Pressan - 18.01.1990, Síða 16

16
Þetta er að hluta til vegna einangr-
unar. Það tekur 13 klukkustundir að
fljúga upp til Evrópu og það gera
menn ekki nema þeir eigi peninga.
Þess vegna kemur allt seinna þang-
að — tíska, nýir straumar í húsgögn-
um og svo framvegis. Fólk er
kannski með stór einbýlishús með
flottum garði, sundlaug, tennisvelli
og öllu, tveimur Bensum í bílskúrn-
um og svo framvegis, en inni er
gamaldags sófasett og lélegar eftir-
líkingar af myndum á veggjunum."
Lífsstaðall hvíta minnihlutans í
Suður-Afríku er frekar góður og er
svipaður hjá báðum hópum. Fólk í
miðstétt á yfirleitt einbýlishús, þótt
lítil séu, garð, sundlaug, bíl og þeir
betur stæðu setja börnin í einka-,
skóla. Allt niður í neðri millistétt
hefur svarta heimilishjálp og þeir
betur stæðu garðyrkjumann.
Meðaljóninn þrífst
— hinir ekki
„Þarna eru heilu hverfin þar sem
litlu kassarnir standa í röðum, allir
með lítinn garð, sundlaug og bíl.
Suður-Afríkaninn er ekki hrifinn af
aö draga sig út úr fjöldanum. Skól-
arnir gangast upp í því að búa til eitt
norm: Spurðu einskis, farðu bara í
skólann, giftu þig.. . fólk giftir sig
mjög ungt, stelpurnar eru 16 til 20
ára. Strákarnir koma úr hernum
með yfirvaraskegg, stöðutákn,. og'
það líta einhvern veginn allir eins
út. „Normið", þetta viðtekna, er lið-
ið mjög vel, en allt sem sker sig út úr
því er ekki liðið og það fær harða út-
reið í opinbera geiranum.
Það er skrítið að koma þarna eftir
að hafa verið í stórborgum Evrópu,
þar sem allt er í gangi; gamlir hipp-
ar, pönkarar og svo framvegis. í mið-
borg Höfðaborgar sér maður i
mesta lagi einn mann í leðri með
keðjur skjótast fyrir horn — ef mað-
ur er heppinn — og þarna búa 1,6
milljónir manna.
Biðja ó sunnu-
dögum og skjóta
menn í miðri viku
Trúarbrögðin skipta miklu máli
þarna. Suður-Afríkumenn eru heit-
trúaðir og kirkjan ræður miklu. Það
má til dæmis ekki hafa bíó á sunnu-
dögum. I landinu býr fullt af gyðing-
um, hindúum og múslimum. Rétt
áður en ég fór komu fram kröfur um
að fá að hafa bíó á sunnudögum.
Stjórnin sagðist ætla að ræða það
við kirkjuna.
„Menn fara í kirkju á sunnudög-
um, það er viðtekin venja. Menn
búa sig upp á og fara í kirkju og til-
biðja Guð í einn klukkutíma á
sunnudögum og skjóta svo á fólk í
miöri viku."
Barinn af homma-
sveit lögreglunnar
Guðmundur fór ekki varhluta af
fordómum, því að hann var með sítt
hár og klæddi sig öðruvísi en aðrir.
Jafnvel í skólanum, sem var talinn
frjálslyndur, truflaði útlit hans kenn-
ara og nemendur. „í hvert sinn sem
við fórum á auglýsingastofu að
kynna nýtt verkefni baðst skóla-
stjórinn strax afsökunar á útgangi
mínum og útskýrði að ég væri út-
lendingur."
Innan lögreglunnar í Höfðaborg
er sérstök hommasveit. Meðlimirnir
eru borgaralega klæddir, en með
skammbyssu í beltinu. Sérsveitir
lögreglunnar eru þær einu sem
mega bera skammbyssu utan á sér
— allir aðrir verða að bera þær inn-
anklæða. Þessi sveit leitar uppi
homma og Guðmundur vakti at-
hygli þeirra af þvi að hann var með
sítt hár.
„Ég var í miðborg Jóhannesar-
borgar að koma úr matvöruverslun
seint að kvöldi. Ég fór inn í fjölbýlis-
hús og ætlaði upp í lyftunni en veit
þá ekki fyrri til en hurðin er rifin
upp og þrír óeinkennisklæddir lög-
regluþjónar ryðjast inn. Þeir spurðu
mig hvert ég væri að fara og hvað ég
væri að gera og svo endaði þetta
með því að þeir börðu mig í klessu
fyrir það að þeir héldu að ég væri
hommi. Það er mórallinn."
í svona málum er ekkert hægt að
gera. Þessi lögregla keyrir um á
númerslausum bílum, en þekkist úr
út af vopnunum og hermannaskón-
um. „Þessar barsmíðar áttu væntan-
„Þá hafði vatni með fjólubláum lit veriö sprautað á kröfugöngu til að
dreifa henni. Þetta gerir lögreglan til að geta hirt þátttakendur á leið-1
inni heim ..
ritskoðaður og ein vinkona mín úr
skólanum var gripin einn daginn og
tekin í yfirheyrslu. Það var bara
gamla aðferðin með lampann. Hún
var spurð hvort hún hefði einhver
tengsl við UCT, háskólann í Höfða-
borg, en þar er talsvert um róttækl-
inga.
