Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Blaðsíða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Blaðsíða 3
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 2002 3 N ÝLEGA hnaut ég um auglýsingu í Morg- unblaðinu um ágæti íslenskra kartaflna. Þeim var svo lýst, að þær væru „delicious“. Ábyrgðarmaður aug- lýsingarinnar var „Ís- lensk garðyrkja“, – væntanlega íslenskir garðyrkjubændur, þar með taldir kart- öflubændur. Því er ekki að neita að þessi auglýsing hefur orðið mér umhugsunar- efni. Hvað er á seyði, þegar ekki er hægt að lýsa íslenskum afurðum fyrir íslenskum neytendum í íslensku blaði öðruvísi en að nota til þess ensk orð? Nú skortir ekki orð á íslensku til að lýsa matgæðum. Það hefði til dæmis mátt segja að kartöflurnar væru bragðgóðar, gómsætar, ljúffengar, lostæti eða eitthvað í þá veruna. En þessi ágætu íslensku orð voru kartöflubændum greini- lega ekki tungutöm. Halda þeir að allir lesendur skilji ensku, eða vilja þeir sér- staklega ná athygli þeirra sem skilja ensku? Þessi auglýsing verður þeim seint til hróss. Miklu fremur er hún þeim til háðungar. Þessi inngangur leiðir hugann að því að út er komin Íslensk orðabók, þriðja út- gáfa. Í formála segir að bókin innihaldi um 88 þúsund flettur (prýðilegt nýyrði). Þetta er merkur atburður sem ber að fagna. Seint verður metið að verðleikum það brautryðjandastarf sem Árni Böðv- arsson cand. mag. vann á sínum tíma er fyrsta útgáfa orðabókarinnar sá dagsins ljós. En í orðabókinni eru ekki aðeins flettur heldur líka slettur. Sitthvað sýnist mönnum um þá stefnu ritstjóra að taka upp ýmsar slettur og slangur. Mér finnst raunar ekkert við því að segja. Það er til bóta að fjögur tákn eða ábendingar hafa leyst af hólmi spurningamerkið sem í fyrri útgáfum táknaði að viðkomandi orð væri vafasamt eða ekki gott mál. Margar slett- ur hafa skamma viðdvöl á vörum fólks, – sem betur fer og raunar þurfa kannski ýmsir á því að halda að slettunum sé hægt að fletta upp í orðabók. Enska lýsing- arorðið „delicious“ er hinsvegar ekki að finna í hinni nýju íslensku orðabók, þótt það hafi ratað inn í auglýsingu kart- öflubænda. En það er fengur að þessari bók. Þótt naumur tími hafi gefist til að fletta henni er hún örugglega sú bókin, þeirra sem út koma á þessu hausti, sem undirritaður á oftast eftir að grípa fram úr bókaskápnum. Einhverjir kunna að finna henni til foráttu að hún er í tveimur bindum. Sú gagnrýni er léttvæg. Minn Blöndal er í tveimur bindum og kemur ekki að sök. Í formála orðabókarinnar segir að „mál- ið breytist rétt eins samfélagið sem notar það“. Orð að sönnu. Orð fæðast og orð hverfa úr daglegu máli vegna breytinga á lífsvenjum og háttum. Höfundur þessara lína var minntur á þetta hér á dögunum og þóttist um leið skynja að hann væri hugsanlega orðinn nokkuð forn í tali, að minnsta kosti að mati yngri kynslóð- arinnar. Tildrögin voru þau að hann var fyrir austan fjall að hlúa að trjáplöntum fyrir veturinn með því að gera þeim skýli úr striga. Uppgötvaði þá að snjallt mundi að rimpa strigann þannig að hann flaksaðist síður fyrir vindi. Brá því á það ráð að skreppa á Selfoss til að kaupa rúllupyls- unál og seglgarn sem hann taldi sig þurfa til verksins. Farið var í vöruhúsið sem áð- ur var Kaupfélag Árnesinga, en nú heitir Nóatún, – „Nú er hún Snorrabúð stekk- ur …“ Eftir árangurslausa leit ávarpaði ég tvær ungar starfsstúlkur og spurði hvort fást myndu rúllupylsunálar. Þær litu hvor á aðra og síðan á mig. Ég segi ekki að þær hafi horft eins og naut á nývirki því þetta voru einkar geðslegar stúlkur og ég er nú svo sem ekkert nývirki heldur. Þær höfðu greinilega ekki minnstu hugmynd um hvað rúllupylsunálar væru og þá ekki hvort þær væru til í versluninni. Ekki batnaði það þegar spurt var um seglgarn. Þær bara hristu höfuðið. Ég var greini- lega meiriháttar fyrirbæri, – af öðrum hnetti eða aftan úr öldum. Mér varð hugs- að til þess að einhvern tíma hefði það þótt saga til næsta bæjar að Selfyssingar vissu ekki hvað rúllupylsunál væri eða hváðu ef minnst væri á seglgarn. Greiðvikinn starfsmaður leitaði í vöruborði slát- urmarkaðarins en allt kom fyrir ekki. Hann leiddi mig síðan til kvenna á góðum aldri sem velktust ekki í vafa um hvað rúllupylsunál væri, en því miður var slíkt tól ekki til, enda er þetta ekki lengur kaupfélag heldur Nóatún. En þessar góðu konur brugðust ekki, heldur ráðlögðu mér að fara yfir götuna í hannyrðaverslun og þar fékk ég ígildi rúllupylsunálar sem dugði prýðilega til að rimpa striga utan um þrjá hlyni sem lifa það vonandi að laufgast að vori. Kannski þurfti ég ekkert að verða hissa. Það er borin von að ungt fólk þekki