Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.2002, Blaðsíða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 26.10.2002, Blaðsíða 10
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. OKTÓBER 2002 H ryðjuverkaárásirnar á tví- turnana í New York og her- málaráðuneytið í Wash- ington fyrir rúmu ári hafa haft gríðarleg áhrif á bandarískt þjóðlíf. Það kemur ekki síst fram í minnkandi umburðarlyndi í garð þeirra sem eru annarrar skoðunar en stjórnvöld á því hvernig eigi að bregðast við árásunum, aukinheldur sem umræða um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs er því marki brennd að menn vilja slá skjaldborg um Ísrael og Ísraelsmenn. Einnig ber nokkuð á því að lit- ir listamenn bregðist öðru vísi við hryðjuverk- unum og eftirmálum þeirra en gengur og ger- ist, þá helst róttæk rapp- og/eða ljóðskáld. Mikið uppistand varð í lok síðasta mánaðar og upphafi þessa þegar Amiri Baraka, sem er eitt helsta svarta ljóðskáld Bandaríkjanna, flutti harkalegt ádeiluljóð á ljóðahátíð í New Jersey, en í ljóðinu heldur Baraka því meðal annars fram að árásin hafi verið gerð með vit- und bandarískra stjórnvalda og leyniþjónustur fjölmargra ríkja, þar á meðal Ísraels, hafi vitað af henni fyrirfram. Þetta varð meðal annars til þess að raddir heyrðust um að rétt væri að svipta Baraka lárviðarskáldsnafnbót, en hann var gerður að lárviðarskáldi New Jersey í vor. Amiri Baraka er fæddur í október 1934 og var nefndur Everett LeRoi Jones. Hann tók BA-próf í ensku 1954 og gegndi síðan herskyldu í bandaríska flughernum til 1957 en settist síðan að í Greenwich Village á Manhattan í New York og var í félagsskap skálda og listamanna sem settu svip sinn á Greenwich Village á þessum tíma. Hann rit- stýrði um tíma bókmenntatímariti og stofnsetti síðan Totem-bókaútgáfuna sem gaf meðal ann- ars út fyrstu bækur Allens Ginsbergs, Jacks Kerouacs og fleiri beat-skálda. Fyrsta ljóðabók Jones, Inngangur að tutt- ugu binda sjálfsvígsskilaboðum, kom út 1961 og á næstu árum skrifaði hann meðal annars leikrit sem sýndu aukna vantrú hans á að blökkumenn myndu spjara sig í þjóðfélagi hvítra. 1963 skrifaði hann þekkta bók um blús- tónlist og 1964 fékk hann Obie-verðlaunin fyrir leikritið umdeilda Dutchman, sem síðar var kvikmyndað. Morðið á Malcolm X, litríkasta talsmanni svartra múslima, hafði svo djúp áhrif á Jones að hann sagði skilið við lífið sem hann lifði, skildi við eiginkonu sína, ljóðskáldið Hettie (Cohen) Jones, sem er hvít, og fluttist í Harlem-hverfið í New York. Þar tók hann virk- an þátt í menningarstarfi svartra og setti með- al annars fram þá kenningu að svartir íbúar Bandaríkjanna væru í raun önnur þjóð en þeir hvítu. 1967 kvæntist Jones ljóðskáldinu svarta Sylvia Robinson og ári síðar snerist hann til múslimatrúar og tók sér nafnið Imamu Amiri Baraka. Næstu árin tók Baraka virkan þátt í rétt- indabaráttu blökkumanna og var leiðtogi músl- imasafnaðar. 1974 lagði hann af nafnið Imamu, sem þýðir andlegur leiðtogi, enda hafði hann tileinkað sér marxíska hugsun og heimspeki. Samhliða trúarlegu, menningarlegu og póli- tísku starfi næstu árin hélt Baraka áfram að skrifa ljóð og leikrit. 