Lesbók Morgunblaðsins - 16.11.2002, Qupperneq 11

HVERJU TRÚA
MÚSLÍMAR?
Hverju trúa múslímar?
SVAR: Múslímar skiptast í tvær meg-
infylkingar, sunníta og shíta. Sunna þýðir
erfikenning, hin rétta kenning sem Mú-
hameð lét skrá á Kóraninn eftir opinber-
unum sem hann fékk frá Allah, hinum eina
guði. Kóraninn er einnig orð Allah sjálfs að
mati shíta en þó er nokkur munur á nokkr-
um veigamiklum kenningum þessara
tveggja hópa.
Sunnítar styðjast við ýmis ummæli, svo-
nefnd hadith , sem höfð eru eftir Múhameð
en eru ekki í Kóraninum. Shítar styðjast
einnig við hugmyndir sem ekki er að finna í
Kóraninum, til dæmis um hina svokölluðu
imama sem koma fram með nokkru millibili
og túlka orð Kóransins. Sumir þessara
imama lifa í leyndum en loks mun koma sá
sem frelsar alla hina trúuðu, Mahdi, og
verður þá guðsríki að veruleika.
Deilur um hver skyldi vera eftirmaður
spámannsins Múhameðs ullu miklu um
skiptinguna í þessar tvær fylkingar. Sunn-
ítar urðu þeir sem héldu fram að Abu
Bekr, tengdafaðir Múhameðs, skyldi verða
andlegur, og að nokkru veraldlegur, leið-
togi, en þeir sem héldu fram Ali, tengda-
syni Múhameðs, nefndust shítar. Þessi
skipting hefur haldist æ síðan.
En íslam greinist í fleiri hópa, til dæmis
vahabíta og ísmaelíta. Konungsættin í Sádi-
Arabíu aðhyllist kenningar vahabíta. Ís-
maelítar eru ekki fjölmennir um þessar
mundir en er helst að finna í Pakistan.
Munkareglur innan íslam hafa víða nokkur
áhrif og meðal þeirra eru súfistar líklega
þekktastir. Þeir leitast við að öðlast yf-
irnáttúrlega, mystíska, reynslu með íhugun
og dansi.
Það sem sameiginlegt er öllum múslím-
um er trúin á einn guð, Allah, og að Mú-
hameð, spámaður hans, hafi fyrir opinber-
un fengið að flytja mannkyni orð Allah, þau
sem rituð eru á bók á himni. Sú bók er rit-
uð á arabísku og er Kóraninn afrit hennar.
Múslímar segja að Kóraninn verði ekki
þýddur á aðrar tungur svo mark sé að.
Helstu fyrirmæli Kóransins eru sameig-
inleg öllum múslímum, vitnisburðurinn um
að aðeins sé til einn guð og Múhameð sé
spámaður hans, bænahald fimm sinnum á
dag, fastan í Ramadan-mánuðinum, ölm-
usugjafir, og loks pílagrímsförin til Mekka
sem sérhverjum trúuðum er ætlað að fara
að minnsta kosti einu sinni á ævinni ef ekk-
ert hindrar hann. Stundum er rætt um að
hið svokallaða heilaga stríð sé ein af stoð-
um íslam en þar er frekar um að ræða
hvatningu til trúaðra að standa vörð um
trúna og verja hana fyrir óvinum og þeim
sem vanvirða hana.
Lögmál um andleg og veraldleg efni,
sharía, eru skýrð í Kóraninum en jafnframt
er gífurlegt safn fyrirmæla um hvernig
brugðist skuli við hinum margvíslegu til-
vikum lífsins dregið af setningum í honum.
Það er hlutverk fræðimanna af ýmsum
skólum að túlka slíkar setningar.
