Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.2002, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. SEPTEMBER 2002 5
okkur í mun að fá Íslendingana til bræðralags
við okkur. Okkur þætti leitt að við skyldum ekki
þekkjast betur. Við byggjum þó undir sama
þaki og við sömu skilyrði. Slíkt yrði að taka
enda. Íslensku félagarnir skyldu fá að sanna að
við myndum umgangast þá eins og við værum
allir frá Íslandi og hjá okkur myndu þeir aðeins
mæta innilegri vináttu. Við hefðum talið að ef
okkur tækist að fá hann til að taka þátt í
skemmtuninni myndu fleiri Íslendingar fylgja
dæmi hans, og þá væri ísinn brotinn. Ég bað
hann að íhuga þetta og bætti við að þótt hann
vildi ekki leika i leikritinu, yrði það okkur til
mikillar gleði ef hann bara fengist til að koma,
við vonuðumst til að við það yrðu gagnger um-
skipti á samskiptum Íslendinga og okkar.
Ég lagði mig allan fram við að vinna Lárus á
mitt band. Skyndilega stökk hann á fætur, tók
um axlir mér og þrýsti mér að sér. Þótt það
gerðist með nokkru offorsi, skildist mér strax
að nú væri Lárus Blöndal unninn, hann hafði
ekki staðist umsátrið. Það var ekki nóg með að
hann segðist sjálfur myndu skrá sig til þátttöku
í jólagleðinni, heldur ætlaði hann líka að sjá til
þess að landar hans færu að dæmi hans. Og ef í
nauðirnar ræki, tæki hann að sér hlutverkið. Ég
sagði að það væri óþarfi, nema hann kysi það
sjálfur; tilganginum með erindi mínu væri hvort
eð er náð, en ég þakkaði honum innilega fyrir
hlýjar móttökur. Ég var alveg viss um að lið-
veisla hans dygði til að bræða fullkomlega sam-
an Íslendinga og ekki-Íslendinga. Þegar ég fór
hvíslaði Lárus því að mér að hann gæti annars
vel hugsað sér að taka að sér smáhlutverk í leik-
ritinu.
Opinber sendiför mín til höfðingja hins er-
lenda ægivalds hafði tekist framar öllum vonum
og það vakti mikla gleði hjá nefndarmönnum.
Nokkrum klukkustundum eftir að ég hafði farið
frá Lárusi höfðu allir íslenskir Garðbúar skráð
sig til þátttöku í jólagleðinni. Hugmyndin hafði
náð fram að ganga.
Vel heppnuð jólagleði með eftirmála
Nefndin var önnum kafin. Leikritið var æft.
Lárusi var sagt til í hlutverkinu og það var
reyndar ekki auðvelt. Leikhæfileika hafði hann
ekki, en hann gekk til verks af góðum hug og
það vó þungt á metunum.
Og nú var komið að jólagleðinni. Hún hófst
við jólatréð í lesstofunni og þar var dregið um
ýmsa vinninga. Þaðan var gengið til lestrarsal-
arins. Við höfðum skreytt hann hátíðlega af
litlum efnum. Matarborðið var líka fallega
skreytt. Heiðurgestirnir voru prófasturinn,
varaprófasturinn og Blicher gamli. Við sáum til
þess að Íslendingarnir hópuðu sig ekki saman,
heldur dreifðust jafnt á meðal okkar. Lárus
Blöndal hlaut sæti andspænis prófastinum.
Veislan fór hið besta fram. Eftir að við höfð-
um, eins og skyldan bauð, skálað fyrir kóng-
inum, háskólaráði og Garðsstjórn, reis einn
nefndarmanna á fætur og mæltist til að sunginn
yrði söngur, sem dreift hafði verið á blaði. Hann
var til heiðurs Íslandi og ljómandi fallegur. Síð-
an bauð sami nefndarmaður að drukkin yrði
skál Íslands, Íslendinga almennt og þá sérstak-
lega íslenskra stúdenta á Garði. Hann hélt góða
og glæsilega ræðu þar sem hann dró upp mynd-
ir úr norrænum fornsögum. Honum var ákaft
fagnað og síðan var skálin drukkin í botn.