1987 kom út ævisaga hans. Amiri Baraka er margverðlaunaður fyrir verk sín, ýmist frumsamin eða verk sem hann hefur ritstýrt. Áður er getið Obie-verð- launanna en hann hefur einnig hlotið PEN/ Faulkner-verðlaunin, viðurkenningu Rocke- feller-stofnunarinnar fyrir leiklist, Langston Hughes-verðlaunin og sérstaka viðurkenningu fyrir ævistarf frá Before Columbus-stofnun- inni. Baraka hefur stundað kennslu árum saman, meðal annars kennt ljóðlist, bókmenntafræði og leikritun í New York og San Francisco, en einnig hefur hann kennt við Yale-háskóla og George Washington-háskólann. Hann er pró- fessor í afrískum fræðum við fylkisháskólann í New York og lárviðarskáld New Jersey-fylkis síðan í vor, en hann býr í New Jersey. Baraka segir að hann hafi horft á hörmung- arnar 9. september 2001 með fjölskyldu sinni út um baðherbergisglugga og á næstu dögum hafi hann byrjað á ljóðinu umdeilda. Hann hef- ur látið þau orð falla í viðtölum að reiðin hafi drifið hann áfram, fyrst hafi hann verið skelf- ingu lostinn og síðan hafi honum ofboðið æðið sem hljóp á landa hans yfir hryðjuverkunum í ljósi þess að honum fannst að aldrei hafi þær hörmungar sem dunið hafa yfir svarta vakið viðlíka viðbrögð. Hann lauk við ljóðið, Somebody Blew Up America, 1. október, sendi það til fjölmargra og birti á Netinu, aukinheldur sem hann las það upp víða vestan hafs og í ferðum til Evrópu. Svo virðist sem enginn hafi tekið eftir ljóðinu fyrr en Baraka flutti það sem lárviðarskáld á ljóðahátíð í Waterloo, New Jersey, í september sl. 2.000 gestir tóku því vel þegar Baraka veitt- ist að Bush og handbendum hans í ljóðinu en þegar þar kom að Baraka las línurnar „Hver vissi að sprengja átti World Trade Center / Hver sagði 4.000 ísraelskum starfsmönnum tvíturnanna / að vera heima daginn þann“ byrj- uðu allmargir að baula á skáldið og að loknum lestrinum vissu viðstaddir ekki hvernig ætti að taka ljóðinu. Daginn eftir veittist dagblað gyðinga í New Jersey harkalega að Baraka og öðru ljóðskáldi sem lét þau orð falla að allar sprengjur væru sjálfsvígssprengjur. Í framhaldinu lét ADL, Anti Defamation League, sem berst gegn gyð- ingahatri, málið til sín taka og krafðist þess að fylkisstjóri New Jersey svipti Baraka lárvið- arskáldstigninni. Það er aftur á móti ekki á hans valdi, en hann óskaði eftir því við Baraka að hann segði af sér sem sá síðarnefndi neitar alfarið; segist ekki geta sætt sig við að mega ekki segja það sem hann telur sannleika og bendir á að víða í ljóðinu sé hann að amast við kúgun og fasisma og þar á meðal þeim öflum sem myrtu milljónir gyðinga í seinni heims- styrjöldinni. Þær línur sem standi í frammá- mönnum gyðinga séu slitnar úr samhengi og viðbrögðin við ljóðinu dæmigerð fyrir þá skoð- anakúgun sem sé allsráðandi í Bandaríkjunum nú um stundir þar sem ekki sé hægt að gagn- rýna framferði Ísraelsstjórnar án þess að vera talinn gyðingahatari. HVER? HVER? HVER? arnim@mbl.is Bandaríska ljóðskáldið Amiri Baraka hefur fengið það óþvegið fyrir harkalegt ádeiluljóð um 11. sept- ember. ÁRNI MATTHÍASSON segir frá skáldinu og ljóðinu umdeilda sem er birt að hluta hér á síðunni. Amiri Baraka (Allt hugsandi fólk er á móti hryðjuverkum hvort sem þau eru innalands eða utan ... en ekki má nota ein til að fela önnur) Þeir segja það hafi verið hryðjuverkamaður barbarískur A Rabi, í Afganistan það var ekki amerískur hryðjuverkamaður það var ekki Klanið eða snoðinkollur eða þeir sem sprengja upp niggara kirkjur eða endurfæðast á dauðadeildinni það var ekki Trent Lott eða David Duke eða Giuliani eða Schundler, Helms á eftirlaunum það var ekki lekandinn dulbúinn hvítlakaveikirnar sem hafa myrt blökkumenn skelft skynsemina og geðheilsuna megnið af mannkyninu, að vild þeir segja (hverjir sögðu?) hverjir segja hverjir greiða hverjir ljúga hverjir dulbúast hverjir héldu þrælana hverjir fengu verðmætið úr fénu hverjir fitnuðu af plantekrum hverjir frömdu þjóðarmorð á indíánum reyndu að eyða svartri þjóð hver býr á Wall Street fyrstu plantekrunni sem skar undan þér nauðgaði mömmu þinni myrti pabba þinn hver er með tjöruna, hverjir eru með fiðrið hver er með eldspýtuna, hverjir kveiktu eldinn hver drap og réð hver segist guð og er þó djöfullinn hver er langstærstur