Pressan - 18.01.1990, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 18. jan. 1990
15
Apartheid dettur fflestum i hug þegar
þeir heyra Suður-Afriku neffnda á nafn.
Ríkisstjórn Suður-Afriku heffur opinber-
lega afflagt apartheid, aðskilnaðar-
steffnu, en Guðmundur Þórarinsson segir
að það þurfi meira til að breyta ástand-
inu þvi að apartheid sé hugarástand sem
taki nokkrar kynslóðir að affnema. Og
Suður-Af rika er ekki land sem liður mikl-
ar breytingar. Guðmundur var barinn aff
sérsveit lögreglunnar ffyrir það eitt að
vera siðhærður og hann segir hvita ibúa
landsins ekki þolinmóða gagnvart ffrá-
vikum frá þvi viðtekna.
EFTIR: ÖDDU STEINU BJÖRNSDÓTTUR — MYNDIR: EINAR ÓLASON
..Fyrsta tilfinningin sem ég fann
fyrir þegar ég kom til Suður-Afríku
var ótti. Á flugvellinum voru her-
menn, gráir fyrir járnum með vél-
byssur. I landinu er mikil löggæsla
enda er allt landið einn stór ótti.”
Fjólublóu vatni
sprautað á mót-
mælendur
Guðmundur átti eftir að sjá ástæð-
ur óttans fljótlega, því eitt sinn er
hann kom niður í miðborg Höfða-
borgar var allt umhverfið fjólublátt.
Vatni með litarefni hafði verið
sprautað á friðsama kröfugöngu
svartra til að dreifa henni.
„Friðsamar mótmælagöngur
enda alltaf meö látum þarna, enda
hefur lögreglan óeirðaseggi á sínum
snærum, sem eru sérfræðingar í aö
hleypa svona fundum upp. Svo er
táragasi og gúmmíkúlum beitt. Ég
kom einu sinni í miðbæinn rétt eftir
slíka göngu. Þá hafði vatni með
fjólubláum lit verið sprautað á þá
sem tóku þátt í henni. Þetta gerir
lögreglan til að geta hirt þátttakend-
ur upp á heimleiðinni, í staö þess að
ráðast inn í gönguna og taka einn og
einn út. Fjólublái liturinn fór líka á
allt umhverfiö og náði alveg upp á
aðra hæð húsa."
Landflótta
íslendingar
Guðmundur var á leið í kvik-
myndanám til Bandaríkjanna, fyrir
tveimur árum, en fór fyrst til Suð-
ur-Afríku til að heimsækja föður
sinn, sem flutti þangað seint á sjö-
unda áratugnum. ,,Eg veit um þrjá
íslendinga sem hafa búið þarna síð-
an 1966 eða '67 og svo eru menn að
koma og fara. Pabba líkar vel þarna
og vill ekki sjá gamla grjótskerið aft-
ur. Pað er leiðinlegt að segja þaö en
líklega eru útlendingarnir sem hafa
sest þarna að haldnir mestu kyn-
þáttafordómunum þarna.
Þetta er auðvaldsþjóðfélag. Suð-
ur-Afríka er auöugt land og svarta
fólkiö er ódýrt vinnuafl — út á þetta
gengur máliö.”
I Höfðaborg rakst Guömundur á
skóla sem honum leist vel á, sótti
um og fékk inngöngu. Námið var
tvö ár. Á þeim tíma kynntist hann
innviðum borgarinnar betur en
margur feröalangur, því að náfninu
tengdust heimildamyndir og frétta-
mennska.
Hljóp ófram
andlitslaus
,,Hinn almenni, hvíti borgari lok-
ar augunum fyrir ástandinu og neit-
ar að sjá þaö. „Hvítir" menn eru um
5 milljónir en „svartir" 25 milljónir.
Svo búa í landinu Indverjar, Kínverj-
ar og fleiri, auk litaðra, sem er fólk
af blönduðum uppruna. Peir síðast-
nefndu hafa engan bakgrunn, svo
að allir geta sparkað í þá. Hvítir íbú-
ar landsins eru annars vegar svo-
kallaöir Afríkanar, afkomendur hol-
lenskra innflytjenda sem tala Afr-
íkaans sem móðurmál, og hins veg-
ar afkomendur Englendinganna.
Þeir tala ensku sem móðurmál og
tala alltaf um England sem „gamla
landið". Þetta eru eiginlega dreggj-
arnar af nýlendustílnum, þeir eru
ennþá með teboö, skólabúninga og
svoleiðis.
Afríkanarnir eru mjög íhaldssam-
ir. Um 75% þeirra vinna hjá því op-
inbera og þar þykir mjög fínt að syn-
irnir séu hermenn. Þarna var
tveggja ára herskylda og menn
segja sögur af afrekum sínum í hern-
um eins og Islendingar segja sjó-
mannasögur.
Eg var einu sinni aö skemmta
mér meö strákum frá Durban, sem
höföu allir veriö í hernum. Einn,
sem var í óeiröalögreglunni, sagði
frá því þegar hann skaut hlaupandi
svertingja í hnakkann þannig að
andlitiö fór af. Svertinginn hélt
áfram að hlaupa, andlitslaus, áð-'-
en hann féll niður. Þetta fannst þeim
öllum mjög fyndið og skellihlógu.
Mér brá ofsalega aö heyra þetta,
skildi ekki af hverju þeir hlógu og
spurði hvað gengi eiginlega á hér.
Það fannst þeim ennþá fyndnara."
Hætti vegna frjóls-
ræðis og prófleysis
Skólinn sem Guðmundur var í
þótti frjálslyndur og þar höfðu
menn ákveðið frjálsræði hvað varð-
aði bókleg fög, skilafrest ritgerða og
próf. „Einn, skólafélagi minn var
Afríkani og hann þoldi ekki frjáls-
ræðið í skólanum. Hann varð alvit-
laus yfir því að hafa ekki nógu mikið
af prófum og ritgerðum. Hann gekk
út á miðri önn af því honum þótti
ekki nægilegt aöhald í skólanum og
' heimtaði meiri próf."
Skólakerfið í Suður-Afríku byggist
upp á aga. Til skamms tíma voru
bæði kynin barin, ef þau voru með
óþekkt, en nú er búið að banna lík-
amlegar refsingar á stúlkum. Strák-
arnir fá hins vegar ennþá að kynn-
ast spanskreyrnum. „Það er gengist
upp í aga í þessu þjóðfélagi, bæði
þarna og í hernum. Þetta er mjög
skrítið, sérstaklega að koma úr þjóð-
félagi eins og því íslenska þar sem er
bannað aö leggja hendur á börn í
skólum. I Suður-Afríku styður þorri
fólks slíkt — hvernig á að halda uppi
aga öðru vísi en að berja fólk til?
Tíminn
stendur í stað
Tíminn hefur ofsalega mikið
staðnað þarna. Gömlu nýlendubú-
arnir tala ennþá um „gamla landiö",
England, þó að þetta sé fólk sem
hefur búið þarna frá því í stríöslok.
1