Ungt menntafólk
að taka við sér
Svarti maðurinn þorir lítið að gera
gegn hvíta manninum. Hann er
kannski eitthvað að sprengja og
efna svo til friðsamlegra kröfu-
gangna, sem fara alltaf í bál og
brand."
Ungt menntafólk er farið að taka
virkan þátt í baráttu svartra og það
kemur mjög illa við stjórnvöld. Suð-
ur-Afríkumenn eru viðkvæmir fyrir
þeirri umfjöllun sem þeir fá hjá um-
heiminum og eru því hættir að taka
opinberlega á þessu og ógna þeim
hvítu. „En ég veit fyrir víst að í há-
skólanum í Höfðaborg er fjöldi
manns á fríum skólagjöldum og
fæði ef þeir skila reglulega inn
skýrslu til yfirvalda. Þau eru ofboðs-
lega hrædd við uppreisn."
Innbyrðis deilur
svartra
En svartir eiga líka í deilum inn-
byrðis. Þeir ráðast hver á annan og
þá er allt lagt í rúst — þorpin brennd
og lífið murkað úr fólki. Énginn gift-
ist milli ættbálka. Súlú-menn eru
fjölmennasti ættbálkurinn og Man-
dela er Súlúmaður. Hann hefur mik-
ið fylgi meðal þeirra, en hvítir menn
eru hræddir við að einhverjir af öðr-
um ættbálki drepi hann ef hann
verður látinn laus. „Þeir óttast að
hann sé hættulegri dauður en lif-
andi. Hinir ættbálkarnir eru nátt-
„Ég gat aldrei vanist sveltandi börnunum. Þessi grey sofa úti, betla og stela. Fyrst gaf ég þeim pening,
en svo spurðist þaö út og daginn eftir komu þrjátíu og réttu út höndina."
lega að venja mig af einhverju — ég
veit ekki hverju. En að berja mann
svona sýnir náttúrulega bara reiði
— einhver dró sig út úr norminu.
Þetta er ofsalega reitt þjóðfélag."
Vanmóttarkennd
gagnvart
umheiminum
Vanmáttarkenndin gagnvart um-
heiminum eykur þessa reiði. Önnur
lönd hafa fordæmt aðskilnaðar-
stefnuna og sett viðskiptabann á
Suður-Afriku. „Maður sér reiðina
vegna þessa í fjölmiðlum í Suð-
ur-Afríku: „Kaninn heldur að hann
sé eitthvað betri og menn sjá nú
ástandið í Suðurríkjum Bandaríkj-
anna." „Við erum helvíti góð þó að
við séum bænd.aþjóð ...“ og svo
framvegis."
Öll ólæti skrifuð
á afrískan
skæruhernað
íslendingar heyra mest um Suð-
ur-Afríku þegar sprengjur springa í:
Jóhannesarborg eða farnar eru
mótmælagöngur. „Þeir skrifa þess-
ar sprengjur alltaf á afrískan skæru-
hernað svartra (ANC). Ég man eftir
því að hvitir menn komu fyrir
sprengju á diskóteki svartra, rétt hjá
þar sem ég bjó. Það slösuðust ein-
hverjir og ég veit ekki hvort einhver
dó, en þetta var ekki blásið út í fjöl-
miðlum. Hins vegar er þess alltaf
getið ef svartur maður gerir eitt-
hvað — nauðgar konu, drepur,
sprengir. Nýnasistar hafa talsvert
fylgi þarna."
Fyrir nokkru var hvitur lögreglu-
maður tekinn fastur i miðborg
Höfðaborgar. Hann hafði skotið ell-
efu svertingja þar á götu um há-
bjartan dag. Þetta vakti athygli í
Suður-Afríku og lýsir því uppeldi
sem margir íbúar þar fá. „Pabbi
þessa manns kom í sjónvarpið og
sagði að þarna hefði sonur hans
hegðað sér í samræmi við það sem
honum var kennt. Og fólk hélt raun-
verulega að manninum yrði
sleppt."
Allar fréttir frá Suður-Afríku eru
ritskoðaðar, svo og bækur, myndir
og plötur. „Pósturinn minn var lika
úrulega ekkert hrifnir af því að
Súlu-maður sé sameiningartákn.
Hvítu mennirnir óttast að hann
verði drepinn strax á fyrstu tíu mín-
útunum ogþá er hannórðinn píslar-
vottur og þá fer allt í bál og brand.
Þeir alróttækustu svörtu segja hins
vegar að hvíti maðurinn bíði bara
eftir því að hleypa honum út til að
skjóta hann sjálfur — en ég hef enga
trú á að hann verði látinn laus.
Fjórir krakkar
skipta með sér einni
bók
Bæði svartir og hvítir eru að gera
sér grein fyrir því núna að eigi
ástandið að lagast verður það að
gerast með aukinm menntun. En!
eins og ástandið er núna þá eru skól-
ar svertingjanna bárujárnskofar og
fjórir krakkar skipta með sér einni
bók. Menntunin er fyrir neðan frost-
mark.
