Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. SEPTEMBER 2002 3
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
3 8 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
ÞORSTEINN FRÁ HAMRI
BERNSKA
Gefðu mér aftur
aðkenningu
af fjarlægu stórfljóti
stúlku
rós
og hirðingja …
Lát henni bregða
fyrir
og frá jafnharðan
í andránni þegar
ljósið lifnar á kveiknum,
ljós –
sem má vera
mjög, mjög dauft.
Þorsteinn á að baki nítjan ljóðabækur, auk skáldsagna og söguþátta. Ljóðið
Bernska er úr nýjustu ljóðabók hans er nefnist Meira en mynd og grunur.
A
LMENN menntun er hug-
sjón sem er erfitt að orða í
stuttu máli. Hún er í ein-
hverjum skilningi and-
stæða sérhæfingar og
tengist með nokkrum
hætti víðsýni, smekkvísi
og menningarlegu ríki-
dæmi. Sá sem býr yfir góðri almennri mennt-
un hefur lykla að fjársjóðum mannsandans og
þegar best lætur upplifir hann sjálfan sig sem
hluta af siðmenningu, þar sem sameiginleg
mannleg gildi skipta meira máli en eigin
stundarhagur.
Skólakerfi okkar hefur að nokkru leyti
þróast og vaxið til að mæta þörf fyrir sérhæft
vinnuafl. Í gamla daga þurfti að mennta
nokkra embættismenn og presta en nú þarf
stór hluti fólks að sérhæfa sig í einhverju fagi
eða starfsgrein. Skólakerfið á þó ekki aðeins
að vera æfingabúðir fyrir vinnumarkaðinn.
Það á líka að veita ungu fólki almenna mennt-
un. Þessi hlutverk verða ef til vill ekki aðskilin
með góðu móti því atvinnulífið hefur í auknum
mæli þörf fyrir fólk sem hugsar sjálfstætt og
býr yfir nægilegu víðsýni, sjálfsvirðingu og
siðmennt til að vinna traust og virðingu við-
skiptavina og samstarfsmanna.
Í framhaldsskólum 19. aldar voru mikil-
vægustu námsgreinarnar fornmál og fornar
bókmenntir gyðinga, Grikkja og Rómverja.
Uppsprettulindir evrópskrar menningar eru í
sögum Biblíunnar, kviðum Hómers, bókum
heimspekinga, leikskálda og sagnaritara úr
klassískri fornöld. Menn öðluðust almenna
menntun að þeirrar tíðar hætti með því að
lesa þessi rit. En menningin er ekki bara
gamlar bækur. Með stórstígum framförum í
stærðfræði og raunvísindum og auknu nota-
gildi slíkra vísinda tóku þau smám saman
meira rúm í námskrám barna- og unglinga-
skóla. Talsmenn þeirra bentu réttilega á að
þekking á heimsmynd og aðferðum raunvís-
indanna væri hluti af almennri menntun, enda
eru vísindaleg hugsun og virðing fyrir sann-
leikanum flestu öðru fremur til þess fallin að
hefja menn yfir sjálfhverfan smásálarskap,
eyða fordómum og efla víðsýni.
Sú almenna menntun sem skólar 19. aldar
veittu fólki var ef til vill aldrei nema hálf, því
lítið var hirt um nám í verkmenntum, tækni-
greinum, náttúruvísindum og stærðfræði.
Auk þess náði hún aðeins til lítils hluta af al-
menningi. En á 20. öld jókst mjög hlutur skól-
anna í uppeldi og menntun barna og unglinga.
Stærri og stærri hluti hvers árgangs gekk í
skóla frá 6 til 8 ára aldri og fram á unglingsár
og við aldarlok gekk þorri ungmenna á Vest-
urlöndum í skóla í 12 ár eða lengur. Spurn-
ingin um hvort almenn menntun í skólunum
sé veil og hálf er samt enn jafn áleitin og fyrir
hundrað árum. Slag raunvísinda og hugvís-
inda lyktaði með því að unglingar sem vilja
kynnast heimsmynd raunvísindanna og læra
undirstöðuatriði í eðlisfræði, efnafræði, jarð-
fræði, líffræði og stærðfræði í framhaldsskóla
hafa þokkaleg tækifæri til þess. Sama má
segja um félagsvísindin. Um listir, bók-
menntir, heimspeki og aðrar húmanískar
greinar gegnir hins vegar öðru máli. Þær hafa
látið í minni pokann og nú hirða fáir skólar um
að dusta rykið af Biblíunni og Hómer.
Í nýlegri námskrá fyrir íslenska framhalds-
skóla sem menntamálaráðuneytið gaf út árið
1999 eru taldar upp námsgreinar á bóknáms-
brautum. Þeim er skipt í kjarna (sem er 98
einingar eða 70% af náminu), kjörsvið (sem er
30 einingar eða um það bil 21,5%) og frjálst val
(sem er 12 einingar eða um 8,5%). Hver nem-
andi velur sér nokkrar kjörsviðsgreinar og
nemur 9 einingar eða meira í hverri þeirra.
