Pressan - 09.09.1988, Blaðsíða 6

6^ Fö$t$eta§Mf.-9y&?írtefrbí$ot98S?öl
Að tjaldabaki
MAKKAÐ UM STÓLASKIPTI
OG STJÓRNARSLIT
Þegar forsætisráðherra ýtti niðurfærsluleiðinni út af
borðinu án samráðs við samstarfsflokkana fyllti það
mæli ósamlyndis ríkisstjórnarinnar. Eftir það hefur
atburðarásin verið hröð og sér engan veginn fyrir end-
ann á henni. Forsætisráðherra bauð samstarfsflokkun-
um að fara í minnihlutastjórn sem þeir höfnuðu og
þegar í stað var settur kraftur í samvinnu flokkanna
tveggja og forystumenn fóru að tala í klukkustundum
þegar líftími stjórnarinnar barst í tal.
Ummæli Þorsteins í sjónvarps-
fréttum um hókus pókustillögur
samstarfsflokkanna verkuðu sem
sprengja í samstarfsflokkunum,
formennirnir segjast hafa sam-
mælst um að gefa engar yfirlýsing-
ar. Á miðvikudagskvöld voru yfir-
vofandi stjórnarslit „mjög líkleg",
eins og einn viðmælandi í stjórnar-
búðunum orðaði það.
Á því sama kvöldi gerðust
dramatískir viðburðir. Innsti kjarni
sjálfstæðismanna lagði á ráðin í
einu horni og á öðrum stað sátu þrír
ráðherrar Framsóknarflokks og Al-
þýðuflokks og sömdu drög að
bráðabirgðalögum um efnahags-
aðgerðir á grundvelli hugmynda
viðskiptaráðherra um millifærslu-
aðgerðir og frystingu til janúar-
loka. Þetta var svo lagt fram fyrir
þungbúna sjálfstæðisráðherra með
ítarlegri greinargerð á ríkisstjórnar-
fundinum í gær.
Gagnrýni Alþýðuflokks og
Framsóknar beinist fyrst og fremst
að því að Sjálfstæðisflokkurinn
taki ekki með heilindum á þeim
vanda sem við er að fást og beina
þeir skeytum sínum mjög að skorti
á yfirstjórn forsætisráðherra sem
þeir segja að hafi látið undan
stjórnarandstöðuöflum í eigin
flokki.
Sagan segir að þegar í fyrrihluta
ágúst hafi Steingrímur og Jón
Baldvin farið að ræða náið saman
um stöðuna og hugmyndir um upp-
stokkun í stjórninni eða jafnvel
minnihlutastjórn. Menn bjuggust
við því að Þorsteinn gengi aldrei að
niðurfærsluhugmyndinni þrátt
fyrir alla vinnu forstjóranefndar-
innar. Þegar Þorsteinn kom heim
frá Bandarikjunum mun hann
þegar hafa fundið mikinn mótbyr
við niðurfærslunni hjá þungavigt-
armönnum í flokknum og hafa
hugleitt að Ieggja fram snöggsoðn-
ar hugmyndir um aðgerðir með
gengisfellingu fyrir mánaðamót —
ella gengi hann á Ieið til Bessastaða.
Samstarfsmenn hans munu þó hafa
fengið hann ofan af þessu og í sam-
einingu var gripið til þess úrræðis
að setja bráðabirgðalög með fryst-
ingu verðlags og launa í einn mánuð
til að vinna tíma og útfæra hug-
myndirnar betur og smíða nýjar.
Næst kom Alþýðusambandið til
skjalanna með þeirri óvæntu sam-
þykkt sem gerð var um samráð við
ríkisstjórnina um niðurfærslu. í
Alþýðublaðinu í vikunni var haft
eftir Jóni Baldvin að það þyrfti
enga kenningasmiði til að sjá að
forsætisráðherra hefði reynt að
nota andstöðu Ásmundar til að
jarðsetja niðurfærsluleiðina. Skv.
heimildum úr bæði Alþýðubanda-
lagi og Alþýðuflokki mun ráðherr-
um Alþýðuflokksins hafa tekist
eftir leiðum Verkamannasam-
bandsins að vinna meirihluta í mið-
stjórninni með samráðf vffi ríkis-
stjórn. Þessi afstaða ASÍ var þó
kveðin í kútinn í vikunni með yfir-
lýsingu um að launþegasamtökin
væru ekki tilbúin til að ræða ein-
hliða launalækkun. Þar með lýsti
Þorsteinn niðurfærsluna dauða.
Öruggar heimildir eru fyrir því
að líf hafi nú færst í uppstokkunar-
hugmyndir. Reiknað var með því að
málin þróuðust svo að Þorsteinn
gengi út með sína menn en notaði
þó ekki þingrofsvaldið þar sem
stjórnin hefur gert leynisamkomu-
lag líkt og ætíð er gert við stjórnar-
myndanir, um að þing yrði ekki rof-
ið og boðað til kosninga nema með
samþykki allra. Þágætu framsókn-
armenn og alþýðuflokksmenn Iagt
tillögurnar sem samdar voru á mið-
vikudagskvöld fyrir forseta sem
grundvöll uppstokkunar í stjórn-
inni. Mönnum mun þó ekki hafa
litist á þetta nema hafa stuðning
Alþýðubandalagsins eða jafnvel
formlega aðild þess. Á þingi liti
þetta svona út: Slík stjórn hefði 31
þingmann á bak við sig og auk þess
yrði reynt að fá stuðning Stefáns
Valgeirssonar. Stjórnin hefði þar
með meirihluta í sameinuðu þingi,
gæti varist vantrausti og komið
fjárlögum í gegn. Meiri óvissa gæti
skapast í deildum þingsins en menn
hafa þó ekki miklar áhyggjur af því
að Sjálfstæðisflokki, Kvennalista
og Borgaraflokki sameinist um að
fella einstök mál þegar á reyndi.
Pressan hefur öruggar heimildir
fyrir því að Jón Baldvin og Stein-
grímur hafi rætt þennan kost og í
fyrradag og gærmorgun mun Ólaf-
ur Ragnar hafa átt viðræður við þá
um þetta. Snemma í gærmorgun
mun hann t.d. hafa átt Iangar sam-
ræður við formann Framsóknar
um málið. Margir eru þó efins um
að Ólafi takist að hafa þingflokk-
inn með sér. Hann mun þó telja sig
hafa náð umtalsverðum sáttum í
flokknum og að hann hafi mið-
stjórn ASÍ jafnframt á sinni línu.
í baktjaldamakki Framsóknar
og Alþýðuflokks hafa mannaskipt-
in þegar komið til umræðu og
munu tramsóknarmenn ekki ginn-
keyptir fyrir því að slikri stjórn yrði
stýrt af Alþýðuflokki. Þeir muni
hins vegar geta sætt sig við Halldór
Ásgrímsson sem forsætisráðherra
og mun það hafa komið nokkuð til
tals enda mun Halldór vera einn
þyngsti brúarstólpinn í þíðunni á
milli þessara flokka. Þessi lausn
þyrfti ekki heldur að mæta mót-
spyrnu Steingríms sem líkar vel í
utanríkisráðuneytinu. Talið er að
Jónarnir séu sáttir við að gegna
áfram störfum í sínum ráðuneytum
enda treysti þeir vart öðrum til að
fara með „sín“ mál sem þar eru í
vinnslu.
Enn munu vera veggir í þessari
uppstokkunarhrókeringu og miðað
við síðustu fregnir af Sjálfstæðis-
flokknum er ekki talið útilokað að
hann muni kyngja því að láta for-
sætisráðuneytið af hendi í stjórnar-
uppstokkun en yrði þó áfram inn-
anborðs. Þetta er þó talið afar ólík-
legt. Málin skýrast yfir helgina. í
raun eru stjórnarmyndunarviðræð-
ur í gangi en slík óvissa kann að
leiða til ólíklegustu útkomu eins og
dæmin sanna. Því mun óhjá-
kvæmilega fylgja uppstokkun af
einhverju tagi skv. traustum heim-
ildum.
