Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. OKTÓBER 2002
I Undanfarið hefur rekið á fjörur okkar nokkraáhugaverða fræðimenn frá útlöndum. Við einn
þeirra, Zygmunt Bauman, er rætt í Lesbók í dag
en hann var einn af fyrirlesurum á hnattvæðing-
arráðstefnu Háskóla Íslands um síðustu helgi.
Bauman er kominn hátt á áttræðisaldur en er
ákaflega virkur í hinu alþjóðlega fræðasamfélagi.
Hæfileiki hans til þess að endurnýja sig er aðdá-
unarverður en nýlegar bækur hans um póstmód-
ernisma, hnattvæðingu og siðfræði eru meðal
þess athyglisverðasta sem komið hefur út á þeim
sviðum hin síðari ár. Það fór heldur ekki fram
hjá neinum sem hlýddi á Bauman um síðustu
helgi að þar fer maður sem hefur brennandi
áhuga á því að öðlast skilning á margflóknum
samtímanum. Og það leyndist heldur ekki að þar
fór maður sem talaði af mikilli reynslu og þekk-
ingu þrátt fyrir að koma fram af stakri hógværð.
II Ítalska fræðikonan Rosi Braidotti vakti einn-ig mikla athygli er hún hélt fyrirlestur á
kvennafræðaþingi við Háskóla Íslands fyrir
þremur vikum en rætt verður við hana hér í Les-
bók áður en langt um líður. Helsta viðfangsefni
Braidotti eru sjálfsmyndir okkar hvað varðar
kyn, þjóðerni, húðlit, aldur, samfélagsstöðu, sögu-
lega og landfræðilega staðsetningu. Hún telur
ekki ósvipað og Bauman að þessir þættir í sjálfs-
mynd okkar séu farnir á flot og þarfnist þess
vegna sífelldrar endurskoðunar. Bauman talar í
þessu samhengi um hinn ókunna í samfélagi
samtímans en Braidotti líkir sjálfsveru samtím-
ans við hirðingja sem flakkar á milli. En um leið
og hirðingjarnir eru mikilvægur þáttur í mann-
lífinu eru þeir víða óvelkomnir eins og hinir
ókunnu. Þetta veldur togstreitu og óöryggi. Jafn-
framt verður þetta til þess að í æ ríkari mæli
leiðum við hugann að sjálfsmynd okkar, hvað
það merkir til dæmis að vera Íslendingur eða
Evrópubúi á tímum þegar þjóðríkin í sinni
gömlu mynd eru að renna sitt skeið á enda.
III En það vakti ekki síður athygli í máli þess-ara tveggja erlendu fræðimanna hvað þeir
töluðu af miklum sannfæringarkrafti, öryggi og
vissu um rannsóknir sínar. Og þetta gerðu þau
vegna þess að þeim hefur báðum tekist að lyfta
fræðum sínum upp úr kenningastaglinu og beina
sjónum að hinum samfélagslegu úrlausnar-
efnum. Og það hafa þau getað gert vegna þess að
þau eru bæði að vinna í umhverfi sem hefur
meðtekið og viðurkennt þær kenningar og aðferð-
ir sem þau beita. Og hvaða kenningar og aðferð-
ir eru það? Jú, sömu kenningarnar og aðferð-
irnar sem sumir íslenskir fræðimenn hafa verið
að tileinka sér á síðustu árum og kenndar eru
við póststrúktúralisma og póstmódernisma. Er-
lendis eiga þessar kenningar og aðferðir sér
langa sögu eða allt aftur á sjöunda áratug síð-
ustu aldar. Hérlendis hafa þær hins vegar ekki
hlotið mikinn hljómgrunn nema í tiltölulega fá-
mennum hópi allt fram á þennan dag og raunar
hefur hugtakið póstmódernismi orðið að skamm-
aryrði fyrir einhvern misskilning. Það sem and-
ófsmenn þessara kenninga hérlendis hafa einna
helst haft á móti þeim er að þær séu óábyrgar,
ómarkvissar og ópraktískar. Það hefði verið gleði-
legt að heyra þá ræða slíkar athugasemdir við
þau Bauman og Braidotti í fúlustu alvöru.