nöfn á tólum og tækjum, sem ekki eru lengur notuð. Málið breytist eins og samfélagið. Það býr enginn til rúllupylsu lengur. Svipað dæmi heyrðist í útvarpi nokkr- um dögum seinna. Viðmælandi sagði eitt- hvað á þá leið, að þeir hefðu verið „í bodd- íi á pallinum“. Þáttarstjórnandinn hváði. Hann skildi ekki orðið boddí, enda eru farþegaskýlin sem kölluð voru boddí löngu horfin af vörubílspöllum og ekki léti nokk- ur maður bjóða sér þann ferðamáta nú um stundir. Sama gerðist þegar viðmælandi fréttamanns talaði um „klapparhaft“. Fréttamaður þurfti skýringu á því orði, annaðhvort vegna þess að það var honum óþekkt, eða hann gerði ráð fyrir að hlust- endur skildu það ekki. Þetta er hinn eðli- legi gangur lífsins, – og málsins. Orð hverfa þegar þeirra er ekki lengur þörf og önnur koma í þeirra stað. Enskusletturnar eru hinsvegar í greini- legri sókn og þarf kannski engan að undra því áhrif enskunnar flæða um allt. En eig- um við að fljóta sofandi að feigðarósi og bíða þess að lýsingarorðið „delicious“ rati inn í íslenska orðabók og sé þar sjálfsögð fletta og eðlilegur hluti talaðs máls á Ís- landi? Er nú ekki rétt að spyrna við fótum? Það eiga kennarar, blaðamenn og útvarps- og sjónvarpsmenn að gera. Áhrif þeirra eru mikil. Ný útvarpsstöð, Útvarp Saga, er skemmtileg viðbót við það sem kallað hef- ur verið íslensk fjölmiðlaflóra. Margt gott og áhugavert hefur undirritaður heyrt þar að undanförnu. Það hefur verið gaman að hlusta á viðtöl góðra spyrla þar sem knappur tími krefst þess ekki að viðtalið verði aðeins yfirborðshjal eins og oft óhjá- kvæmilega einkennir viðtöl í fréttatímum ljósvakamiðlanna. En, – þegar maður heyrir þáttastjórnanda í Útvarpi Sögu segja án þess að hiksta: „Hvernig er hægt að vera meira „cutting edge“?, og – „Eig- um við þá ekki bara að fara í „big time?“, þá er eitthvað að. Þá hugsar maður með sér: Fyrst maðurinn á svona erfitt með að tjá hugsun sina á íslensku, hvers vegna finnur hann sér ekki starf þar sem hann getur talað ensku? Íslenskir hlustendur eiga betra skilið en slettur af þessu tagi. FLETTUR OG SLETTUR RABB E I Ð U R G U Ð N A S O N eidur@shaw.ca STEPHAN G. STEPHANSSON KOSSINN Og sólin af bláöldu beð á blikandi ljósgeisla vængjum reis, en því horfði hún svo hýrt á hauður, og dýrlega brosti? Hvað leit hún? Svanna og svein, hún svanhvítum örmum hann vafði því brjóstunum eldheitu í ástin brann himnesk og fögur. Af Guði því gefin hún er og gróðursett manna í hjörtum, en sjafni á svipfríða mey, svanfríða horfði og þagði. En hún af eldheitum munn ástþrungin koss honum rétti, þá brosti hin brosfagra sól og blikandi geislum þau signdi. En gríman svo ginnhelg og blíð er grúfði of vesthimins skauti, og einatt und friðríkum fald hún friðsælum elskendum skýldi hún horfði á haddfagra mey og hneigði sig blíðlega og dó. Stephan G. Stephansson (1853–1927) orti þetta kvæði á Íslandi meðan hann hét enn Stefán Guðmundsson. Það er ort 12. mars 1871, þegar hann var sautján ára léttadrengur í Mjóadal. Kvæðið hefur ekki birst áður en er í handriti sem Guðni Jónsson á Eyjardalsá í Bárðardal skrifaði upp og geymir elstu kvæði Stephans. Þessi æskukvæði eru meðal ýmissa óprentaðra verka Stephans sem Viðar Hreinsson bókmenntafræðingur kom höndum yfir við rannsóknir fyrir bók sína, Landneminn mikli. Ævisaga Stephans G. Stephanssonar. FORSÍÐUMYNDIN er Banner eftir Jón Óskar. Hún er meðal verka á sýningu Listasafns Íslands um íslenska samtímalist sem opnuð verður í dag. Ljósmyndari: Kjartan Þor- björnsson. LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR 4 5 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R EFNI Michel Houellebecq er einn af umdeildustu rithöfundum Frakklands nú um stundir. Í vikunni kom út nýjasta skáldsagan hans, Áform, í íslenskri þýðingu. Friðrik Rafnsson, þýðandi bókarinnar, átti viðtal vil Houellebecq um feril hans, skáldskaparviðhorf og nýju bókina. Einnig er greint frá skrautlegum ferli höfundarins. Alice Munro er einn af þekktustu rithöfundum Kanada en hún hefur eingöngu fengist við smásagnaritun. Ágúst Borgþór Sverrisson fjallar um þann stóra heim sem smásögur Munro lýsa. nefnast ferðahugleið- ingar eftir Helga Þor- gils Friðjónsson mynd- listarmann. Hann var nýlega á ferð á Ítalíu og velti þar fyrir sér stöðunni í íslensku myndlistarlífi, mark- aðsleysinu, umgjörð- inni, safnastjórn, hug- myndum um erlendar tengingar og fleira. Í rykmekki farandriddara Skautað á málverkinu nefnist grein Halldórs Björns Runólfssonar um lúxemborgíska myndlistarmanninn Michel Majerus sem hefur farið óhefð- bundnar leiðir í málverkum sínum.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.