Pressan - 31.01.1991, Síða 21

LISTAPOSTURINN
Elías Mar rithöfundur
Ljód verdur til
í hvert skipti sem
þad er lesið
„Þaö var nú frekar reynt að þegja um þennan atburð á sínum
tíma enda skammaðist maður sin fyrir hvað Sovétrikin voru
kjánaleg."
,, Það lók mig sex eda sjö ár
ad skrifa Sóleyjarsögu á sín-
um tíma. Öll sú uinna fór
meira og minna fram í frí-
stundum. Þegar því uar lokid
var ég þreytturþ segir Eltas
Mar en ftann ftefur nýlega
sent frá sér Ijódabókina Hinu-
megin við sólskinið. A þessu
ári eru liðin 45 ár frá því að
Elías sendi frá sér fyrstu bók
sína, skáldsöguna Eftir ör-
stuttan leik en hán kom út ár-
ið 1946. Eltas varð einna
þekktastur fyrir skáldsögurn-
ar Vögguvísu (1950) ogSóleyj-
arsögu (1954—59). Sóleyjar-
saga kom út á tímum kalda
striðsins og varð fórnarlamb
þeirrar hrœsni sem giltiþegar
flokkspólitískur mœlikvarði
var notaður til að meta bók-
menntalegt gildi skáldsagna.
„Kommúnistum þótti Sóley
of venjuleg stelpa þá átti al-
þýðufólk að skara fram úr og
hafa mjög afgerandi skoðan-
ir. Ekki síður þótti þeim
slæmt að Jón faðir hennar,
sem var verkamaður, skyldi
vera drykkjusjúkur og þó tók
steininn úr að móðirin skyldi
vera í sértrúarsöfnuði. Þeim
þótti fjölskyldan vera hálf-
gerðir aumingjar og að þetta
gæfi niðrandi mynd af verka-
fólki.
Það birtist aldrei neinn rit-
dómur um annað bindi sög-
unnar í Þjóðviljanum og hef-
ur ekki birst enn. Ég varð nú
reyndar þeirrar frægðar að-
njótandi að Vögguvísa var
gefin út í Austur-Þýskalandi.
Eg skrifaði forlaginu á sínum
tíma og bað um að mér yrðu
sendir ritdómar. Það var ekki
gert. Hins vegar hitti ég þar
ytra Þjóðverja sem höfðu les-
ið bókina og létu vel af henni.
Árni Bergmann, núverandi
ritstjóri Þjóðviljans, þýddi
Vögguvísu yfir á rússnesku
1960. Sú bók var komin í
setningu þar þegar hún var
stöðvuð fyrir að vera einum
of „amerísk". Það var nú frek-
ar reynt að þegja um þennan
atburð á sínum tíma enda
skammaðist maður sín fyrir
hvað Sovétríkin voru kjána-
leg. Seinna eða árið 1962 hitti
ég í Berlín mann að nafni
Bruno Kress. Hann fann Sól-
eyjarsögu það til foráttu að
hún væri sósíaldemókratísk
og slík bók ætti ekkert erindi
til Þýskalands. Ur herbúðum
íhaldsins á íslandi heyrðust
hins vegar háværar raddir
um að bókin væri hreinrækt-
aður kommúnismi og stór-
hættuleg sem slík."
Elías er laus við beiskju
þegar hann ræðir um Sóleyj-
arsögu og þær óréttmætu
viðtökur sem hún hlaut.
Hann er öllu heldur glettinn
og neitar því algerlega að það
hafi átt einhvern þátt í því að
hann hefur ekki sent frá sér
skáldsögu síðan:
„Eins og það getur verið
vanabindandi að skrifa er
það vanabindandi að skrifa
ekki. Borgun fyrir skriftirnar
á þessum tíma var eftir dúk
og disk. Einn liður í greiðsl-
unni fyrir Sóleyjarsögu var að
fá að búa „ókeypis" í húsnæði
við Garðastræti sem Ragnar í
Smára átti. Aðrar greiðslur
voru reiddar af hendi í smá-
skömmtum. Þetta fyrirkomu-
lag var ekki beinlínis hvetj-
andi. Ég fór að taka að mér
þýðingar í auknum mæli og
þýddi meðal annars Vonin
blíð eftir William Heinesen.