NEÐANMÁLS
S
KOÐANAKÖNNUN DV nú í vik-
unni varpaði ljósi á þá dapurlegu
staðreynd að tæplega þriðjungur
Íslendinga er andvígur varan-
legri búsetu fólks af öðrum litar-
hætti á Íslandi. Á sama tíma
fáum við fréttir af kynþáttaátök-
um í Breiðholtinu þar sem ung-
lingahópar takast á, vopnaðir kylfum og hnífum,
efldir af logandi hatri. Menn hafa undanfarna
daga sett fram ýmsar mögulegar skýringar á
þessari óheillavænlegu þróun. Hún hefur verið
rakin til fjölmiðla, málflutnings ofstækishópa,
breytts efnahags, vafasams uppeldis og eðlis-
lægra eiginleika, en jafnframt hefur verið bent á
að Íslendingar skeri sig ekki frá öðrum Norð-
urlandaþjóðum að þessu leyti. Einnig mætti
spyrja sig hvers konar mannskilningur móti hug-
myndir þessa fólks, auðveldi þeim að lifa með
viðhorfum sínum og réttlæta skoðanir sínar.
Sagnfræðiritið Af ókunnra manna völdum eft-
ir Philip Dray fjallar um aftökur svartra án dóms
og laga í Bandaríkjunum frá lokum 19. aldar
fram yfir miðja 20. öld. Þar er að finna frétta-
ljósmynd sem tekin er á aftökustað. Ungur
svertingi hangir í reipi sem fest hefur verið í tré.
Hann var tekinn af lífi fyrir að „hræða“ hvíta
konu, en ekki fyrr en morðingjar hans höfðu pínt
hann vel og lengi. Hendur hans eru járnaðar
saman og reipið hefur skorið sér leið inn í hálsinn
svo að höfuðið virðist við að losna frá bolnum.
Áhorfendurnir eru þó líklega það óhugnanleg-
asta við myndina. Í þeim litla hópi sem starir á
lífvana og limlestan líkama mannsins eru nokkur
börn. Engan ótta eða undrun er að sjá á þeim og
andlit stúlkubarnsins sem stendur við rætur
trésins er fullt af kátínu. Hvað lærðu þessi börn
af foreldrum sínum sem gerði þeim kleift að líta
ekki undan í hryllingi? Með þessu er ég ekki að
segja að þriðjungur íslensku þjóðarinnar vilji
sækja reipi út í bílskúr og festa alla hörunds-
dökka nýbúa upp í ljósastaura. En það er úti-
lokað að fólk sem ekki vill þurfa að umgangast
manneskjur af öðrum litarhætti sé að fræða börn
sín um hörmulegar afleiðingar kynþáttahaturs.
Ítalski gyðingurinn Primo Levi dvaldi í rúmt ár í
Auschwitz og eyddi stórum hluta ævi sinnar í að
greina mannlega illsku. Fyrsta bók hans, Ef
þetta er maður, hefst á ljóði sem ég hef hér þýtt
lauslega og fjallar um ábyrgð foreldra:
Þið sem búið við öryggi
í hlýjum húsum,
og fáið heita máltíð á hverju kvöldi
þegar þið snúið heim til vina:
Er þetta maður
sem vinnur í forinni,
sem þekkir enga hugarró,
sem berst um hvern brauðmola,
sem deyr þegar einhver segir já eða nei?
Er þetta kona,
snoðuð og nafnlaus
svo rúin þreki að hún man ekkert,
augun tóm og kviðurinn kaldur
eins og á froski um vetur?
Hugleiðið að þetta gerðist.
