Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Side 5

Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Side 5
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 2002 5 þar sem við myndum vinna saman að því að stilla ljósmyndunum upp, jafnvel velja mynd- irnar saman. Það var semsagt ég sem tók myndirnar, en síðan völdum við myndirnar og gengum saman frá bókinni og hún fylgdist með framleiðslu hennar.“ Þetta hefur þá verið mjög ólíkt vinnunni við að skrifa skáldsögu? „Já, þarna vann ég þetta í samvinnu við aðra manneskju, það er mikill munur á því tvennu. Raunar hef ég líka gert erótíska stuttmynd, þetta var ekki ólíkt því. Það var raunar henni að kenna að ég gat ekki þegið boð um að koma á Bókmenntahátíð í Reykjavík 2000. Það er kannski gaman að segja frá því, en mér er sagt að meginhugmyndin í myndinni minni hafi ekki verið eins frumleg og ég hélt. Þetta er víst ís- lensk hugmynd. Ég á við það, að í erótísku stuttmyndinni minni eru engir karlmenn og í lok myndarinnar kemur í ljós að þeir liggja allir grafnir undir trjám. Mér var sagt að það væri íslensk hugmynd að gróðursetja tré ofan á gröfum. Ég hélt að þetta væri óskaplega frum- legt hjá mér, en frétti síðan að þetta væri al- þekkt á Íslandi.“ Að blanda saman ólíkum stíltegundum Víkjum aðeins nánar að skáldsögum þínum. Geturðu lýst þínu skáldsögulega ættartré, ef svo má segja, rakið hvaða skáldsagnahöfundar hafa haft einna mest áhrif á þig? „Það er ekkert sérlega auðvelt vegna þess að ég les dálítið í belg og biðu, það er að segja í tímalegum belg og biðu. Balzac hafði mikil áhrif á mig þegar ég uppgötvaði hann loksins, en ég uppgötvaði hann seint og um síðir. Ég hafði áður lesið verk höfunda sem voru uppi talsvert á eftir honum, höfunda eins og Dostojevskí og fleiri, þannig að mitt skáldsögu- lega ættartré er frekar furðulega vaxið. Sem dæmi má nefna, að í síðasta mánuði tók ég mig til og las allar bækur François Mauriac sem ég þekkti nánast ekki neitt, og mér fannst það mjög áhrifamikið.“ En hvað til dæms með höfund eins og H.P. Lovecraft sem þú skrifaðir heila bók um fyrir nokkrum árum? Hvaða áhrif hafði hann á þig sem skáldsagnahöfund? „Ég held að hann hafi haft umtalsverð áhrif á mig. Hjá honum uppgötvaði ég að það er hægt að blanda saman ýmsum ólíkum stíltegundum, að það er hægt að segja frá vísindaskýrslum, blaðagreinum og ýmsu öðru, og að allt þetta er hægt að nota til að skrifa heildstæða bók. Hér í Frakklandi eru menn gjarna haldnir þeirri þrá- hyggju að stíll verði alltaf að vera heildstæður, sléttur og felldur, en það hentar mér ekki. Mér finnst gaman að skipta frá einu málsniði yfir í annað, nokkuð hratt og ört, og þetta er nokkuð sem Lovecraft notar heilmikið. Hann segir til dæmis frá blaðagrein eða vísindagrein, en fer síðan beint yfir í það að láta ómennntaðan sjó- mann segja sögu og leikur sér þannig með ólík málsnið. Þetta er frásagnartækni sem ég beiti talsvert í mínum skáldsögum.“ Að tjá hið illa sem býr innra með okkur Hugsarðu bækurnar og bygginguna vand- lega fyrirfram, eða eru þessar breytingar á málsniði eitthvað sem verður til um leið og þú skrifar skáldsöguna? „Ég geri mikið af því að skrifa inn í texta sem ég er áður búinn að grófskrifa. Í rauninni er það þannig að í upphafi er ég með eitthvert smáræði, ég skil eftir eyður milli setninganna sem ég fylli síðan út í smátt og smátt. Í það minnsta skrifa ég í rauninni alls ekki í réttri röð, það er ekki þannig að eitt leiði af öðru í upphafi.