu sviði, – kann að vísu að
vera að þeir gætu eitthvað snúist fyrir veik-
ar konur á kvennadeildum sjúkrahúsa með
sæmilegum árangri, – en fyrst og fremst,
og ég vil segja nær eingöngu, eiga hjúkr-
unarstörfin að vera unnin af konum hér eft-
ir sem áður og því vil ég láta kenna lífeyr-
issjóð þennan við konur eins og áður og
nefna hann Lífeyrissjóð hjúkrunar-
kvenna.“
Þessi ræða var barn síns tíma, en þing-
heimur skemmti sér vel. Niðurstaðan varð
sú að nafn sjóðsins fékk að halda sér
óbreytt, en ákvæði sett í lögin um að þau
tækju einnig til karla í hjúkrunarstétt.
Einhverja fegurstu mannlýsingu ís-
lenskra bókmennta er að finna í Njálu þar
sem segir um Bergþóru konu Njáls:
„Hon var Skarpheðinsdottir, kvenskör-
ungr mikill ok drengur góður ok nakkvat
skaphörð.“
Bergþóra var drengur góður. Það er
besta einkunn sem hægt er að gefa nokkr-
um manni . Drenglyndi er auðvitað að finna
jafnt hjá körlum sem konum og notkun
þess orðs hefur hreint ekkert með jafnrétti
að gera. Þetta skilst vonandi þeim sem með
forsjárlausu kappi valda spjöllum á tung-
unni með baráttu sem byggð er á misskiln-
ingi og röngum forsendum.
Látum íslenska tungu ekki verða fórn-
arlamb jafnréttisbaráttunnar. Í baráttunni
fyrir jöfnum rétti karla og kvenna skipta
önnur atriði meira máli en orðanotkunin.
MÁLSPJÖLL Í
NAFNI JAFNRÉTTIS
RABB
E I Ð U R G U Ð N A S O N
e i d u r @ s h a w . c a
GUÐFINNA JÓNSDÓTTIR
TVÆR SYSTUR
Í dalsins kyrrð þær uxu af einni rót,
tvö yndisblóm, er teygðu sig geislum mót.
Frá himni og jörð þær öðluðust sömu svör,
því sömu spurnir léku á beggja vör.
Og tíminn leið. Svo leiddust þær hönd í hönd
um heiðan dag á æskunnar furðuströnd,
og sami eldur í beggja hjörtum brann,
þær báðar hlutu að elska sama mann.
Sú undi skammt, er öðlaðist lánsins gjöf,
því annarrar sorg þær lagði báðar í gröf.
Á legstaðnum hvísla reyrstráin raunamál
um rósir tvær sem drottinn gaf eina sál.
Guðfinna Jónsdóttir frá Hömrum (1899–1946) var ljóðskáld og tónlistarmaður.
Ljóðið Tvær systur birtist í bókinni Ný ljóð (1945) en einnig liggja eftir hana
ljóðabókin Ljóð (1941) og safn ljóða hennar Ljóðabók (1972).
FORSÍÐUMYNDIN
er hluti af málverki eftir rússneska abstraktmálarann Vassilij Vassilijvitsj
Kandinskij (1866–944) og er að finna á sýningunni „Hin nýja sýn“ sem verð-
ur opnuð í Listasafni Íslands í dag.
Hrafnagaldur Óðins
er eitt torræðasta kvæði af kyni Eddu-
kvæða en tónverk við það var frumflutt af
Sigur Rós í Barbican Center í London um
síðustu helgi og verður á dagskrá Listahá-
tíðar í Reykjavík 24. maí næstkomandi. Jón-
as Kristjánsson fjallar um kvæðið, aldur
þess og merkingu.
Berna-
dine
Evaristo
er athygl-
isverður höf-
undur í Bret-
landi sem
skrifar skáld-
sögur í ljóðum.
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
ræddi við hana
um skáldsög-
urnar hennar
tvær sem hafa
gengið þvert á
ýmsar marka-
línur í breska
bókmennta-
heiminum.
Stríð og
réttlæti
er umfjöllunarefni
greinar Þorsteins
Gylfasonar um sið-
fræði stríðs þar sem
hann varpar meðal
annars fram spurn-
ingum á borð við:
Hvernig eru stríð
siðlaus? Hver er
djöfulskapurinn.
Getur stríð verið
réttlátt?
Frumspekin
hefur verið á milli tannanna á heimspek-
ingum í aldir og engin grein heimspekinnar
hefur jafnoft verið dæmd dauð og hún. Í
framhaldi af greinaflokki Lesbókar um
heimspeki ræðir Sigríður Þorgeirsdóttir
um afdrif frumspekinnar á 20. öld og fram-
tíð og spyr: Hvað varð um stóru spurning-
arnar?
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 7 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI