Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 2002
RITHÖFUNDURINN Eva Hoff-
man hefur sent frá sér sína fyrstu
skáldsögu, en fram til þessa hefur
Hoffman skipað sér í röð athygl-
isverðustu höfunda og gagnrýn-
enda bandarísks bókmennta-
heims. Vakti hún ekki síst athygli
fyrir minningasöguna Lost in
Translation (Týnd í þýðingu) sem
fjallar um æsku höfundarins í
Póllandi og sem innflytjandi í
Bandaríkjunum.
Nýja skáldsagan eftir Hoffman
nefnist The Secret (Leynd-
armálið) en þar kannar höfund-
urinn siðferðilegar spurningar í
tengslum við klónun á mönnum.
Bókin er nokkurs konar sam-
blanda af leynilögreglusögu og
vísindaskáldsögu, en hún gerist í
nálægri framtíð og lýsir uppvexti
og leit ungrar konu að sannleik-
anum um uppruna sinn.
Iris er einræktað afkvæmi
móður sinnar Elizabeth og elst
upp í mikilli nánd við hana, á
heimili sem móðirin hefur ein-
angrað sig á í afskekktum bæ.
Þetta veit Iris ekki fyrr en hún
flytur til New York til að leita að
sjálfri sér.
Þessi nýja skáldsaga þykir
einkar ólík ljóðrænum og hug-
myndafræðilega innblásnum
fyrri skrifum Hoffman, og þykir
gagnrýnanda The New York
Times, Hoffman sýna á sér nokk-
uð lakari rithöfundarhlið í bók-
inni. Ekki eru þó allir sammála
því og vekur bókin áhuga fjöl-
margra umsagnaraðila fyrir að
takast á við áhugaverð heim-
spekileg efni.
Ritgerðir Frazens
Rithöfundurinn Jonathan Fra-
zen, sem hlaut gríðarlegt lof (m.a.
National Book Award) fyrir
skáldsögu sína
The Correct-
ions, hefur
sent frá sér
greinasafnið
How to Be
Alone (Að
vera einsam-
all). Þar hefur
höfundurinn
tekið saman
tólf ritgerðir sem birtust m.a. í
The New Yorker og Harper’s Mag-
azine, á árunum 1994 til 2001 og
fjalla um vaxandi firringu Banda-
ríkjamannanna í neyslumenningu
samtímans. Tekur Frazen þar á
almennum og persónulegum efn-
um og þykir fela í sér djúpa rýni á
menningu samtímans.
Vond gagnrýni og góð
Bad Press: The Worst Critical Re-
views Ever! (Vond umfjöllun)
nefnist ný bók eftir Lauru Ward
þar sem fjallað er um sögu gagn-
rýni á lifandi hátt. Þar hefur
Ward safnað saman gagnrýni á
sviði bókmennta, tónlistar, leik-
húss, myndlistar, og ýmissa sviða
skemmtanalífsins, úr tímaritum,
dagblöðum og munnmælum.
Þannig er leitað í glatkistu tím-
ans að gagnrýni sem er löngu
gleymd um verk sem mörg hver
hafa staðist tímans tönn. Þar eru
birtir jákvæðir dómar og nei-
kvæðir, þar sem gagnrýnendur
hafa ýmist verið naskir á eig-
inleika framsækinna verka, eða
hafa rifið niður ódauðleg verk.
Vitnað er í ummæli Josephs II
keisara Austur-ungverska keis-
aradæmisins sem afgreiddi
synfóníu eftir Mozart með þeim
orðum að hún „hefði of margar
nótur“, og rakin ritdeila rithöf-
undanna Henry James og Mark
Twain sem áttu erfitt með að við-
urkenna hvor annars snilli. Mun
Twain m.a. hafa sagt þetta um
bók eftir James: „Þegar þú einu
sinni hefur lagt bókina frá þér, er
nær ómögulegt að taka hana upp
aftur.“
ERLENDAR
BÆKUR
Hoffman færir
út kvíarnar
Jonathan Frazen
F
RIÐRIK Þór Friðriksson sagði í
spjalli við Andreu í anddyri Þjóð-
leikhússins að nú væri „ár Hafsins“
og reyndist sannspár. Hver Eddan
af annarri fauk á Hafið og það
maklega. Merkilegt að hugsa til
þess að þetta er aðeins í annað
skipti sem sérstök verðlaun eru
veitt fyrir handrit. Og enn merkilegra er það í
ljósi þess að þær íslensku kvikmyndir sem best
hafa gengið og náð lengst eru byggðar á hand-
ritum raunverulegra rithöfunda.