“ Ég las nýverið afar fróðlegan formála þinn að bók teiknarans Tomi Ungerer, Erotoscope, og þar fann ég þessa fallegu setningu; „listræn sköpun gefur okkur raunverulegt tækifæri til að tjá það illa sem býr innra með okkur og losa okkur við það.“ Og í framhaldi af þessu datt mér í hug að spyrja þig hvort þessi skilgreining væri eitthvað sem hægt væri að heimfæra upp á þitt eigið sköpunarverk? „Já, ég hugsa það, það er þó ekki eins greini- legt hjá mér og Tomi Ungerer. Hjá mér myndi ég fremur segja að ég tjái vel það sem er verulega fyrirlitlegt í fari mínu, mjög slæmt siðferðilega, sadískt eða eitthvað þess háttar.“ Er þá hægt að segja að ritstörfin séu nokk- urs konar „kaþarsis“, hreinsun? „Já, ég held að það sé rétt, hugmynd Aristót- elesar um þetta atriði stendur alltaf fyrir sínu. Þetta hefur í rauninni ekkert breyst frá því hann var á dögum.“ Hægt að skilja samtímann með því einu að fylgjast með skrifum um viðskipti Víkjum aðeins að nýjustu skáldsögu þinni, Áformum. Eitt af því sem gengur í gegnum bókina eins og rauður þráður er hugmyndin um það að maðurinn sé fyrst og fremst markaðs- vara. Þú lýsir því hvernig stórfyrirtæki eru stöðugt að velta fyrir sér hvernig hægt sé að græða enn meiri peninga og svífast einskis í því sambandi. Hefur þetta efni, maðurinn sem hlutur, markaðsvara, lengi verið þér hugleikið? „Nei, í rauninni er ekkert mjög langt síðan þetta efni fór að sækja á mig. Fyrir nokkrum árum lenti ég í dálitlu sem ég segi raunar frá á annan hátt á einum stað í bók- inni. Á þeim vinnustað þar sem ég vann á þess- um tíma var ákveðið að segja upp tilteknum fjölda blaða og tímarita og eftir það var hætt að kaupa öll önnur rit en þau sem fjölluðu um við- skipti og efnahagsmál. Og í framhaldi af því átt- aði ég mig á því að maður gæti í rauninni mjög vel skilið samtímann með því einu að fylgjast með skrifum um viðskipti og efnahagsmál. Þetta var fyrir um það bil tíu árum. Annars skilur maður auðvitað ekki allt. Ég hef til dæm- is aldrei náð að skilja það hvers vegna Asíu- löndin lentu í svona djúpri efnahagslægð fyrir nokkrum árum.“ Er ein leiðin til að skilja þessi mál sú að skrifa skáldsögu um efnið? Eða situr maður bara eftir með enn fleiri spurningar eftir að hafa reynt að takast á við það í skáldsögu? „Það að skrifa skáldsögu um efnið er einkum leið til að átta sig á því hvers vegna maður hafði áhuga á því yfirleitt. Ég fjalla núna um þetta litla dæmi eftir á eins og ég hafi skilið þetta allt saman, en til að byrja með skildi ég ekki hvað það var sem heillaði mig, hvað það var sem mér fannst svona spennandi við greinar um við- skipti og efnahagsmál. En sennilega hef ég fundið á mér að það væri besta leiðin til að skilja heiminn eins og hann er í dag, skilja hvað það er sem drífur hann áfram.“ Í hlýju skauti konunnar Er hægt að skilja ástarsöguna milli Michels og Valérie, aðalpersónanna í Áformum, sem dæmi um fegurð í ljótum og köldum heimi? „Já, það má kannski segja það. Frekar þó í köldum heimi. Þau eru hinn hlýi hluti sögu sem gerist í hrollköldum heimi. Ég er frekar að hugsa um hlýju en fegurð varðandi þau.“ Á einum stað í bókinni stendur: „Við hvað er hægt að líkja Guði? Í fyrsta lagi, auðvitað, við skaut kvenna: en líka, ef til vill, við gufu í hammam. Að minnsta kosti við eitthvað þar sem hægt er að lifa andlegu lífi, vegna þess að líkaminn er fullur ánægju og fullnægju, og allur kvíði er horfinn.“ Og hlýjasti bletturinn af öllum, sá guðdómlegasti er því skaut konunnar, ekki satt? „Jú, jú.“ Vitsmunir og óstjórnleg hlátursköst Í bókum þínum fléttar þú gjarna allskyns pælingar saman við sjálfan söguþráðinn. Lít- urðu á þig sem mjög vitsmunalegan höfund? „Ég lít fyrst og fremst á mig sem ósérhæfðan höfund sem hefur enga sérstaka sérgrein, ef svo má segja. Ég hika ekki við að skrifa alls kyns hugleiðingar inn í sögurnar, en ég nota líka prósaljóð og margt fleira. Ég vil helst vera fremur ósérhæfður höfundur. Raunar finnst mér áhugavert að koma sem víðast við. Leiklist er eina greinin sem ég hef ekki hugsað mér að koma nærri.“ Tölum aðeins um húmorinn í skáldsögum þínum, en ég hef á tilfinningunni að gagnrýn- endur hafi ekki áttað sig nógu vel á þeim þætti verka þinna. Mér finnst bækur þínar bráð- fyndnar á köflum þátt fyrir að efnið sé oft átak- anlegt. „Já. Ég hugsa að Lanzarote sé nú fyndnasta skáldsagan mín. Í rauninni er mjög erfitt að tala um þetta, enda eru trúðar alltaf fremur dapurlegir eins og allir vita og það er mjög erf- itt að koma sjálfum sér til að hlæja. Annars er auðvitað gaman þegar maður skellir uppúr við það að lesa eitthvað sem maður hefur sjálfur skrifað, jafnvel þótt maður sé margbúinn að lesa það, en það kemur sjaldan fyrir.“ Í bókum þínum bregður oft fyrir allskyns leikjum og vísunum í eldri bókmenntir og heim- speki. Sem dæmi um þetta er fullyrðing eins og „Lögreglan er mannúðarstefna“ sem er vísun í fræga bók eftir heimspekinginn þekkta, Jean- Paul Sartre, „Tilvistarstefnan er mannúðar- stefna.“ „Já, þarna er ég hreinlega að vitna í Sartre. Í rauninni er það ekki bara húmor sem veldur því að maður fer að hlæja. Það er líka hægt að tala hreinlega um ærslagang. Til dæmis má nefna slátrarahjónin í Áformum sem eru skrautlegar persónur. Í Öreindunum er kafli á nuddstofu sem mér finnst mjög flippaður, þar sem ærsla- gangurinn á beinlínis að keyra úr hófi fram. Þetta á að vera enn groddalegra en húmor. Ærslafull lýsing á að virka þannig að fólk fari að skellihlæja þegar kaflinn er lesinn upphátt fyrir það. Annað dæmi um þetta í Áformum er til dæmis konan sem kemur á fund Michels í menningarmálaráðuneytinu og kynnir fyrir honum hugmyndir sínar um að halda sýningu á verkum sem eru þrykkimyndir af píkunni á henni og Michel hugsar með sér að honum hafi þótt miður að hafa ekki haft með sér þrykki- myndir af typpinu á sér til að geta býttað! Eins var ég nokkuð ánægður með kaflann þar sem Michel er á leiðinni til Taílands og vinkar vina- lega niður til Talíbananna þegar vélin flýgur yf- ir Afganistan. Groddalegur húmor sem þessi er varla til lengur í Frakklandi, hann hefur varla sést frá því Louis de Funes var upp á sitt besta. Mér finnst mjög gaman þegar mér tekst að skrifa kafla sem þessa. Það má kannski bæta því við að þegar ég var lítill, eða yngri en núna, vegna þess að þetta er nokkuð sem maður týnir niður með árunum, þá fékk ég oft ógurleg hlátur- sköst og náði hreinlega ekki að stoppa mig. Og mikið rosalega gerir það manni gott!“ Hryðjuverkið í Balí kom ekki á óvart Víkjum aðeins að máli sem var í fréttum ný- verið, hryðjuverkin í Balí. Þau minna óhugn- anlega mikið á einn kaflann í Áformum þar sem öfgasinnaðir múslimar ráðast á sumarleyfis- stað í sunnanverðu Taílandi, myrða fjölda fólks og sprengja skemmtistað í loft upp. Hvernig brást þú við þessum féttum? „Já, þetta var í rauninni nokkuð sem kom mér ekkert sérlega mikið á óvart. Ég hef ferðast talsvert og orðið var við það að hér og hvar í heiminum hafa verið að myndast mjög harðsnúnir hópar íslamskra öfgasinna. Það má segja að þetta hafi verið yfirvofandi í Suðaust- ur-Asíu um nokkurt skeið. Ekki bara vegna stúlknanna sem stunda vændi, heldur líka þeirra sem stunda kynlif ánægjunnar vegna og finnst það ágætt. Mér fannst í rauninni ekkert merkilegt við að sjá atburð sem þennan fyrir og skrifa um hann í bókinni. Auk þess er löggæsla mjög takmörkuð á þessum stöðum og auðvelt að felast. Þetta var auðvitað hryllingur, en ég varð ekkert mjög undrandi við að frétta þetta.“ Neil Young mikil fyrirmynd Ég hef lesið um að bandaríski tónlistarmað- urinn Neil Young sé í miklu uppáhaldi hjá þér, hvers vegna? „Hann er þrautseigur, stenst vel þrýsting og gerir nákvæmlega það sem hann lystir. Sjálfur segist hann sífellt vera að koma sjálfum sér á óvart. Það er að segja, ein hliðin á honum er dapurlega ballaðan og svo er hann líka hörk- urokkari og fer frá einu til annars. Það er mjög fínt, enda reynir enginn lengur að hafa hemil á honum auk þess sem hann er svo heppinn að vera farinn að eldast og geta gert það sem hann vill. Hann er mér mjög mikilvæg fyrirmynd. Fólk er alltaf að reyna að sjá fyrir hvað maður gerir næst, hvort maður skrifi skáldsögu eða geri eitthvað annnað. Hann er hreint til fyr- irmyndar að því leyti að hann leiðir hvers konar þrýsting algerlega hjá sér.“ Finnur þú mikið fyrir þess konar þrýstingi, nú þegar þú ert orðinn þekktur og vinsæll höf- undur? Hefur það breytti lífsháttum þínum og vinnubrögðum? „Já, maður þarf að hafa meira fyrir því að tæma hugann og ná einbeitingu. Ég reyni að vera ekkert að hugsa um það hvernig fólk á eft- ir að bregðast við. Besta aðferðin finnst mér vera sú að ímynda sér að maður fái aldrei að vita hvernig fólk á eftir að bregðast við, að maður deyi strax og maður hefur lokið við bókina. Þannig gengur þetta ágætlega. Auk þess er ekki útilokað að það gerist, maður getur auðvitað ákveðið að skrifa eitthvað sem kemur út að manni látn- um.“ Ferð til Íslands endaði í Finnlandi Ég heyrði að þú hefðir einu sinni þegið boð á bókmenntahátíð til Finnlands og hefðir þegið hana vegna þess að þú hélst að þetta væri Ís- land. Er það satt? „Já, ég þáði boð á hátíð sem var haldin í júní í fyrra, á þeim tíma sem engin nótt er, og ég hugsaði með mér að þetta væri kjörinn tími til að fara til Íslands. En í aðfluginu furðaði ég mig á því hvað væri mikið af trjám á Íslandi, ég hafði heyrt að lítið væri um þau, og þá var mér sagt að við værum að fara að lenda í Finnlandi! Annars var þetta stórfín hátíð og allt það, en landslagið er ekki nærri því eins spennandi og mér skilst að það sé á Íslandi. Ég vona að ég sé ekki að móðga Finna með þessu. En satt er það, ég hef mjög ákveðinn smekk fyrir landslagi, fannst til dæmis heillandi að ferðast um Lanz- arote og skoða berangursleg eldfjöllin þar.“ Má þá kannski búast við því að þú komir ein- hvern daginn til Íslands til að taka myndir af eldfjöllunum hér? „Ég vonast til að komast til Íslands, en efast um að það verði til þess að taka myndir af eld- fjöllum. Eldfjöllin á Íslandi eru allt of þekkt til þess, mér finnst áhugaverðara að fara aðeins ótroðnari slóðir, vil helst verða fyrstur.“ Að taka flugvél nú til dags, sama hvert flugfélagið er, hvert sem farið er, jafn- ast á við að láta koma fram við sig eins og skíthæl alla leiðina. Maður situr í keng í alltof þröngu og nánast fárán- legu sæti sem er ekki hægt að standa upp úr án þess að ónáða sessunauta sína, en ekki nóg með það, heldur er tekið á móti manni með runu af bönnum sem smeðjulegar flugfreyjur með falskt bros tilkynna manni. Þegar maður er kominn um borð byrja þær á því að hirða af manni einkaeigurnar til að loka þær inni í farangursgeymslu – sem mað- ur kemst ekki í, sama hvað