hver er langbestur hverjum líkist Jesú ----------------- hverjir áttu þrælaskipið hverjir stjórna hernum hver er gerviforsetinn hver er stjórnandinn hver er bankastjórinn hver/ hver/ hver/ hverjir eiga námuna hverjir rugla þig í ríminu hverjir eiga brauðið hverjir þurfa frið hverjir heldur þú að þurfi stríð hverjir eiga olíuna hverjir strita ekki hverjir eiga akurlendið hverjir eru ekki niggarar hver er svo mikill að enginn er meiri hverjir eiga þessa borg hverjir eiga loftið hverjir eiga vatnið hver á íbúðarholuna þína hver rænir og stelur og svíkur og myrðir og gerir lygar að sannleik hver kallar þig rudda hver býr í stærsta húsinu hver fremur mesta glæpinn hver fer í frí þegar honum hentar hverjir drápu flesta niggara hverjir drápu flesta gyðinga hverjir drápu flesta Ítali hverjir drápu flesta Íra hverjir drápu flesta Afríkumenn hverjir drápu flesta Japani hverjir drápu flesta Suður-Ameríkumenn hverjir/ hverjir/ hverjir/ hverjir eiga hafið hverjir eiga flugvélarnar hverjir eiga kringlurnar hverjir eiga sjónvarpið hverjir eiga útvarpið hver á það sem menn vita ekki að sé eign hver á eigendurna sem eru ekki raunverulegir eigendur hverjir eiga úthverfin hverjir mergsjúga borgirnar hverjir semja lögin hverjir gerðu Bush að forseta hver trúir því að suðurríkjafáninn þurfi að blakta hver talar um lýðræði og lýgur HVER/ HVER/ HVER/HVER hver er dýrið í opinberunarbókinni hver er 666 hver ákvað kossfestingu Jesú hver er djöfullinn í raun hverjir högnuðust á þjóðarmorði á Armenum hverjir eru mestu hryðjuverkamennirnir hverjir breyttu Biblíunni hverjir drápu flesta hverjir vinna flest illvirki hverjir hafa ekki áhyggjur af að komast af hverjir eiga nýlendurnar hverjir stálu mestu landi hverjir stjórna heiminum hverjir segjast góðir en vinna aðeins illt hverjir eru mestu böðlarnir hverjir/ hverjir/ hverjir/ hver á olíuna hver vill meiri olíu hver sagði þér hverju þú átt að trúa en síðan kemur í ljós að er lygi hver/ hver/ ??? hverjur eru uppsretta Bins Ladens, kannski eru þeir Satan hverjir borga CIA hver vissi að sprengjan myndi springa hver veit hvers vegna hryðjuverkamennirnir lærðu að fljúga í Flórída, San Diego hver veit hvers vegna fimm Ísraelsmenn kvikmynduðu sprenginguna og skellihlógu á meðan hverjir þurfa olíu þegar sólin er ekki á förum ---------------- hverjir settu gyðingana í ofna og hverjir hjálpuðu þeim hver sagði „Ameríku allt“ og samþykkti gulu stjörnuna HVER/HVER/ ----------------- hver vissi að sprengja ætti World Trade Center hver sagði 4.000 ísraelskum starfsmönnum tvíturnanna að vera heima daginn þann hver sagði Sharon að halda sig fjarri? hver/ hver/ hver/ Sprenging uglunnar segir í dagblaðinu andlit djöfulsins sást hver HVER hver HVER hverjir græða á stríði hverjir græða á ótta og lygum hver vill að heimurinn sé eins og hann er hver vill að heiminum stjórni nýlendustefna og kúgun þjóða og ótti, ofbeldi og hungur og fátækt hver stjórnar helvíti hver er valdamestur allra hvern þekkir þú sem hefur séð guð en allir hafa séð djöfulinn eins og ugla sem springur í lífinu í huganum í sjálfinu eins og ugla sem þekkir djöfulinn alla nóttina, allan daginn ef þú hlustar, eins og ugla springur í eldi við heyrum spurningarnar kvikna í skelfingareldi eins og blístur í óðum hundi eins og sýruspýja elda helvítis hver og hver og HVER og hver hver hveeer og hveeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeer! Ljóðið er nokkuð stytt. Það má lesa í heild á frummálinu á vefsetri Amiri Baraka, www.amiribaraka.com. Til- vísun í uglu er vitaskuld vegna þess að enska spurnarfornafnið „who“ hljómar eins og ugluvæl. EINHVER SPRENGDI AMERÍKU

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.