Framsókn og Alþýðuflokkur
rœða uppstokkun í stjórninni. Hall-
dór Ásgrímsson verði forsœtisráð-
herra. Alþýðubandalagið og Stefán
Valgeirsson gefi stjórninni meiri-
hluta. Ólafur Ragnar í nánum við-
rœðum við forystumenn. Þrír ráð-
herrar Framsóknar og Alþýðuflokks
sömdu bráðabirgðalög á kvöld-
fundi.
BANKAKERFINU
Fréttaskýring
GRÆÐGIÍ
„Hvað er það sem fær viðskiptavini bankanna til að
senda bankastjórum koníak og konfekt fyrir jólin? Væri
ekki eðlilegra að þessu væri öfugt farið?“ sagði við-
skiptafræðingur, gagnkunnugur viðskiptalífinu, í sam-
tali við Pressuna. Er nema von að maðurinn spyrji?
Hann og fleiri sem Pressan hefur rætt við fullyrða að í
bankakerfinu beygist krókurinn æ meir í átt til gráa
markaðarins. Þróunin hafi verið ör síðustu misseri og
siðgæðisvitundin að sama skapi farið þverrandi.
Menn velta þess vegna fyrir sér
hvort okurhugtakið hafi einhverja
algilda merkingu í dag. Það er ef til
vill orðið nær að tala um græðgi en
okur. Mikill vill meira og í banka-
kerfinu, ekki síður en á gráa mark-
aðnum svokallaða, hafa menn
sannarlega aðstöðu til að ná í
meira.
Samkvæmt nýju lögunum um
okur er gert ráð fyrir að það fari
einungis fram við misneytingu.
Þetta á ekki lengur við, segir einn
viðmælenda Pressunnar. Hann seg-
ir staðreyndina þá, að í þjóðfélagi
þar sem fyrirtækin og einstakling-
arnir búa við gífurlegan fjármagns-
skort sé ósjálfrátt stór hluti þeirra,
sem á annað borð lána peninga, að
beita misneytingu. Menn séu jafn-
vel að því án þess að gera sér grein
fyrir því.
„5% BANKABÆKURNAR '
Það er vitað að í tengslum við
víxlakvóta hjá bönkunum tíðkast
svokajlaðar „5% bankabækur".
Auðvitað eru þetta ekki bækur sem
bera 5% vexti, en samningurinn fel-
ur í sér að bankinn kaupir víxla að
ákveðinni upphæð af viðskiptavini,
sem á móti fellst á að 5% eða jafn-
vel meira verði lagt til vörslu á spari-
sjóðsbók í bankanum. í langflest-
um tilfellum er um að ræða al-
mennar sparisjóðsbækur, þó til sé í
dæminu að reikningarnir beri hærri
vexti. Samkvæmt vaxtatöflu Seðla-
bankans eru vextir viðskiptavíxla
hærri en venjulegir víxilforvextir,
eða að meðaltali á bilinu 27,9—
29,5%, en á almennum sparisjóðs-
bókum eru vextirnir 11,7% að með-
altali. Ef um er að ræða að við-
skiptavinur bankans fullnýti víxla-
kvóta sinn og ríflega það eru dæmi
um að menn fjármagni allt að
helmingi lánsins sem þeir eru að
taka með innstæðu bundinni, sam-
kvæmt samkomulagi við bankann,
inni á „5% bókinni".
Eftir því sem Pressan kemst næst
hafa ekki allir bankar þennan hátt
á, t.d. ekki Landsbankinn. Hinir
ríkisbankarnir tveir, Búnaðarbanki
og Útvegsbanki (í meirihlutaeign
ríkisins), munu hafa þennan hátt á,
en í mismiklum mæli.
ÁREYNSLULITLAR
ÞVINGANIR
„Það er enginn að þvinga neinn
til að selja okkur vöruvíxla,“ sagði
bankastjóri í samtali við blaðið.