Á nefndarfundi hafði verið lagt til að skál Ís-
lands yrði drukkin að hætti norrænna forn-
manna, í miði bornum fram í drykkjarhornum.
Sem betur fer strandaði tillagan á ágreiningi
um hvort mjöður væri yfirleitt góður og þeim
vandkvæðum sem fylgdu því að útvega nægi-
lega mörg drykkjarhorn. Málalok urðu þau að
við drukkum að venju arrakspúns frá Weiss ný-
lenduvörusala úr venjulegum glösum, sem
kostuðu átta skildinga stykkið.
Þegar kyrrð var komin á eftir skálarræðuna
til heiðurs Íslandi reis Lárus Blöndal á fætur til
að þakka fyrir hönd landa sinna. Ræða hans var
meistaraverk, ekki vegna mælskubragða, held-
ur vegna þeirrar málfimi sem honum var eig-
inleg. Þannig hafa íslenskir bændur vafalaust
talað til forna, bæði á Þingvöllum og öðrum
þingum. Hann sagði blátt áfram og hispurslaust
það sem honum lá á hjarta og hjartað var
barmafullt. Sjálfum vöknaði honum um augu af
gleði og þess vegna var ræðan hans svo falleg.
Þetta var sönn málsnilld. Hann var skýr og
skorinorður, hvert orð meitlað og engu ofaukið.
Síðar sungu nokkrir Íslendingar víxlsöngva.
Kvöldið var, í stuttu máli sagt, afar vel heppnað.
Í mínu tilviki dró þetta þó dálítinn dilk á eftir
sér. Sem nefndarmaður hafði ég vissu hlutverki
að gegna og skálaði því við marga. Ég hafði að
vísu ekki tölu á glösunum, en mörg hafa þau
orðið. Ég drakk til að mynda dús með átján
manns. Það varð til þess að ég drakk augljósleg
of mikið, þótt varla sé hægt að leggja það mér til
lasts. Eiginlega hefði þetta átt að duga til að ég
yrði ofurölvi, eða dytti jafnvel dauður niður af
áfengiseitrun. Púnsið hans Weiss nýlenduvöru-
sala var ekkert eðalvín og drukkið í þvílíku
magni af tuttugu og tveggja ára pilti, sem auk
þess var óvanur slíkri áraun, var það blátt
áfram hættulegt. Eiginlega er mesta mildi að
ekki fór verr.
Þegar risið var upp frá borðum uppgötvaði
ég að ég gat ekki staðið í fæturna. Aftur á móti
var hugsunin skýr. Mér voru aðstæðurnar full-
komlega ljósar, en hvað til ráða væri vissi ég
ekki. Þá varð mér litið á Lárus Blöndal. Ég
trúði honum fyrir því hvernig fyrir mér væri
komið og bað hann að hjálpa mér að komast út
úr lestrarsalnum og upp á herbergið mitt, núm-
er fimm á öðrum gangi. „Já, það geri ég gjarn-
an, bróðir sæll,“ sagði Lárus, tók mig í fangið
eins og barn, bar mig niður stigann, yfir húsa-
garðinn, og upp á herbergið mitt. Þar hjálpaði
hann mér að hátta, kom mér í rúmið, breiddi
vandlega yfir mig og kyssti mig góða nótt.
Þetta mun ég ætíð muna vini mínum, Lárusi
Blöndal, sem nú er löngu látinn. Frá og með
þessu andartaki bundumst við ævilöngum vin-
áttuböndum. Og enn, svo mörgum árum síðar,
er minningin um þennan atburð mér afar kær.
Og frá og með jólagleðinni komst á hið besta
samband milli Íslendinganna og okkar hinna.
Það var heldur engin furða. Við fengum að
sanna að þorri íslenskra Garðbúa var hinir
mætustu menn, vel gefnir og með hjartað á
réttum stað. Á þessum árum voru margir af
mínum bestu vinum Íslendingar.