(Flestar kjörsviðsgreinar eru líka hluti af
brautarkjarna og nám á kjörsviði því viðbót
við það sem öllum á brautinni er skylt að
nema.) Hægt er að velja milli nokkurra tungu-
mála, stærðfræði, tölvufræði, íslensku, raun-
greina (eðlis-, efna-, jarð- og líffræði) og sam-
félagsgreina (félagsfræði, fjölmiðlafræði,
hagfræði, landafræði, sálfræði, sögu, uppeld-
isfræði). Fyrir utan sagnfræði fá húmanískar
greinar og hugvísindi hvergi rúm nema sem
hluti af kennslu í móðurmáli og tungumálum.
Heimspeki, sígildar bókmenntir og trúar-
bragðafræði eru ekki hluti af kjarna neinnar
brautar. Þessar greinar eru ekki einu sinni til
sem kjörsvið. Skólar geta þó boðið upp á þær
sem valgreinar, því á hverri bóknámsbraut er
rúm fyrir 12 einingar af frjálsu vali.
Þetta er alger umpólun frá námskrám 19.
aldar og við hljótum að spyrja hvort ekki sé of
langt gengið. Getum við haldið í hugsjónir um
almenna menntun og látið sagnaheim Hómers
og sögur Biblíunnar um Abraham og Ísak,
Davíð konung, Job og Jónas lönd og leið?
Dugar að nemendur lesi aðeins íslenskan
skáldskap og hvernig eiga þeir að skilja hann
ef þeir hafa ekki einu sinni forsendur til að
átta sig á hvers vegna Matthías vísar til Hall-
gríms sem „Davíðs konungs þessa jökul-
lands“; Benedikt Gröndal ávarpar Reykjavík
„Ó, Bóreasar Babýlon!“; Þorsteinn Erlings-
son andmælir áformum um að virkja Dettifoss
með því að segja „nú selst á þúsundir þetta
sem fyrr var þrjátíu peninga virði“. Kynni af
bókmenntum fornaldar opna dyr til skilnings
á íslenskum ljóðum. Þau opna líka dyr að
mörgum öðrum fjársjóðum því þessar fornu
menntir voru stór hluti af hugarheimi Evr-
ópumanna öld fram af öld. Ættu framhalds-
skólar ekki að gefa nemendum tækifæri til að
kynnast heimspeki og bókmenntum sem hafa
mótað þeirra eigin menningarheim, t.d. með
því að bæta við einu kjörsviði á bóknáms-
brautum?
Eftir hryðjuverkin í Bandaríkjunum í sept-
ember á síðasta ári var allmikið talað um að
skólakrakkar á Vesturlöndum þyrftu að læra
um islam. Vissulega er þörf að læra um hugs-
unarhátt, siði og bókmenntir araba og fleiri
þjóða. En þarf ekki fyrst að læra eitthvað dá-
lítið um eigin hugarheim? Væri ef til vill auð-
veldara fyrir íslenska unglinga að skilja hugs-
un araba ef þeir þekktu sameiginlegar rætur
kristni og islam, hefðu t.d. lesið sögurnar í
fyrstu bók Móse? Rétt eins og góð kunnátta í
eigin móðurmáli er ein af forsendum þess að
menn nái árangri í að læra önnur mál er rat-
vísi um eigin hugarheim ein af forsendum
þess að menn geti átt frjóar samræður við fólk
sem er alið upp við öðru vísi þankagang. Í
heimi fjölmenningar höfum við meira fram að
færa ef við þekkjum uppsprettur eigin menn-
ingar í sagnaheimi og hugsun gyðinga,
Grikkja og Rómverja.
Kannski er tími til kominn að Biblían og
Hómer fái aftur rúm í námskrá framhalds-
skóla.
BIBLÍAN, HÓMER
OG ALMENN
MENNTUN
RABB
A T L I H A R Ð A R S O N
atli@ismennt.is
hötuðu Dani en kannski ekki af öllu
hjarta, eins og oft er látið í veðri vaka.
Jóhanna Þráinsdóttir dregur fram lítt
þekktar heimildir um samskipti ís-
lenskra Hafnarstúdenta og Dana en
þær sýna að Íslendingar gátu stundum
komið Dönum skemmtilega á óvart.
Thomas Hirschhorn
er svissneskur listamaður sem hefur unnið
sér virðingarsess í myndlistarheiminum
undanfarin ár, meðal annars með nútíma-
legum minnisvörðum um andans menn á
borð við Giles Deleuze og George Bataille.
Halldór Björn Runólfsson skoðaði minn-
isvarða um Bataille á Dokumentu 11.
J.M.
Coetzee
hefur sent frá sér aðra skáldævisögu sína
er nefnist Youth. Rúnar Helgi Vignisson
fjallar um bókina í samhengi við feril
Coetzee sem er einn af virtustu samtíma-
höfundum Suður-Afríku.
Breskt
bókmenntaþing
fór fram fyrir viku í Háskólabíói að við-
stöddum fjórum þekktum rithöfundum frá
Bretlandi en þeir tóku meðal annars þátt í
pallborðsumræðum með jafn mörgum ís-
lenskum höfundum. Heiða Jóhannsdóttir
segir frá umræðunum.
FORSÍÐUMYNDIN
er eftir Irene Prüllage úr myndaröðinni Án titils, úr fjórðu Biermann-keppn-
inni frá árinu 1999. Myndin er á sýningunni Aenne Biermann Preis: Þýsk
samtímaljósmyndun sem verður opnuð í Ljósmyndasafni Reykjavíkur í dag.
EFNI
Íslenskir
Hafnarstúdentar