Hann segir þetta fyrirkomulag
þýða gagnkvæma tryggingu. Hann
staðfesti við blaðamann, þó ekki
vildi hann láta nafns getið, að í 60%
tilvikum væri bindingin inni á al-
mennum sparisjóðsbókum.
Það er því eðlilegt að spyrja um
áhættu bankans. Eru bankarnir
ekki t.d. farnir að ganga of langt
þegar þeir nota sér víxlakvótafyrir-
komulagið til að draga gjaldfallna
víxla sem viðskiptavinurinn hefur
selt þeim frá við uppgjör víxla-
kaupa? Heimildamaður blaðsins
segir t.d. algengt að strax eftir 10
daga sé búið að draga gjaldfallinn
víxil frá með tilheyrandi dráttar-
vöxtum. Þetta getur samsvarað allt
að 150% ársávöxtun sem bankinn
tekur. Hann er hins vegar búinn að
firra sig ábyrgð og eftirlætur við-
skiptavininum, seljandanum, inn-
heimtuna. Þetta verður viðskipta-
vinurinn að sætta sig við, eins og
allt annað sem bankinn býður.
„Ég held að það hljóti að vera
fyrirtækjunum í hag að Iáta víxla
sem þeir hafa selt liggja í vanskihim
og fá þá í höfuðið seinna. Þao er
’seljendum vöruvíxlanna í hag að
geta áttað sig á því hvort það borgar
sig að skipta Iengur við aðila, sem
ekki stendur í skilum," segir banka-
stjórinn og bætir við: „Eg get t.d.
ekki ímyndað mér að það yrði fyrir-
tækjunum hagstæðara að fara út á
gráa markaðinn, frekar en nota sér
þessa aðstöðu í viðskiptabönkun-
um.“
SÁ GRÁI HAFÐUR SEM
FYRIRMYND
Þó bankastjórinn hafi ekki við-
urkennt í samtali við blaðið að
raunverulega séu bankarnir farnir
að beygja krókinn í átt að „þeim
gráa“ þarf ekki útúrsnúninga til að
túlka orð hans á þann veg að bank-
arnir taki tillit til þeirra kjara sem
þar ríkja, og eins og dæmin sýna
eru þeir jafnvel tilbúnir að ganga
enn lengra.
Dæmi um varnarleysi viðskipta-
vina í bankakerfinu eru skuldabréf-
in sem bera undirtitilinn „skuld-
breyting með álagsvöxtum“. Þau
bera vaxtaprósentu á milli þess sem
þekkist á gráa markaðnum og al-
menna lánamarkaðnum. Þessi
skuldabréf koma til þegar einstakl-
ingur eða fyrirtæki í kröggum sæk-
ir um skuldbreytingu vegna lána
sem komin eru til lögfræðings eða
jafnvel fógeta. Þá gerist það að
bankinn og lögfræðistofan sjá sér
hag í að nota bága samningsstöðu
skuldarans og skella 2% vöxtum
ofan á venjubundnu vextina, sem
eru að meðaltali 9,1%. í vaxtatöflu
Seðlabankans heita þessi skulda-
bréf verðtryggð skuldabréf vegna
vanskila og eru meðaltalsvextir
ólánsömu skuldaranna 11,1%. Allir
bankarnir, þar með talinn Alþýðu-
bankinn, banki alþýðunnar, knýja
fram þessi kjör.
Mikil umræða hefur að undan-
förnu verið um stöðu verðbréfa-
sjóða og starfsemi þeirra. Það ætti
einnig að vera full ástæða til að
ræða þá þróun sem átt hefur sér
stað í bankakerfinu, — ekki síst
þegar menn eru að leita skýringa á
gjaldþrotum fyrirtækjanna og
heimilanna í landinu.
Dœmi um að viðskiptavinir bankanna fjár-
magni sjálfir jafnvel helming lánsins sem þeir
eru að taka. Vanskilamenn beittir þvingunum
við skuldbreytingar. Skellt á þá 2% álagsvöxt-
um ofan á venjulega skuldabréfavexti.