Íslendingurinn óreyndi
Það má segja að það hafi líka komið Íslend-
ingunum vel að vingast við okkur. Það opnaði
mörgum þeirra dyr að dönskum menningar-
heimilum. Það kunnu þeir vel að meta og alls
staðar urðu þeir aufúsugestir. Á skömmum
tíma tókst þeim að laga sig að siðum og venjum
Kaupmannahafnarbúa. Það heyrði til undan-
tekninga að það mistækist. Ég minnist til að
mynda kornungs Íslendings sem kom hingað til
náms og fékk strax inni á Garði. Þetta var fríður
og aðlaðandi piltur, en svo ótrúlega barnalegur
að eftir stutta vist hér varð að senda hann heim.
Annars er ómögulegt að segja hvernig farið
hefði fyrir honum. Það vantaði ekki að hann var
vænsti piltur og það hefði aldrei hvarflað að
honum að gera nokkrum manni mein. En vegna
reynsluleysis og vanhæfni til að átta sig á að-
stæðum, kom hann sér í hið ótrúlegasta kland-
ur. Jafnvel Adam, ættfaðir okkar, hefði varla
farið svo furðulega að ráði sínu, hefði hann kom-
ið til Garðvistar í Kaupmannahöfn. Og samt má
ætla að frummaðurinn, Adam, hafi verið
reynslulausastur allra manna. Afrekið sem olli
því að senda varð hann heim hófst með
skemmtigöngu á Køgevegi. Hann stansaði fyrir
utan Pyttlukrána og virti fyrir sér þá merku
byggingu. Fyrir tilviljun stóð gestgjafinn í dyr-
unum og reykti pípu sína. Eftir að þeir höfðu
virt hvor annan fyrir sér um stund spurði gest-
gjafinn hvort hann vildi ekki koma inn og fá sér
eitthvað. „Jú, þakka yður fyrir,’’ svaraði hann
og gekk hinn. Gestgjafinn bauð honum að fá sér
mat, hvað hann og þáði. Um kvöldið spurði
gestgjafinn hvort hann vildi ekki gista og vísaði
honum síðan til herbergis. Í tvo daga fór hið
besta á með þeim. Íslendingurinn fann að hér
hafði hann kynnst einstöku góðmenni, sem
sýndi honum framúrskarandi gestrisni. Svo tók
gestgjafann að gruna að hér væri ekki allt með
felldu. Hann kom með reikning fyrir fæði og
húsnæði, sem Íslendingurinn botnaði ekkert í.
Hann hafði ekki hugmynd um að mönnum bæri
að borga fyrir það sem þeim var boðið, en krár
voru þá óþekktar á Íslandi. Það kom honum á
óvart að þessi vingjarnlegi maður sem hafði
verið honum svo góður, skyldi krefjast peninga
fyrir vikið. Hann hefði þó gjarna borgað hefði
hann yfirleitt átt grænan eyri.
Gestgjafinn sá að hér var ekki um neinn svik-
ara að ræða og vildi ekki reynast honum illa.
Hann og fógetinn yfirheyrðu hann og komust
að raun um að hann bjó á Garði. Svo spenntu
þeir hesta fyrir vagn og óku honum á Garð.
Gram prófessor tók á móti þeim og var sögð
upp öll sagan. Hann borgaði gestgjafanum
reikninginn og fól eldri samlanda piltisins um-
sjón með honum. Eftir að ráðgast hafði verið við
aðra Íslendinga urðu málalok þau að þessu
náttúrubarni var hjálpað til að ferðbúast og síð-
an var honum fylgt um borð í skip á leið til Ís-
lands.