Ennfremur er hvatt til pílagrímaferða til
ýmissa annarra helgra staða. Einkum er
það algengt meðal shíta. Bæði sunnítar og
shítar halda fram mjög ákveðinni eingyð-
istrú og telja Kóraninn beinlínis orð og fyr-
irmæli Allah og skuli þau gilda um allt
hvað eina í einkalífi, samfélagi manna og
öllum samskiptum þeirra, og í ríkinu. Síðan
eru margs konar atriði sem túlkuð eru á
ólíkan hátt.Í íslam er ekki nein kirkja eða
prestar. Moskurnar eru bænastaðir og þar
fer stundum fram fræðsla um ýmis trúar-
leg efni. Múhameð er fremstur spámanna
Allah, en Jesús, Móses og margir aðrir eru
einnig mikilsvirtir spámenn. Abraham er
ættfaðir bæði múslíma og gyðinga.
Haraldur Ólafsson, fyrrverandi prófessor í mann-
fræði við HÍ.
Hvernig verða frumuskipti
í klónaðri mannveru?
SVAR: Við klónun er kjarni fjarlægður
úr eggfrumu og í staðinn látinn kjarni úr
annarri frumu, ef til vill úr öðrum ein-
staklingi. Ein helsta forsenda þess að klón-
un takist er að frumuskiptingar séu eðlileg-
ar allt frá upphafi fósturþroskunar. Í
tilraunum með klónun dýra virðist hins
vegar oft verða misbrestur á þessu með
þeim afleiðingum að fósturþroskun stöðvast
eða brenglast.
Það eru reyndar ekki einungis frumu-
skiptingarnar sjálfar sem þurfa að vera
eðlilegar heldur líka sú sérhæfing frumna
sem á sér stað eftir því sem fóstrið vex og
þroskast. Komið hefur í ljós að meðal klón-
aðra dýrafóstra sem ná fæðingaraldri er
allmikið um þroskunargalla af ýmsu tagi.
En það eru líka dæmi um klónuð dýr sem
virðast alheilbrigð.
Menn hafa ekki enn verið klónaðir, að
minnsta kosti ekki svo vitað sé. Klónun
manna er að flestra dómi allt of áhættusöm
auk þess sem ýmis siðfræðileg rök mæla
gegn henni. En fæðist einhvern tíma og
vaxi upp alheilbrigður klónaður maður yrði
hann ekkert frábrugðinn öðrum mönnum
hvað frumuskiptingar, frumusérhæfingu og
frumufjölda snertir. Frá líffræðilegu sjón-
arhorni yrði hann eins og aðrir menn.
Guðmundur Eggertsson,
prófessor í líffræði við HÍ.
Af hverju er öfugt
spurningarmerki á undan
spurningu í spænsku?
SVAR: Hversu oft höfum við ekki lent í
því þegar við erum að lesa upphátt fyrir
aðra að athuga ekki fyrr en í lok setningar
að um spurningu er að ræða? Slíkt gerist
ekki í spænsku því þar er lesandinn ávallt
varaður við með spurningarmerki á hvolfi í
upphafi spurningar ¿.
Almenn fullyrðingarsetning getur hæg-
lega breyst í almenna spurningu án þess að
setningaskipan breytist. Það eina sem
breytist er spurningarmerkið. Dæmi: „Está
mejor tu hermana.“ (Systir þín er betri).
„¿Está mejor tu hermana?“ (Er systir þín
betri?)
Munurinn á spænsku og íslensku í þessu
samhengi er augljós þar sem sögnin færist
venjulega fremst í setninguna í spurningum
í íslensku. Dæmi: „Er systir þín betri?“
Það er ekki nauðsynlegt í spænsku og hægt
er að segja: „Tu hermano está mejor“
(Bróðir þinn er betri) og „¿Tu hermano
está mejor?“ (Er bróðir þinn betri?) Takið
eftir að sögnin í spænsku setningunum fær-
ist ekki úr stað.
Aðaltilgangurinn með því að setja spurn-
ingarmerkið á hvolf í upphafi setningar er
að nauðsynlegt er að vara lesandann við
áður en lestur hefst því tónn raddarinnar
breytist strax í upphafi spurnarsetningar.
