Lesbók Morgunblaðsins - 28.09.2002, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. SEPTEMBER 2002 9
þessum hrörlegu bráðabirgðaskýlum. Þarna hitt-
ast strákar og stelpur innan um vafasaman litt-
eratúr Bataille og bókaskreytingar, sem öfum
þeirra og ömmum þættu argasta klám og siðspill-
ing.
Kaffihúsið – dæmigert tyrkneskt Imbiß –
stendur í kallfæri frá Bókasafninu. Fingrafar
Hirschhorn fer hér ekki milli mála frekar en í
hinum byggingunum. Ómerkilegum krossviði er
haldið saman með glærum, breiðum límböndum
svo að skálinn dúar eins og kláfur milli kletta
þegar of hart er stigið til jarðar. Manni þykir týra
að þetta klamburball skuli þola rigningu eins og
þá sem getur skvett sér ofan úr skýjunum yfir
Fuldu, ánni sem deilir borginni í tvennt. Bara að
skálarnir haldi þá hundrað daga sem Documenta
11 stendur. En utan við staðinn og allt um kring
sátu kærulausir sýningargestir í heitri kvöldsól-
inni og drukku öl innan um dúðaðar ömmur og
ungar, blæjulausar mömmur sem gættu
barnanna í sameiningu. Bakvið Imbißinn var
knattspyrnuvöllur hverfisins þar sem börnin
ærsluðust eftir tuðrunni, út og suður, svo oft lá
við að kaffihúsarotturnar á veröndinni fengju
knöttinn upp á diskinn í eftirrétt.
Óvenjulegur ferill
Þetta er þó ekki fyrsta tilraun Thomasar
Hirschhorn til að búa til nútímalegan minnis-
varða helgaðan þekktum andans manni. Um það
skal rætt eftir örstutta kynningu á manninum.
Þessi óvenjulegi listamaður, sem kominn er bak-
dyramegin úr listhönnunargeiranum inn í hinn
óháða hluta listheimsins, fæddist í Bern, höfuð-
borg Sviss árið 1957. Eins og títt er um sviss-
neska listamenn hlaut hann menntun sína í graf-
ískri hönnun, en hreinræktaðir listaskólar og
akademíur, óháðar hagnýtum greinum, þekkjast
ekki í þýskumælandi hluta landsins. Hirschhorn
var þó varla stiginn af skólabekk, árið 1984, þeg-
ar hann settist að í París þar sem hann hefur búið
æ síðan.
Það sem heillaði hann við hin nýju heimkynni
var hin pólitíska og félagslega vídd sem hann
saknaði í heimalandinu. Eftir að hafa unnið um
tveggja ára skeið í hópi grafískra hönnuða undir
firmaheitinu Grapus, sagði hann skilið við aug-
lýsingabransann til að helga sig alfarið myndlist,
einkum með áherslu á höggmyndalist. Honum
fannst hann ná enn betri tökum á félagslegum og
pólitískum tjáningarháttum sínum sem óháður
myndlistarmaður en sem grafískur hönnuður.
Fyrsta einkasýning hans, árið 1986, á Bar Flor-
éal í París, vakti ómælda athygli fyrir óvenjuleg
efnistök. Hrá og næsta óhefluð notkun hans á
hversdagslegum efniviði í tengslum við venjulegt
umhverfi, svo sem á ruslapokum, plexigleri,
spýtnabraki, pappa og álpappír, að viðbættum
álímdum auglýsingum úr tímaritum og texta-
brotum sem Hirschhorn skrifaði beint á pappa-
spjöldin, kom sýningargestum í opna skjöldu.
List hans virtist í senn fátækleg sökum ódýrra
efnislausna, og ríkuleg – jafnvel kappsfull – sök-
um allrar þeirrar upplýsingar sem hún miðlaði.