Mér þykir þetta afar ánægjulegt allt saman,
því ég hef löngum haft taugar til hins ágæta leik-
rits Ólafs Hauks, allt frá því er ég las hrá frum-
drögin einhvern tíma 1991 og átti þess svo kost
að fylgjast með þróun handritsins allt til frum-
sýningarinnar í Þjóðleikhúsinu haustið 1992. Það
sem var ljóst þegar í upphafi var áleitin persónu-
sköpun, þessir orðhákar lifðu og kjöftuðu sig
gegnum hvers kyns niðurskurð, viðbætur, um-
skriftir, uppstokkun, hverja þá hakkavél sem eitt
handrit má gera svo vel að smokra sér í gegnum
áður en það nær til áhorfenda. Þessar persónur
voru náttúruafl, þær vildu fá orðið og engar refj-
ar. Og enn hafa þær orðið, það er ekki hægt að
kveða þær í kútinn.
Ég sá kvikmyndina Hafið á laugardagseftir-
miðdegi og var alsæll. Það sem meira var, bíóið
var fullt. Þar sátu ekki þessir venjulegu popp-
kornsmaulandi svefngenglar sem svo algengt er
að sjá í bíó, heldur alvöru fólk sem flutti keim af
grónum íslenskum veruleika inn í bíósalinn. Fyr-
ir utan stóðu rúturnar af landsbyggðinni og biðu
farþega sinna sem höfðu sumsé brugðið sér til
hennar Reykjavíkur til að fara í bíó því búið er að
afleggja kvikmyndahús í flestum plássum
strandlengjunnar.
Þetta voru skemmtilegir áhorfendur og bættu
stórlega við ánægju mína af sjálfri myndinni, því
á tjaldinu var raunveruleikinn, fólkið sem það
kannaðist við, atvikin, samskiptin, ástin, hatrið.
Innlifunin var svo sterk að sumir spjölluðu við
myndina, sáu fyrir hvað þessi eða hinn mundi
gera næst og sögðu sessunaut sínum, sem líka
var búinn að átta sig. Sumir eignuðust sérstaka
vini meðal persónanna, en konan við hliðina á
mér hélt greinilega mest upp á hrútinn og hann
átti samúð hennar óskipta.
Annars tókst Edduhátíðin í ár stórum betur
en fyrri hátíðir. Menn kunna orðið að arta sig á
svona samkundu, sem í raun er ekkert öðru vísi í
eðli sínu en jólatrésball eða árshátíð. Kynningar
voru smekklegar, þakkarræður oft ágætar, eink-
um hjá Herdísi Þorvaldsóttur og Sigurði Skúla-
syni, og þótt einn verðlaunaafhendari tapaði sér í
athyglissýkinni og syngi of lengi kom það ekki
stórkostlega að sök.
Mig minnir að á seinustu hátíð hafi menn al-
mennt verið með einhvern furðulegan mótþróa
við allt tilstandið án þess að vilja missa af herleg-
heitunum. Þetta átti amk. við bæði verðlaunaaf-
hendara og suma verðlaunaþega. Kvað svo
rammt að óviðeigandi orðfæri og afstöðu að engu
var líkara en þetta væri keppni í fúllyndi. Sem
betur fer örlaði ekki á neinu slíku að þessu sinni.
Reyndar á sú gagnrýni ekki við að hátíðin sé of
mikið í ætt við amerískt tilstand, því við munum
aldrei komast með siggið á tánum þar sem Holly-
wood-liðið hefur hælana í mærð og sjálfumgleði.