Hann fer upp á við.
Margrét Jónsdóttir,
lektor í spænsku við HÍ.
Á meðal spurninga sem hefur verið svarað á
Vísindavefnum að undanförnu má nefna: Er
hægt að verða ónæmur fyrir kvefi, hvert er hlutverk íslenskra
diplómata og sendiráða og af hverju hefur verið óvenju mikið
um norðurljós um þessar mundir?
VÍSINDI
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 16. NÓVEMBER 2002 11
og áherslu á minningar. Gagnrýnandi einn hef-
ur gefið Munro titilinn „listaskáld heimilismun-
anna“ því margar sagna hennar gerast innan
veggja heimilisins þar sem hversdagsleikinn
öðlast dýpt vegna minninganna sem búa í gam-
alkunnum hlutum.
Efni verka Alice Munro er í sem allra stystu
máli þroskasögur kvenna á öllum aldri og á hin-
um ýmsu tímum. Sumar fjalla um líf unglings-
stúlkna í smábæjum á fimmta og sjötta ára-
tugnum, þær uppgötva ástina, kynlífið eða
annað sem tilheyrir veröld fullorðinna. Aðrar
segja frá ungum eiginkonum, miðaldra frá-
skildum konum, flóknum samskiptum hjóna,
vina og fjölskyldumeðlima. Segja má að heild-
arverk Alice Munro birti stöðu kvenna í vest-
rænu þjóðfélagi á hinum ýmsu tímum: annars
vegar spannar útgáfuferill hennar 34 ár og hins
vegar gerast sögur hennar á mismunandi tím-
um, stundum á ritunartíma, oft nokkrum ára-
tugum áður og sumar sögurnar ná alla leið aft-
ur til 19. aldar.
Sumar sögurnar lýsa framhjáhaldi kvenna
sem þó eru ekki lauslátar að eðlisfari. Í sögunni
What is rembembered á gift söguhetjan í
stuttu ástarsambandi við lækni sem lætur lífið
löngu síðar. Þegar konan fréttir af andláti
læknisins gerir hún sér ljóst að án þessa ást-
arævintýris hefði hún ekki getað þolað við í
hjónabandi sínu. Hjónabandið er þó ekkert víti
(líkt og í sögunni Post and Beam) heldur bara
enn eitt dæmið um hjón sem hafa fjarlægst
hvort annað og eru óravegu frá því að geta upp-
lifað mikla hamingju saman, þó að samskipti
þeirra séu bærileg.
Sjaldan er lýst öfgafullum aðstæðum, ofbeldi
eða hörmungum. Það er yfirleitt ekki ljóst og
oftast afstætt hvort persónurnar eru ham-
ingjusamar eða óhamingjusamar. Þær upp-
götva að tilveran er ekki öll þar sem hún er séð
og gjarnan koma þær sjálfum sér á óvart með
furðulegum ákvörðunum sem þó reynast rök-
réttar við nánari athugun. Í sögum Munro
verður líf venjulegs fólks stundum framandi og
oft hlaðið töfrum vegna þess að tilveran leynir á
sér og fátt er hægt að sjá fyrir.
Margir samverkandi þættir gera verk Alice
Munro einstæð og á suma þeirra hefur verið
drepið hér að framan: það hve sögur hennar
eru efnismiklar og flóknar af smásögum að
vera, frábær ritstíll, áherslan á að lýsa því
hvernig atburðirnir gerast fremur en að lýsa
atburðum sem eru stórtíðindi í sjálfu sér, af-
burðagott sálfræðilegt innsæi. En kannski er
það mystíkin sem gerir gæfumuninn. Munro er
óravegu frá fantasíunni og ekki lýsir hún yf-
irnáttúrlegum viðburðum. Samt eru margar
sögur hennar ærið dularfullar, sérstaklega í
bókinni Open Secrets (útg. 1994). Hið dular-
fulla sprettur af því að í sögunum gerist eitt-
hvað sem aldrei verður að fullu skýrt. Fólk á
sér leyndarmál og sumum þeirra deilir það
aldrei með neinum. Óvissan vegur samt aldrei
það þungt í sögunum að hún angri lesandann
heldur á hún sinn þátt í að hrífa hann, lesand-
inn sættir sig við að í þessum sögum rétt eins
og í lífinu verða sumar ráðgátur alltaf óleystar.