Hverfisstjórarnir eru að reka
áróður fyrir því að menn hætti
óeirðum og einbeiti sér að mennt-
un. Skólarnir eru rikisskólar, en þeir
Fimmtudagur 18. jan. 1990
eru mjög lélegir og reiði hlutinn
meðal svartra kveikir oft í þeim.
Reiði er 400 ára gömul saga þarna.
Það er búið að vaöa svo oft yfir
þetta fólk og halda því niðri á sviði
menntunar eins og öðrum sviðum.
Auðvitað eru örfáir svartir sem hafa
menntast, en atvinnutilboð þeirra
eru ekkert beysin. Svartur mennta-
maður er mjög illa liðinn af þeim
hvíta — hann storkar allri hans hug-
myndafræði."
Leirkofasamfélag
Suður-Afríka er víðlent land og
rómað fyrir náttúrufegurð. Ferða-
menn sem þangað fara hafa iðulega
bent á að þeir verði lítið varir við
óeirðir eða kynþáttamisrétti.
„Flestir hvítir segja að þeir hafi
ekkert á móti svörtu fólki. En á
sama tíma er þetta fólk með svart
þjónustufólk sem vinnur fulla vinnu
fyrir 2000 krónur á mánuði. Þeir
nýta sér ástandið.
Það er aldrei talað um bakgrunn
svarta mannsins. Þetta fólk bjó í
frumskógunum, í leirkofum, og náði
aldrei að þróast með menningu
hvíta mannsins. Svo er verið að
þvinga þessa menningu upp á fólk,
sem í raun býr ennþá í leirkofunum.
Það sem gerðist í Zimbabwe, Ró-
desíu, er í raun besta vopn hvíta
mannsins í Suður-Afriku í áróðurs-
stríðinu. Þar bakkaði hvíti maður-
inn út og efnahagur landsins fór í
rúst. Þeir svörtu voru ekki tilbúnir
til að taka við þessu. Það sama gæti
gerst í Suður-Afríku ef allir fengju
jafnan kosningarétt. En það gerist
ekki, því að hvíti maðurinn vill ekki
missa völdin í þessu landi, það er
alltof auðugt að gulli og demöntum
til þess. En þetta er ástæðan fyrir þvi
hvað menntun er mikilvæg."
Gat aldrei vanist
sveltandi
börnunum
Guðmundur lauk námi fyrir
stuttu, en hann vildi ekki setjast
þarna að. „Ég gat í rauninni vanist
óeirðunum, hermönnunum og öllu
nema börnunum. Það er talið að um
250 þúsund börn í Suður-Afriku séu
hjálparþurfi. Þessi grey sofa úti og
betla og stela sér til lífsviðurværis. A
veturna deyja þau unnvörpum.
Þetta eru allt niður í þriggja ára kríli.
Ég leigði rétt hjá brautarstöð og þar
bjuggu mörg þeirra. Fyrst var ég að
gefa þeim pening, en svo spurðist
það út og daginn eftir komu þrjátíu
og réttu út höndina."
Konur úr millistétt hafa myndað
samtök til að hjálpa þessum börnum
með matar- og fatagjöfum. Hjálpin
gengur þó stundum brösuglega því
að börnin hafa alist upp við lögmál
frumskógarins og stela ef færi gefst.
„Þær skilja ekki hugsanaganginn
hjá krökkunum og verða voðalega
sárar.
Þó að ég gæti ekki hjálpað mörg-
um átti ég samt alltaf lítinn vin sem
kom einu sinni á dag og fékk eitt-
hvað. Hann sagði aldrei frá — ég
held að hann hafi alltaf haft fasta
vini sem gáfu honum eitthvað. Þeg-
ar ég fór gaf ég honum mestöll fötin
mín. Hann kom aftur og aftur til að
þakka fyrir. Það tætti alveg úr mér
hjartað að kveðja hann."
Tekur margar kyn-
slóðir að afnema
aðskilnaðar-
stefnuna
Viðbrigðih eru mikil fyrir Guð-
mund að koma heim á Frón í kuld-
ann, en hann er bjartsýnn. Hann er
að kynna sér atvinnumöguleika í
kvikmyndun og myndbandagerð.
Guðmundur vinnur auk þess við að
fullgera handrit og vonast til að að
koma einhverju á skerminn eða
tjaldið sem fyrst. „Hér ganga allir
með hausinn ofan í bringu, þrúgaðir
af vandamálum sem eru smávægi-
leg. Við eigum að vera bjartsýn, við
eigum alla möguleika. Það er
kannski kreppa, en menn eiga ekki
að þurfa að svelta eða betla eins og
í Suður-Afríku. Við getum leyst okk-
ar vandamál en þar eiga hlutirnir
liklega eftir að versna áður en þeir
batna. Þó að eitthvað sé að rofa til
þar meðal ungs menntafólks tekur
margar kynslóðir að breyta hugar-
fari fólks gagnvart aðskilnaðarstefn-
unni, apartheid."