á gengur, fyrr en eftir lendingu. Allt ferðalagið eru þær síðan með sífelldan yfirgang, og passa sig á því að maður komist ekki leiðar sinnar eða geri yfirhöfuð neitt annað en það sem er skráð í fátæklegan bæklinginn frá þeim: smakka gosdrykki, horfa á amerískt vídeó, kaupa toll- frjálsan varning. Stöðug tilfinning um yfirvofandi hættu, sem er viðhaldið með hugmyndum um flugslys, tilneytt hreyf- ingarleysi í afar þröngu rými, allt þetta veldur þvílíkri streitu að maður hefur stundum orðið vitni að því að farþegi hafi dáið úr hjartaáfalli í flugvélum sem fljúga á löngum leiðum. Áhöfnin gerir síðan sitt besta til að ýta enn undir streituna með því að banna manni að berjast gegn henni með venjulegum að- ferðum. Það er bannað að reykja og lesa, en auk þess, og það æ oftar, bann- að að neyta áfengis. Sem betur fer eru helvítis tíkurnar ekki enn farnar að leita á manni; þar sem ég er vanur ferðalögum hafði ég vit á því að hafa með mér ákveðinn neyðarbúnað: nokkr- ar Nicopatch 21 mg, eitt bréf af svefn- töflum, pela af Southern Comfort. Ég sökk ofan í hnausþykkan svefndrunga um það bil sem við flugum yfir fyrrum Austur-Þýskaland. Ég vaknaði við að þungi lagðist á aðra öxlina á mér, og volgan and- ardrátt. Ég rétti sessunaut minn upp í sætinu, án þess að vera með neinn fyr- irgang: hann muldraði eitthvað en opn- aði ekki augun. Þetta var stórvaxinn maður um þrítugt, með skolleitt hár sem var klippt eins og eftir skál; hann virtist hvorki neitt sérlega fráhrindandi né sérlega klár. Hann var jafnvel nokk- uð brjóstumkennanlegur þar sem hann var þarna, vafinn inn í mjúkt teppi sem flugfélagið hafði lagt honum til, og hvíldi stórar verkamannshendurnar á hnjánum. Ég tók upp pappírskiljuna sem lá við fætur hans: einhver eng- ilsaxnesk skítametsölubók eftir einhvern Frederic Forsyth. Ég hafði lesið eitt- hvert verk eftir þann hálfvita, bók sem var full af aðdáun á Margaret Thatcher og allskyns fábjánalegum vísunum í Sov- étríkin sem veldi hins illa. Ég velti fyrir mér hvernig hefði farið fyrir honum eft- ir að Berlínarmúrinn féll. Ég blaðaði í þessum nýja ópusi hans: nú virtist hlut- verk vondu karlanna vera leikið af þeim rauðbrúnu og öðrum serbneskum þjóð- ernissinnum; þetta var greinilega maður sem fylgdist vel með fréttunum. Hvað uppáhaldshetjuna hans, hinn hrútleið- inlega Jason Monk, varðaði þá var hann aftur kominn í vinnu hjá CIA sem nú var farin að vinna með téténísku mafí- unni. Nújá! hugsaði ég með mér um leið og ég lagði verkið á hnén á sessunauti mínum, hann er aldeilis huggulegur, siðaboðskapurinn hjá engilsaxnesku metsöluhöfundunum! Inn í bókina hafði hann stungið þríbrotnu blaði sem ég sá að var tilkynnning frá Nouvelles Frontières: þarna var ég sem sagt að kynnast fyrsta ferðafélaga mínum. Ef- laust vænsti strákur, það var ég viss um, og örugglega ekki nærri því jafn- sjálfhverfur og taugaveiklaður og ég. Ég leit sem snöggvast á vídeóskjáinn sem sýndi hvar við vorum stödd á flug- leiðinni: við vorum eflaust komin framhjá Téténíu ef við fórum á annað borð yfir hana; hitastigið fyrir utan var -53°C, við flugum í 10.143 metra hæð, klukkan var 00:27 að staðartíma. Landakort kom nú í stað allra taln- anna: við vorum að byrja að fljúga yfir Afganistan. Út um gluggann sást auð- vitað ekkert annað en niðamyrkur. Enda voru talibanarnir sennilega farn- ir að sofa, lágu í bleyti í drullunni. „Góða nótt talibanar, góða nótt- …Dreymi ykkur vel…muldraði ég áður en ég gleypti aðra svefntöflu. ÚR ÁFORMUM

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.