En kannski er snilld Alice Munro mesta ráð-
gátan, þessi snilld sem maður hrífst af við lest-
ur bóka hennar en erfitt er að lýsa. Ritdómar
um verk hennar virka oft á mann sem fremur
marklítil skrif, hlaðin kunnuglegum og almenn-
um lofsyrðum sem engan veginn fanga hina
hógværu og óræðu list höfundarins. En maður
tekur viljann fyrir verkið, gefur sér að gagnýn-
endurnir hafi, rétt eins og undirritaður, upp-
lifað töfra sem erfitt er að festa hönd á og koma
orðum að.
Höfundur er rithöfundur.
Alice Munro hefur
sagt að það hafi
aldrei verið ætlun sín
að gerast smásagna-
höfundur, hún hafi
umfram allt ætlað að
skrifa skáldsögur. En
amstrið sem fylgdi
því að hugsa um
heimili og ala upp
börn gerði að verkum
að tíminn til
skrifta var stopull.
(2. Kor. 5:19)
Guðs hús – táknið Akureyrar
augljóst merkið ber.
Ljósið – orð Guðs ekki setjum
undir mæliker.
Uppi’ á hæð er heilög Brekkan
helgað musterið
Guði er í Syni sínum
sættist manninn við.
Kirkjan trúartraustið veitir,
trú í gleði’ og sorg.
Fagurt hér er útsýni’ yfir
Eyjarfjarðarborg.
Tifar klukkan tímans stundir
tónar æviskeið.
Kristin stund manns, ár og – eilífð
einni tengjast leið.
Mestu ævisögu sagða,
sjáið myndast hér.
Sautján steindir gluggar gefa
glögga Kristsmynd þér.
Þar við bætast þættir sögu
þjóðar kristni tjá.
Kaþólsk – lúthersk kynnt er fortíð
kom þú inn og sjá.
Hörpuskel með skírnar vatni
skírnar engill ber.
Helgust athöfn undirbúin
allt til reiðu hér.
Inn í ríki Guðs er gengið,
gjöf er náðar best.
Síðar staðfest Guðs er gjöfin
gæfan er þar mest.
„Ó, Guð vors lands“ – sem geisli sólar
grunntónn lífsins er.
Sálmaskáldið Sigurhæða
sannleikann fram ber.
Matthíasarkirkja kölluð,
kom sú nafngjöf fyrst.
Þjóðskáld hinna „háu tóna“
hjá þér – boðar Krist.
Ort í tilefni afmælishátíðar eldri
borgara í Akureyrarkirkju.
Stundaklukkan á framhlið kirkj-
unnar, sem minnst er á í öðru erindi
ljóðsins, leikur á hverjum klukkutíma
stutt einraddað lag eftir Björgvin Guð-
mundsson tónskáld. Lagið táknar ævi-
skeið mannsins frá æsku til elli. Klukk-
an slær tóna úr laginu á stundarfjórð-
ungsfresti, fyrst 4 tóna, síðan 8, svo 12,
en á heilum tíma alla 16 tóna lagsins. Í
lokaerindi ljóðsins er vitnað til ummæla
Davíðs frá Fagraskógi þar sem hann
kallar séra Matthías skáld hinna háu
tóna. Frú Sigríður Schiöth las upp ljóð-
ið. Á morgun er 62 ára vígsluafmæli
kirkjunnar. Á mánudag er 82 ára ártíð
séra Matthíasar.
PÉTUR
SIGURGEIRSSON
Höfundur er biskup.
AKUREYRAR-
KIRKJA
Morgunblaðið/Ómar