Lesbók Morgunblaðsins - 20.07.2002, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 20. JÚLÍ 2002
A
Ð KRYFJA tónlist er
kannski ekki það sem
áhugafólki um tónlist þykir
skemmtilegast að gera,
sérstaklega ekki tónlistar-
fólkinu sjálfu – en til þess
að farið geti fram frjó um-
ræða um tónlist verðum við
að hafa eitthvað til að halda okkur í og væri ég
hávaðalistamaður fyndist mér eðlilegt að ég
gæti svarað því hvað hávaðalistir væru. Þess
skal freistað hér með aðstoð nokkurra íslenskra
hávaðalistamanna sem ég heimsótti, Birgis
Arnar Thoroddsen (Curver), Elvars Más Kjart-
anssonar (Auxpan) og Baldurs Björnssonar
(Krakkbot).
Ætli hávaðalistamenn séu sérvitringar sem
njóta þess að hrökkva upp við ærandi bygginga-
framkvæmdir í næsta húsi fyrir allar aldir og
njóta þess svo að lúra undir sænginni með
drynjandi steypuborhljóð fyrir eyrum? Það er
víst ábyggilegt að slíkir sérvitringar fyrirfinn-
ast en kannski er óhætt að ganga út frá því sem
vísu að morgunsárið sé ein af þeim stundum þar
sem við kjósum öll þögnina fram yfir hvers kyns
hljóð, jafnt tónlist sem óreiðukennt brambolt
umhverfisins.
Hins vegar gæti einhverjum þótt sérviska að
taka eftir hljóðunum í umhverfi sínu, sýna þeim
áhuga og ganga jafnvel svo langt að nema þau á
brott með sér til þess að kryfja þau og gera þau
að hljóðfærum sínum líkt og hljóðlistafólk gerir.
Fæstir gera greinarmun á hávaða og hávaða-
listum, enda getur bilið þar á milli verið ósköp
lítið. Það sem greinir þar á milli er kannski fyrst
og fremst skipulagning hávaðans. Ef við tökum
sem dæmi hnífaparaskúffu sem dettur ofan af
þriðju hæð á gangstéttina þar fyrir neðan, þá
myndu lætin sem af því sköpuðust almennt telj-
ast hávaði. Ef hins vegar athugull vegfarandi
hefur kveikt á vasaupptökutækinu sínu á meðan
þetta gerist, fer síðan heim og tekur hnífa-
parahljóðin inn á tölvuna sína þar sem hann
heggur þau til og meðhöndlar eins og mynd-
höggvarinn meðhöndlar marmarann – þá hafa
hnífaparalætin verið færð í nýtt samhengi, þau
skipulögð og ávöxtur þeirrar skipulagningar
orðið að nokkru sem hægt er að tala um sem
hávaðalist.
Sumum hávaðalistamönnum nægir hins veg-
ar að gefa hljóðunum sem þeir finna á vegferð
sinni nýtt samhengi. Væru þessi sömu hnífa-
parahljóð keyrð hrá út um ógnarstórt hljóðkerfi
ofan af Faxaskála, teldist það samkvæmt því
einnig til hávaðalista. En þetta eru auðvitað allt
hugmyndir sem eru opnar fyrir vangaveltum í
báða enda og mætti líklega skilgreina hávaða-
listir, eins og annað á ótal vegu eftir duttlungum
hvers og eins.
Íslenskar hljóðlistir eru ungar þó að menn
hafi hver í sínu samhengi verið að vinna með
hljóð sem listmiðil frá því fyrir um hundrað ár-
um. Sá hópur sem lagt hefur stund á hljóðlistir á
Íslandi hefur verið agnarsmár í gegnum þau um
það bil tíu til fimmtán ár sem listgreinin hefur
verið iðkuð hér og það er því kannski ekki nema
von að lítið hafi farið fyrir umræðu um þetta
svið tónlistar. Að sama skapi er orðið „hljóðlist“
aðeins eitt af mörgum orðum sem leikmenn
nota um það að meðhöndla hljóð í listrænum eða
tónlistarlegum tilgangi en ég kýs að nota það
hér til hægðarauka sem eins konar regnhlíf-
arheiti yfir fjölmargar undirgreinar hljóðlista,
svo sem hávaðalistir.