Það sigldu síðan æ fleiri þýð-
ingar í kjölfarið og loks var
mér boðin föst staða sem
prófarkalesari á Þjóðviljan-
um og þar starfa ég enn í dag.
Það tekur gífurlegan tíma að
Ijúka við skáldsögu og þessi
30 ár hafa einhvern veginn
liðið. Kannski var ég ekki
nógu mikill rithöfundur af
hugsjón. Það gerðust margir
merkilegir viðburðir í skáld-
sagnaritun á þessum tíma og
ég held að skáldsagan hafi
ekki tapað miklu við að missa
mig. Þegar það svo kemst
upp í vana að taka ekki til við
neitt stórt þjappar maður
hugmyndum saman í annað
form og þannig eru það ljóðin
sem hafa tekið forystuna
núna."
Nú kom út eftir þig í sér-
prenti smásaga sem fjallaði
um Þórð Sigtryggsson. Sú
saga tók fyrir samkynhneigð.
Hún þótti bersögul og vakti
hneykslun á sínum tíma.
Hafði það einhver áhrif?
„Já og nei, ég er ekki viss.
En árið 1961 voru strikaðir 20
vinstri sinnaðir rithöfundar
af listamannalaunum, þar á
meðal ég. Þessir rithöfundar
voru flestir teknir inn á launa-
skrá aftur en ekki ég. Ég held
að þessi smásaga um Þórö
hafi spilað þar inn í. Það er
undarlegt hvað hún fór víða.
Hún var ekki prentuð nema í
150 eintökum. Þetta var mest
til gamans gert. En hún
Björk Guðmundsdóttir hef-
ur undanfarið tekið upp
hokkur lög á plötu með
bresku hljómsveitinni 808
State. Hljómsveitin er vinsæl
danshljómsveit sem dregur
nafn sitt af Roland 808
trommuheilanum. Meðlimir
sveitarinnar eru fjórir, þeir
Martin Price, Graham Massey
forritari og upptökustjóri og
skífuþeytararnir Darren og
Andy. Hljómsveitin annast
sjálf allu hljóðritun, upptöku-
stjórn og hljóðblöndun. Björk
sagði í samtali við Listap-
dreifðist samt furðu mikið og
vakti fádæma hneykslun.
Þórður var á lífi á þessum
tíma og það sem ég hafði eftir
honum var orðrétt. Þórður
var um margt skemmtilegur
og margbrotinn karakter.
Hann hélt mikið upp á gamla
kirkjugarðinn við Suðurgötu
og hafði það meðal annars
fyrir sið að vökva vanhirt
leiði. Þórður var að mörgu
leyti fyrirmyndin að organist-
anum í Atómstöð Halldórs
Laxness. Sagan um Þórð birt-
ist í smásagnasafninu Það var
nú þá, sem kom út árið 1986,
og olli ekki sama írafári og
fyrr, og er það dæmi um
hvernig tímarnir breytast."
Þú varst að senda frá þér
ljóðabókina Hinumegin við
sólskinið. Síðasta Ijóðabókin
þín, Speglun, kom út árið
1977. Þarna líður langur tími
á milli. Hvernig verða Ijóðin
þín til?
„Bókin er nú samin á mörg-
um árum enda eru þau mörg
ljóðskáldin sem yrkja meira
óstinn að hún væri ekki að
segja skilið við Sykurmolana.