Til marks um hversu mikinn þroska íslensk
kvikmyndagerð hefur tekið út seinustu tuttugu
árin nægir að minna á þakkarávarp Valdísar
Óskarsdóttur klippara. Þessi „iðnaður“ er farinn
að viðurkenna hin margvíslegu sérsvið sem hon-
um tilheyra.
FJÖLMIÐLAR
ÁR HAFSINS
Ég sá kvikmyndina Hafið
á laugardagseftirmiðdegi og
var alsæll. Það sem meira
var, bíóið var fullt. Þar sátu
ekki þessir venjulegu popp-
kornsmaulandi svefngenglar
sem svo algengt er að sjá í bíó,
heldur alvöru fólk sem flutti
keim af grónum íslenskum
veruleika inn í bíósalinn.
Á R N I I B S E N
STÓRA útgáfu- og margmiðlunarfyr-
irtækið Edda kappkostar að hlúa að
nýgræðingnum og vill gefa út bók-
menntir unga fólksins. En er hér ekki
einhver misskilningur á ferðinni? Bók-
menntir halda áfram að vera bók-
menntir þó að ungt fólk fari á fyllerí
og skrifi á Netið. Alvörubókmenntir
verða aldrei skrifaðar af óskrifandi
fólki sem ekkert hefur lesið. Slík skoð-
un hefur ekkert með það að gera að
vera gamaldags eða nútímalegur.
Við eigum unga höfunda sem miðla
tungutaki og hugsunarhætti æsk-
unnar, menn á borð við Mikael Torfa-
son, Jón Atla Jónasson, Auði Jóns-
dóttur, Gerði Kristnýju, Steinar Braga,
Stefán Mána o.fl. Nútímalegir höf-
undar sem líkt og höfundar fyrri kyn-
slóða eru víðlesnir í heimsbók-
menntum og hafa lagt mikið á sig til
ná tökum á formi og stíl. Sumir þess-
ara höfunda áttu lengi í mestu brösum
með að sannfæra útgefendur um
ágæti sitt og þar dugði ekkert blogg.
Hvað er miðaldra smásagnahöf-
undur að rífa kjaft yfir því að hlaðið
sé undir unga konu á bókaforlagi?
Svar: Hann er einfaldlega að segja
það sem margir málsmetandi aðilar
eiga eftir að tauta sín á milli í þessari
jólabókavertíð. En samkvæmt þagn-
arhefð í bókmenntaheiminum hvarfl-
ar ekki að neinum nema undirrituðum
sérvitringi að hafa orð á því á prenti.
Fyrri dæmi gefa vísbendingar um að
opinberu viðbrögðin verði þveröfug
við tautið: bókin á ábyggilega eftir að
fá fína dóma og vera sögð rosalega
skemmtileg, vegna þess að gagnrýn-
endurnir þora ekki að segja annað af
ótta við að vera álitnir gamaldags.
Það hafa alltaf og verða alltaf til
ungir höfundar með brennandi bók-
menntaáhuga og skáldskaparástríðu.
Aðeins brot þessara höfunda fær fyr-
irgreiðslu hjá stórum bókaforlögum,
vonandi þeir bestu hverju sinni.
Margir þurfa að berjast áfram í eigin
útgáfu og sumir gefast upp, nokkuð
sem raunar enginn getur kennt um
öðrum en sjálfum sér, því alvöruhöf-
undur skrifar sama hvað líður bóka-
forlögum. Hlutverk útgefenda er að
fylgjast með þeim hræringum sem
eiga sér stað meðal ungra og
óþekktra höfunda, laða til sín þá efni-
legustu, veita þeim brautargengi,
styrkja og þroska. Útgefandinn sem
hér á í hlut reynir hins vegar að móta
óorðna bókmenntasögu með því að
panta óskrifuð verk hjá persónum
sem honum finnast einhverra hluta
vegna intressant. Árið 2000 var það
Dís, í fyrra var það Sigurvegarinn.
Sigurvegarann las ég ekki en ég gafst
upp á Dís eftir 200 blaðsíður.
Ágúst Borgþór Sverrisson
Kistan
www.visir.is/kistan
BLOGGARA-
BÓKMENNTIR
Morgunblaðið/Kristinn
Beðið eftir ... strætó.