Ég fel ykkur þessi orð.
Ristið þau í hjarta ykkar
heima, á götum úti,
er þið háttið og rísið á fætur.
Hafið þessi orð yfir börnum ykkar:
Megi hús ykkar annars hrynja,
sjúkdómar hrjá ykkur,
og börn ykkar snúa burtu ásjónu sinni.
Eigum við að sætta okkur við hversdags illsk-
una sem sumir kalla fordóma og aðrir þekking-
arleysi?
Eigum við að sitja þegjandi hjá meðan þriðj-
ungur íslenskra barna er alinn upp við það á góð-
um heimilum að fólk með annan hörundslit eigi
ekki heima á Íslandi?
FJÖLMIÐLAR
AÐEINS FYRIR HVÍTA!
G U Ð N I E L Í S S O N
E i g u m v i ð a ð s æ t t a
o k k u r v i ð h v e r s d a g s
i l l s k u n a s e m s u m i r
k a l l a f o r d ó m a o g a ð r i r
þ e k k i n g a r l e y s i ?
ÞEGAR ég var 19 ára gömul lagði
ég land undir fót og hélt til borg-
arinnar Caen í Norður-Frakklandi til
að læra frönsku. Dag nokkurn rölti
ég á safn þar sem gat að líta merki-
legan grip; skó Marie Antoinette sem
hún átti að hafa misst á leiðinni upp
á höggstokkinn. Þetta var skór með
hæl, varla stærri en númer 34. Hann
var hálfmóskulegur á litinn en hafði
kannski einhvern tímann verið gul-
leitur. Þótt ég vissi vel að það væri
bannað dró ég upp myndavélina og
tók mynd af skónum.
Óðara spruttu fram kona og karl
sem kunnu illa við uppátektarsemi
mína og lásu mér pistilinn. En ég
yppti bara öxlum og sagðist vera túr-
isti. Það er nú ekki eins og vegg-
spjöld af myndavélum með bann-
merki yfir séu alþjóðleg tákn sem
allir hafi á reiðum höndum. Mánuði
síðar ákvað ég að fara heim og skrá
mig í frönskudeild Háskóla Íslands.
Það var mikið gæfuspor, a.m.k.
meira gæfuspor en þau sem hún
Marie Antoinette gekk að högg-
stokknum hér í den.
Nú hafa Íslendingar eignast sína
eigin Marie Antoinette, Kjartan
Ólafsson, þingmann Sjálfstæð-
isflokksins á Suðurlandi, sem, eins
og frægt er orðið, benti þjóðinni á
að taka slátur. Ekki er laust við að sú
speki minni óþægilega á 200 ára
gamlan „oneliner“ Marie Antoinette
þegar hún spurði af hverju Frakkar
ætu ekki bara kökur þegar hungr-
aður lýðurinn fór í hverja mótmæla-
gönguna á fætur annarri til að
heimta brauð.
Gerður Kristný
Mannlíf
Á heimleið
Djöfuls vitleysingur getur maður
verið! Ég er nú á fullu í að safna mér
peningum og skipuleggja flutning til
Íslands, af öllum löndum. Og af
hverju? Af því að ég fæddist þar og
var með einhverju liði í Vogaskóla
og féll svo í MS og droppaði út úr
Kvennó og naut mín ekki fyrr en í
kvöldskóla MH. Þess vegna flyt ég
aftur til bananalýðveldisins með litlu
klíkuna mína. Þetta frábæra gengi
sem ég væri til í að rappa um líkt og
Eminem og allir þeir. Því ég elska
þau í ræmur. Vil þeim allt það besta
og veit að konan er sammála mér.
Samt flytjum við aftur til þriðja heims
ríkisins Íslands sem stærir sig af upp-
loginni tölfræði um að við séum æð-
isleg.
Mikael Torfason
www.jpv.is
Morgunblaðið/Kristinn
Undir eftirliti.