„Við fórum öll í frí í haust og
sumir skrifuðu bækur, aðrir
kenndu á hljóðfæri en ég
söng með þessari hljómsveit
inn á plötu. Hljómsveitin er
instrumental en hefur fengið
til sín gestasöngvara. Við er-
um til dæmis tveir gesta-
söngvarar á væntanlegri
plötu. Ég og söngvarinn í
New Order. Annars erum við
í Sykurmolunum á fullu við
æfingar fyrir næstu plötu."
en ég og senda frá sér fleiri
bækur. Það er eins meö Ijóðin
mín og skáldsögurnar að á
seinni árum hef ég fengið
meiri athygli sém Ijóðskáld.
Þessi bók hefur fengið mjög
góðar viðtökur og ég er mjög
ánægður með það. Það er svo
skrítið með Ijóðagerð mína
að það er eins og ég missi
áhugann í langan tíma en svo
komi hann aftur í köstum.
Tónlist hefur haft mest áhrif á
mig sem Ijóðskáld, meiri
áhrif en jafnvel skáldskapur.
Ég hlusta á margs konar tón-
list. Það er svo sérstakt við
Ijóð að það verður til í hvert
skipti sem það er lesið. Les-
andinn er í raun ekki síður
höfundur Ijóðsins. Góður les-
andi getur haft meiri nautn af
Ijóðum en jafnvel höfundur-
inn og það er stórkostlegt að
hitta þannig fólk. Fólk sem
hefur þessa hrífandi tilfinn-
ingu fyrir Ijóðum. Ég held að
slíkt fólk hljóti að vera skáld
og ég ber ótakmarkaða virð-
ingu fyrir því."
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
808 State kemur til íslands
og verður með tónleika í Lídó
8. og 9. febrúar og verður
Björk sérstakur gestur á
þeim. Hljómsveitin mun
einnig ætla sér að nota ís-
landsdvölina til að gera
myndband við eitt lag Bjark-
ar og 808 State. Það verður
Oskar Jónasson kvikmynda-
gerðarmaður sem stjórnar
upptökum á myndbandinu.
Óskar vann sér gott orð fyrir
stuttmyndina Sérsveitina á
sínum tíma.
Meistarinn
af fjölunum
Sýningum á Ég er meistar-
inn eftir Hrafnhildi Hagalín
Guðmundsdóttur er nú senn
að Ijúka og eru síðustu forvöð
fyrir áhugasama að sjá þessa
sýningu sem hefur hlotið ein-
róma lof gagnrýnenda. Síð-
asta sýning mun vera þann
19. febrúar og uppselt er á þá
sýningu. Enn eru þó til miðar
á sýningar fram að þeim
degi. Ég er meistarinn var
frumraun Hrafnhildar Haga-
lín Guðmundsdóttur sem
stundar nám í leikhúsfræðum
í París.
Hrafnhildur Hagalin Guð-
mundsdóttir.
Ættarmótiö
Hafnaó í
Reykjavík
en sló í gegn
á Akureyri
Ættarmótið í uppfœrslu
Leikfélags Akureyrar gengur
betur en bjartsýnustu menn
þorðu að vona. Verkið er eftir
Böðvar Guðmundsson. Hann
hafði áður boðið baeði Leikfé-
lagi Reykjavíkur og Þjóðleik-
húsinu verkið en fékk afsvar
á báðum stöðum.
Vegna áhugaleysis reyk-
vísku leikhúsanna bauð
Böðvar Akureyringunum
verkið endurgjaldslaust. Að-
sóknin hefur verið með ein-
dæmum og nú stefnir í vand-
ræði meö sýningar þar sem
æfingar á næsta verki eru
langt komnar, en það er söng-
leikurinn Kiss me Kate eða
Kysstu mig Kata. Vegna þess
hefur leikhúsfólk á Akureyri
verið með aukasýningar á
Ættarmótinu. Flestar hafa
sýningarnar orðið fimm einu
og sömu helgina.
Böövar Guömundsson.
Örlítiö hliöarhopp