Segja má að raunverulegur frægðarferill
Hirschhorn hafi byrjað árið 1994, þegar Cather-
ine David, þá safnstjóri Galerie Nationale du Jeu
de Paume, – fyrrum Impressjónistasafnsins í
París – fékk hann til að taka þátt í margumtalaðri
sýningu sem kallaðist Invitations. Upp frá því
voru honum allir vegir færir. Meðal þekktustu
verka hans hin síðari ár má nefna „Skulptur Sort-
ier Station“, sem hann smíðaði fyrir hina kunnu
sýningu Skulptur Projekte í Münster í Þýska-
landi árið 1997. Skulptur Projekte er sýning sem
sett er upp á almannafæri í Münster á tíu ára
fresti, sannkallað óskabarn Kaspars König, hins
þekkta þýska sýninga- og safnstjóra.
Búðagluggar listasögunnar
Það er óhætt að segja að Hirschhorn hafi sleg-
ið í gegn með áðurnefndu verki, sem er tíu metra
langt plastskýli, þrír og hálfur metri að breidd og
tveir og hálfur metri á hæð. Á skýlinu eru tíu
stórir gluggar – nokkurs konar búðargluggar –
sem vísa veginn að verkum sem unnin eru með
eftirlætisefniviði listamannsins, tré, pappa, plex-
ígleri, límböndum og álpappír. Í búðargluggun-
um, sem eru lýstir upp með flennibjörtum flúr-
ljósaröðum – en flúrljós eru meðal eftirlætismiðla
myndhöggvarans – sýnir hann samsafn af verk-
um sem hann kallar „Höggmyndatilraunir“.
Þetta eru meðal annars tvívíðir verðlaunabikar-
ar; risastór logo, eða vörumerki framleiðenda
lúxusvarnings – heimatilbúin úr álpappír –
pappamódel með límböndum af höggmynd eftir
Rudolf Haizmann, sem sýnd var á sýningunni
Úrkynjunarlist, í Þýskalandi Þriðja ríkisins árið
1937; risastór, rauð og blá tár sem renna niður
kinnar unglingsstúlkna á sjónvarpsskermi;
myndbandsskjár til minningar um Otto Freund-
lich – málarann og myndhöggvarann kunna sem
lét lífið í Maidenek-fangabúðunum í Póllandi,
1943 – grínmódel úr sígarettupökkum af „Súl-
unni endalausu“ eftir Brancusi; og arkitektúr-
módel af sýndarrými fyrir listsýningar.
Nútímalistasafnið í París – í Pompidou-lista-
miðstöðinni – lét ekki á sér standa og hremmdi
verkið meðan það stóð enn uppi á mótum
Frauenstraße og Rosenstraße í Münster. Í bréfi
til Alison M. Gingeras, aðstoðarsýningastjóra
Guggenheimsafnsins í New York, sagði Hirsch-
horn að vissulega ætti Centre Pompidou „Skulpt-
ur Sortier Station“, en þó varðveitti verkið sjálf-
stæði sitt gagnvart safninu. Það er sjálft eins og
lítil miðstöð; geimstöð; gervihnöttur; með sína
eigin orku – en Hirschhorn er mjög upptekinn af
hugmyndum um orku og afl – eigin útgeislun, sitt
eigið forrit og áætlun, en frjálst eins og fuglinn og
öldungis óháð Pompidou-miðstöðinni. Listamað-
urinn taldi að verkið þyrfti ekki að vera beintengt
við safnið. Því lengra sem það væri staðsett frá
Pompidou-miðstöðinni, þegar það væri sýnt,
þeim mun betur hljómaði það sem sjálfstætt safn
innan safns.
Segja má að „Skulptur Sortier Station“ sé
nokkurs konar safnverk um nánustu sögu högg-
myndalistarinnar í nútíma og samtíma. Verkið er
í senn beitt og gamansöm ádeila á erfiðleikana
sem mæta listamönnum sem vilja varðveita
marktækt innihald í verkum sínum. Meðal ann-
ars standa þeir frammi fyrir áleitinni og ójafnri
samkeppninni við munaðarvöru sem framleidd er
á færibandi og þjarmar sífellt meir að listinni. Þá
er sjálfur grundvöllur listamannsins í samtím-
anum skekinn eftir að framúrstefnulistin leið
undir lok. Engin ný skipan mála hefur komið í
staðinn og því er grundvöllur listamannsins
ótryggari nú en nokkru sinni fyrr. Allar þessar
vangaveltur og margar fleiri gægjast út um búð-
argluggana á hinu einstæða verki Hirschhorn.