NEÐANMÁLS
I Það er ekki oft sem almenn umræða um myndlistnær að brjótast upp á yfirborðið þó að á und-
anförnum vikum hafi óvenjumargir fundið sig
knúna til að velta fyrir sér þeirri stöðu sem myndlist
er í á Íslandi nútildags. Í bréfi sem Helgi Þorgils
Friðjónsson myndlistarmaður sendi Lesbókinni frá
Ítalíu „í rykmekki farandriddara“, segist hann oft
hafa fundið til með eldri listamönnum sem eru „arg-
ir vegna þess að þeim finnst sér á einhvern hátt vera
mismunað gagnvart öðrum listamönnum, gjarnan
yngri, eða þeir lúti í einhverju lægra haldi í úttekt og
mati tímans“.
Helgi Þorgils leiðir að því líkur að vegna smæðar
íslensks samfélags hafi sjaldan verið pláss í mynd-
listarheiminum fyrir meira ein eitt ráðandi afl
hverju sinni. Hann bendir á að það sama hafi þó
gerst annars staðar, ein kynslóð taki við af annarri
og fordæmi verk hinna fyrri. „Ef allt væri með eðli-
legum hætti ættu að vera hér gömul og gegn gallerí,
sem sýndu reglulega eldri listamenn okkar, og ný
sem sífellt væru að koma manni á óvart með yngri
listamönnum, og allt í bland þar á milli. Með eldri
galleríum á ég við stofnanir sem væru búnar að fá
virðingarsess í þjóðfélaginu, og sýndu góða við-
urkennda list,“ segir Helgi Þorgils og heldur með
réttu fram að með þessu fyrirkomulagi væri ekki
eins miklar líkur á því að „menn gleymdust gjör-
samlega eins og hendir nú“.
II Í bréfi sínu bendir Helgi Þorgils á mikilvægi þessað missa ekki sjónar á listinni sjálfri í umræðu
um umhverfi hennar. Hann bendir t.d. á hversu af-
stæð aðsókn á myndlistarsýningar getur verið þar
sem markaðssetning eða jafnvel stjörnudýrkun ræð-
ur ferðinni, frekar en sú list sem verið er að sýna.
Eða eins og hann orðar það; „almenna frægðin sem
í eðli sínu kemur listaverkinu ekki svo mikið við,
nær til hópsins, en ekki endilega listaverkið sjálft.“ Í
þessum orðum er fólginn mikill sannleikur, sem ef til
vill sannaðist í fyrsta sinn í byrjun tuttugustu aldar
þegar málverkinu fræga af Mónu Lísu var stolið af
Louvre-safninu í París. Sá atburður, sem þó upp-
götvaðist ekki fyrr en drjúgri stund eftir að þjófn-
aðurinn átti sér stað, varð til þess að hrista svo
harkalega upp í almenningi að miklu lengri biðröð
en nokkru sinni hafði verið til að sjá dularfullt bros
Mónu, myndaðist til að sjá auða blettinn sem mál-
verkið af henni hafði hangið á.
III Þar með er þó ekki sagt að öll listaverk þeirramyndlistarmanna sem skotist hafa upp á
stjörnuhimininn séu vond. Meðal myndlistarstjarna
eru sem betur fer margir frábærir listamenn sem
tekist hefur að umbylta myndlistarumhverfinu með
þeirri athygli sem verk þeirra hafa hlotið. Oft á tíð-
um fá framsæknar hugmyndir í listum ekki braut-
argengi fyrr en einhverjum hefur loks tekist að vekja
rækilega athygli og vekja þannig almenning til um-
hugsunar um listina.
Í Lesbók í dag birtist grein um einn slíkan, lúx-
emborgíska listamanninn Michel Majerus, en hann
er á hröðu flugi upp í himinhvolf heimsfrægðar fyrir
óvenjuleg málverk. Majerus hafnar sögulegri hefð
málverksins en leitar þess í stað fanga í þeirri hol-
skeflu myndmáls sem mætir okkur í hversdagslegu
umhverfi samtímans.