Á Íslandi eru starfandi um það bil átta há-
vaðalistamenn eða -hljómsveitir.
Þetta eru Böðvar Yngvi Jakobsson, Darri
Lorenzen, Birgir Örn Thoroddsen (Curver),
Elvar Már Kjartansson (Auxpan), Baldur
Björnsson (Krakkbot), Póstsköll og Jóhann Ei-
ríksson (Product 8) sem oft fær Börk Sigurðs-
son til liðs við sig á tónleikum. Þá eru aðeins
taldir þeir sem reglulega leika hávaðalistir sínar
opinberlega og hafa kennt sig við hávaðalistir.
Um hina sem eru með læti heima í skúr skal
ekki sagt en þeir eru eflaust nokkrir. Ég sé fyrir
mér unga listamenn fara á tónleika með Auxpan
og þaðan heim að taka í sundur þvottavélina í
tónlistarlegum tilgangi – hávaðalistamenn
framtíðarinnar. Auk þeirra sem ég tiltek hér
sérstaklega, er svo fjöldi tónlistar- og myndlist-
arfólks hverra verk eru á stundum hrein
hávaðalist og má þar nefna sem dæmi hljóm-
sveitina Stilluppsteypu, gítarleikarann Hilmar
Jensson, raftónlistarmanninn Biogen, mynd-
listarmanninn Finnboga Pétursson og fleiri.
Rætur íslenskra hávaðalista
Iðnaðarrokksveitin Reptilicus hafði upp úr
árunum 1989–1994 sterk áhrif á framsækna raf-
tónlist á Íslandi. Á heimasíðu sveitarinnar, sem
ekki er lengur starfandi, er að finna ansi góða
lýsingu Hilmars Arnar Hilmarssonar á Reptil-
icus frá því í nóvember 1991 sem líklega mætti
yfirfæra á flesta hávaðalistamenn. Þar segir
(lauslega þýtt úr ensku): „Reptilicus er sam-
starf tveggja Íslendinga sem grípa hvers kyns
hljóð úr umhverfinu og skipuleggja þau þannig
að útkoman hljómar í líkingu við tónlist. Að búa
til tónlist er ekki meginmarkmiðið heldur er
áhersla lögð á að þenja út mörk þess sem talist
getur áheyrilegt.“
Reptilicus var skipuð þeim Jóhanni Eiríks-
syni og … en í dag starfar sá fyrrnefndi undir
nafninu Product 8, oft ásamt Berki Sigurðssyni.
Þeir hituðu upp fyrir finnsku tíðniskelfana Pan
sonic í Hafnarhúsinu fyrir um ári, þá með sér-
lega hörkulega dagskrá. Taktur og melódía
höfðu vikið algerlega fyrir hreinu hávaðaflæði
en mikil og áþreifanleg þróun hefur orðið milli
sveitanna tveggja.
Hljómsveitin Stilluppsteypa er tvímælalaust
ein sú afkastamesta á sviði íslenskra hljóðlista
og hefur haft mikil áhrif á senuna hér heima.
Lengst af var sveitin tríó, skipuð þeim Sigtryggi
Berg Sigmarssyni, Helga Þórssyni og Heimi
Björgúlfssyni en nýlega yfirgaf sá síðastnefndi
sveitina. Í upphafi hafði sveitin hefðbundna
hljóðfæraskipan, gítars-bassa-tromma-söngs
en í dag hefur tónlist þeirra tekið dramatískum
stakkaskiptum og komið víða við í tilraunum
sínum með hljóð.
Hávaðalistageirinn er smár og það er for-
vitnilegt að fylgjast með samstarfi fólks sem er
allt að því fimmtán ára aldursmunur á. Sbr.
spuna Auxpans og Hilmars Jenssonar á Inni-
leikum Tilraunaeldhússins í Vesturporti í haust
og traust tengsl milli Reptilicus, Stilluppsteypu,
Curvers, Hafler Trios og fleira. Það hlýtur að
teljast nokkuð sérstakt að frumkvöðlar á sviði
hávaðalista séu að vinna með „lærisveinum“ sín-
um í dag, áratugi eftir að þeir fóru fyrst að láta
af sér kveða.