SÖGUR ÚR
EINKALÍFI
NÝJASTA bók suður-ameríska
rithöfundarins Isabel Allende
kemur út í enskri þýðingu um
þessar mundir. Bókin heitir á
frummálinu
La Ciudad de
las Bestias og
ber enska tit-
ilinn City of
the Beasts
(Borg skepn-
anna). Þar
segir af Alex
Cold sem flýg-
ur til New
York til að dvelja hjá ömmu
sinni. Sú er einmitt að leggja af
stað í könnunarleiðangur um
Amazon-frumskóginn og
ákveður að kippa Alex með.
Isabel Allende er uppalin í
Chile og er einn þeirra suður-
amerísku höfunda sem veittu
straumum pólitísk hlaðins töfra-
raunsæis inn í bókmenntir
heimsins. Sjálf er Allende
frænka Salvador Allende for-
seta Chile sem hrint var af stóli
og myrtur í valdaráni her-
stjórnar undir forystu Augusto
Pinochet. Fyrsta skáldsaga All-
ende, Hús andanna, kom út árið
1982 og sló í gegnum um heim
allan. Síðan hefur Allende skip-
að sér sess meðal helstu sagna-
meistara samtímans.
Barnasaga frá Hiaasen
Bandaríski rihöfundurinn Carl
Hiaasen hefur sent frá sér
barnabókina Hoot (Ugluvæl).
Þar segir af ungum dreng, Roy
Eberhart, sem er enn einn gang-
inn að byrja í nýjum skóla, þar
sem hann þekkir engan. Þá tek-
ur hrekkjalómur að ofsækja
hann í þokkabót, en brátt kemst
Roy að því að ef ekki væri fyrir
hrekkjalóminn, hefði hann ekki
kynnst Beatrice, og þá hefði
hann heldur ekki flækst inn í
spennandi mál er varðar smá-
uglur í útrýmingarhættu.
Carl Hiaasen þykir einn at-
hyglisverðasti glæpasagnahöf-
undur samtímans, en hann hef-
ur vakið athygli fyrir frábæran
stíl og endurvinnslu á hefðinni.
Hoot er fyrsta barnabók höf-
undarins en hann sendi fyrr á
árinu frá sér reyfarann Basket
Case.
Hiaasen er lærður blaðamað-
ur og starfar hann jöfnum hönd-
um við skáldsagna- og greina-
skrif. Hann vakti fyrst athygli
með reyfurum á borð við Double
Whammy og Tourist Season, og
hefur skapað sér traustan sess
sem „gáfulegur“ glæpasagna-
höfundur.
Líf Viktoríumanna
Skáld- og ævisagnahöfundurinn
A.N. Wilson hefur sent frá sér
sagnfræðirit sem vakið hefur
mikla athygli í Bretlandi og
fjallar um Viktoríutímabilið og
áhorf þess. Nefnist bókin ein-
faldlega The Victorians og
gengur Wilson þar út frá því að
hinn vestræni nútími eigi sér
sterkar rætur í Viktoríu-
tímabilinu. Fjallar hann um inn-
reið iðnvæðingar og heims-
valdastefnu út frá sjónarhóli
fólksins sem átti átt í að móta
eða fjölluðu um þessarar hrær-
ingar. Meðal þeirra stjórnmála-
manna, hugsuða, rithöfunda og
kaupsýslumanna sem fjallað er
um eru Karl Marx, William
Morris, George Bernard Shaw,
Prince Albert, Disraeli og
Charles Dickens. Þá er sjónum
beint að hinum valdlausu þátt-
takendum sögunnar, konum, fá-
tækum og hugsjónafólki.
A.N. Wilson er þekktur fyrir
skáldleg og ævisöguleg skrif
sín, og hefur unnið til fjölda
verðlauna á því sviði.
Ný skáldsaga
frá Allende
ERLENT
Isabel Allende