Af öðrum Íslendingum
Milli Íslendinganna ríkti mikil samheldni og
gagnkvæm hjálpsemi. Eldri Íslendingar, sem
fluttir voru af Garði, en höfðu samt af ýmsum
ástæðum ílengst í borginni, mynduðu íslenska
nýlendu. Aldursforseti þeirra var Magnús Ei-
ríksson (1806–81) guðfræðingur. Hann var eft-
irtektarverður maður. Hann var faðirinn í veldi
hinna ungu Íslendinga. Þeir beygðu sig fyrir
skoðunum hans. En hann var líka maður sem
átti virðingu skilda. Hann var að vísu fátækur
og bjó við léleg kjör. Hann var hæglátur og vin-
gjarnlegur en alvarlegur í bragði, með sér-
kennilega fallegt höfuðlag. Hann sást sjaldan
hlæja. Hann var piparsveinn og gerði litlar
kröfur til lífsins. En það voru ekki bara Íslend-
ingar sem litu upp til gamla guðfræðingsins.
Hann var vel þekktur meðal fræðimanna í
heimi guðfræðinnar. Hann var lærður maður
og gjörsamlega vammlaus, bæði í hugsun og
framferði. Kannski mátti kalla hann sérvitring,
en það var ekkert spaugilegt við hann. Hann
lifði fyrir guðfræðina og vísindin. Hann hefði
hæglega getað komist til æðstu prestsembætta,
en hann var í andstöðu við kirkjuna og kærði sig
því ekki um embætti. Hann var ekki einn af
þeim sem hagræða skoðunum sínum og sann-
færingu í samræmi við stundlega hagsmuni.
Hann skrifaði hvert guðfræðiritið á fætur öðru
og báru þau vott um mikla þekkingu. En fáir
lásu þau og þau vöktu einungis athygli meðal
guðfræðinga. Kannski var gallinn sá, að fáir
urðu til að andmæla þeim og þau komust aldrei
að gagni inn í umræðuna. Blöðin fjölluðu um
þau af mikilli varfærni. Það er erfitt að skilja
hvernig honum tókst að kosta útgáfuna. Ritin
hafa ekki fært honum neinar tekjur, einungis
fjárútlát.
Annar og mun meira áberandi Íslendingur
var dr. phil. Grímur Thomsen (1820–96). Hann
var allt annarrar gerðar en Magnús Eiríksson.
Yfirleitt bar hann ekki með sér að vera Íslend-
ingur. Hann vann um tíma í utanríksiráðuneyt-
inu. Hann umgekkst fagurkera og stjórnmála-
menn, sótti veislur og var hinn heims-
mannslegasti, bæði í fasi og framgöngu. Hann
var annars góðum gáfum gæddur og lærður vel.
En þessi glæsiriddari í lakkstígvélunum með
gulu hanskana hafði aldrei jafnmikla þýðingu
fyrir unga landa sína og Magnús Eiríksson.
Seinna flutti hann aftur heim til Íslands og bjó
þar að hætti bænda, eftir að hafa þerrað af sér
glæsimennskuna.“
Heimildir
Ríkisskjalasafnið í Kaupmannahöfn:
Herbergjaskrá Garðs 1833–36.
Kirkjubækur Trinitatiskirkju 1835.
Konungsbókhlaðan í Kaupmannahöfn:
Københavnsposten 1835.
Aðrar heimildir
Bjarni Jónsson: Íslenskir Hafnarstúdentar, Rvk. 1949.
Gísli Brynjúlfsson: Dagbók í Höfn, Rvk. 1952.
Heiberg, J.L.: Prosaiske Skrifter, 8. b., Kbh. 1861.
Lárus Sigurbjörnsson: Leikfélag andans, Skírnir, Rvk.
1947.
Nielsen, Rasmus: Regensen, Erindringer fra 1858–62,
Kbh. 1906.
Páll Eggert Ólason: Jón Sigurðsson, I. bindi, Rvk. 1929.
Ploug, Hother: Carl Ploug, hans Liv og Gerning, Kbh.
1905.
Höfundur er þýðandi og guðfræðinemi.
„„Já, það geri ég gjarnan, bróðir sæll,“ sagði Lárus, tók mig í fangið eins og barn, bar mig niður stigann, yfir húsagarðinn, og upp á herbergið mitt.
Þar hjálpaði hann mér að hátta, kom mér í rúmið, breiddi vandlega yfir mig og kyssti mig góða nótt.“