Minnismerki, kíoskar og altari
Það sem hefur þó sett hvað sterkastan svip á
verk hans á undanförnum þremur árum eru án
efa minnisvarðarnir, eins og tileinkunin til Bat-
aille á Documenta 11 í Kassel í sumar. Margir
minnast áþekkrar tileinkunar til heimspekings-
ins Spinoza (1632–1677) í Amsterdam árið 1999.
Þá reisti Hirschhorn veglegan minnisvarða til-
einkaðan Gilles heitnum Deleuze (1925–1995) í
Avignon árið 2000. Minnisvarðinn, sem var úr
bláleitu límbandi, er risastór, gerður eftir þekktri
ljósmynd af heimspekingnum franska þar sem
hann hallar sér fram á olnbogana og starir frán-
um augum fram fyrir sig. Skammt frá minnis-
varðanum smíðaði listamaðurinn skála úr plasti,
límböndum og spýtum. Þar gátu gestir hallað sér
í mjúkum sófum og notið rita heimspekingsins.
Eins og Bataille-varðinn fékk styttan af Deleuze
engan frið fyrir klifrandi ungviði, sem eflaust
kann betur að meta óvenjuleg verk Thomasar
Hirschhorn en margur fullorðinn.
Fjölmörg önnur merkileg verk liggja eftir
þennan sérstæða myndhöggvara, sum í formi
blaðaturna – kíoska – en önnur áþekk altari úr
kirkjum. Eins hefur hann gert eftirlíkingar af
risastórum Rolex-úrum, bílastæðum og flugvöll-
um. Hirschhorn benti á þá staðreynd allnokkru
fyrir 11. september 2001, að flugvellir og flug-
vélar væru einhver táknrænustu einkenni auðs,
valda og hraða í samfélagi nútímans.
Hver sá sem réði yfir þessum farartækjum eða
gæti nýtt sér þau þegar hann vildi væri sannkall-
aður kóngur í ríki sínu. Athafnalíf og samskipti í
nútímanum kristallast að mati myndhöggvarans
í flugvöllum og flugstöðvum. Hvergi opinberast
heimur tækni, fjármagns og valda, að hans mati,
skýrar en einmitt í þessum miðstöðvum lang-
ferða og hnattrænna samskipta.
Aðeins tveimur árum eftir að hann sýndi um-
hverfisverk sitt „Flugplatz – Welt“ í Arsenale-
byggingunni á Tvíæringnum í Feneyjum 1999,
voru farþegaþotur, hin voldugu samgöngutæki
nútímans, notaðar sem sprengjur á viðskipta-
hverfi neðri Manhattan. Thomas Hirschhorn
neitar því staðfastlega að hann sé spámaður og
flugvallarverk hans megi túlka sem fyrirboða
harmleiksins 11. september. Hins vegar má vel
greina í verkum hans ákveðin þáttaskil í myndlist
samtímans. Frammi fyrir djörfum og djúpsækn-
um samsetningum hans finnst mörgum sem dufl
og daður við afstöðu- og hugsunarleysi sé nú allt í
einu á hröðu undanhaldi.
Morgunblaðið/Halldór Björn
ðinn miðpunktur; risastórt abstraktverk, um þriggja mannhæða hátt, úr brúnu límbandi.“
áleitu límbandi, er risastór, gerður eftir þekktri ljósmynd af heimspekingnum franska þar sem hann
ér fram á olnbogana og starir fránum augum fram fyrir sig.“
„Meðal þekktustu verka Hirschhorns hin síðari ár má nefna „Skulptur Sortier Station“, sem hann
smíðaði fyrir hina kunnu sýningu Skulptur Projekte, í Münster, í Þýskalandi, árið 1997.“
Höfundur er lektor við Listaháskóla Íslands.