Birgir Örn Thoroddsen er kannski eina há-
vaðalistastjarnan á Íslandi. Hann hefur verið að
fást við tónlist frá því um 1991 þá sem hann var í
slagtogi með strákunum í Stilluppsteypu, Fire
Inc og fleirum sem tilheyrðu jaðarsenunni á
þeim tíma.
Í dag smíðar hann tónlist sína fyrst og fremst
á tölvur en hann byrjaði sem gítarleikari fyrir
tíu árum.
„Ég byrjaði mjög snemma að heillast af öllum
aukahljóðunum sem fylgja rafmagnsgítarnum,“
segir Birgir. „Í dag nota ég tölvur bæði til þess
að búa til hljóð og til þess að skrumskæla þau.
Þær eru mín helstu hljóðfæri í dag.
Þegar ég var að byrja notaði ég reyndar alltaf
trommuheila og tölvur, þannig að það lá beint
fyrir mig að hætta að láta tölvuna herma eftir
trommusetti og bassa og byrja að nota hana
sem hljóðgjafa.“
Birgir segir hann og Stilluppsteypudrengina
hafa orðið fyrir miklum áhrifum frá The Hafler
Trio þegar þeir fóru fyrst að föndra með hljóð
fyrir um tíu árum.
„Koma Andrews McKenzies [The Hafler
Trio] til Íslands breytti öllum hugmyndum hér
um það hvernig óhljóðalist ætti að vera,“ segir
Birgir.
„Af kynslóðinni þar á undan voru strákarnir í
Reptilicus eiginlega þeir einu sem voru að gera
eitthvað með hávaða. Reptilicus er kannski
fyrsta hreina dæmið um óhljóðatónlist á Íslandi.
Á undan þeim var reyndar Bruni BB í kringum
1981 en þeirra verk voru meira listaskólatengd-
ir „performansar“ þar sem óhljóð voru notuð.“
Birgir nefnir að hugmyndin að nýta hávaða í
tónlistarsköpun dragi uppruna sinn allt aftur til
fútúristanna í kringum 1909. Þá hvatti Luigi
Rossolo listamenn til þess að nota óhljóðin sem
borginni fylgja í tónsmíðar sínar.
„Þetta er alveg eins og með tónskáldin sem
reyna að láta flautu herma eftir fugli,“ segir
Birgir. „Í dag er mun líklegra að þú heyrir ískur
í strætisvagni eða mótorhjóli sem keyrir
framhjá heldur en einhvern fuglasöng, þannig
að það er alveg rökrétt að hljóðuppsprettur tón-
listarmanna í dag hafi breyst á þennan hátt. Ef
listamenn eru speglar samtíma síns, þá er mjög
eðlilegt að hávaði komi þar við sögu.“
Óhljóðalistamennirnir eru kannski mennirnir
sem ganga um götur borgarinnar, eru heillaðir
af þessum hljóðum sem eru í henni og nota þau
beint í sína list.
Ég spurði Birgi hvort hann teldi að hávaða-
listum myndi halda áfram að vaxa máttur og
megin eins og verið hefur á undanförnum árum.
Munu hávaðalistir einhvern tímann verða tekn-
ar í hóp hinna tónlistargreinanna? „Í eðli sínu er
þetta jaðartónlist og ég held að hún muni alltaf
standa fyrir utan almenna tónlist,“ svaraði
SKIPULAGÐUR HÁVAÐI
Morgunblaðið/Kristinn
Darri Lorenzen, Baldur Björnsson (Krakkbot), Elvar Már Kjartansson (Auxpan), Jóhann Eiríksson (Product 8) og Birgir Örn Thoroddsen (Curver).
Ætli hávaðalistamenn séu sérvitringar sem njóta þess að hrökkva upp við ærandi byggingaframkvæmdir í næsta húsi
fyrir allar aldir og njóta þess svo að lúra undir sænginni með drynjandi steypuborhljóð fyrir eyrum? Í þessari grein er
skilgreiningar á hávaðalist leitað og rætt við þrjá íslenska hávaðalistamenn, Birgi Örn Thoroddsen, Elvar Má Kjart-
ansson og Baldur Björnsson en einnig koma Darri Lorenzen og Jóhann Eiríksson við sögu.
E F T I R K R I S T Í N U B J Ö R K
K R I S T J Á N S D Ó T T U R