Pressan - 25.02.1993, Side 30

30
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. FEBRÚAR 1993
Verðlaunagetraun PRESSUNNAR
Eftirfarandi er bréf sem forstöðumað-
ur ríkisstofriunar sendi nýlega starfs-
fólki sínu. PRESSUNNI finnst alltof
sjaldgæff að ríkisforstjórar beiti svo
kjarnyrtu orðalagi og skýrri hugsun og
býður því lesendum sínum upp á get-
raun. Spurt er: Hver er þessi ríkisfor-
stjóri?
Aukaverðlaun verða veitt fyrir líkleg-
ustu svörin við þessum áleitnu spurn-
ingum:
ljHvaðeri.iai .rinnaðfara?
2) Hvað þýðir „Þversögnin er
kvalafull. En jafnframt er hún svo
ávirk, að hún leiðir fram líf án
enda.“?
3) Hvað á að gera við ríkisforstjóra
sem kemst að þessari niðurstöðu
um fyrirtæki sitt: „Lausnina finn-
um við aldrei. Stefnan er og verður
óráðin.“?
Fyrstu verðlaun eru ársáskrift að
PRESSUNNI. Aukaverðlaun eru veg-
legarbókagjafir.
Valkostir og þversögn
Nýlega áttum við [... ] innanstokks-
rökræðu um fjárhagsáætlun ársins
1993. Margt bar á góma. Sumt var auð-
leyst, annað torleyst og enn annað óleys-
anlegt að því er virtist.
I
Þess konar viðfangsefni eru jafnan
skemmtileg til heilabrota.
Auðleyst og torleyst vandkvæði búa yf-
ir valkostum og gefa tilefni til stefnu-
mörkunar. Þar eru á ferðinni andstæð-
ur, sem unnt er að velja á milli: Einn
kostur er tekinn, en öðrum hafnað, og
röklegur vandi er þar með úr sögunni.
Stefnan er ráðin og auðvelt að halda
áfram ferðinni hiklaust. öllum léttir við
svo búið.
Til eru annars konar andstæður,
sem af einhverjum orsökum er ekki
hægt að sætta né gera upp á milli. Þær
stangast á. Hvorugu úrræðinu er hægt að
hafna. Bæði fela í sér skilmálalausa kröfu
og ótvírætt tilboð, sem enginn fær undan
vikizt. Þess konar andstæður fá mönnum
ekki nokkra valkosti í hendur. Þær fela í
sér þversögn, sem eigi er gerlegt að leysa
röklega. Enga auðráðna leið er að finna út
úr ógöngunum. Ferðafólkið rekur í stanz.
Stefnuleysi blasir við, og það liggur illa á
öllum.
II
Þversögn er afar róttækur veru-
leiki. Tæpast er hægt að tala um „meiri
eða minni“ þversögn. Þversögn verður
hvorki vegin né mæld. Annaðhvort er um
að ræða þversögn ellegar ekki.
Ljóst er, að ekki er unnt að ieysa úr
þversögn með því að velja annan kostinn
og hafna hinum. Þá væri engin þversögn á
ferð. Þversögnin gefur engan kost á
vali eða stefnumörkun. Hún lætur
manninn einan eftir andspænis röklegri
ráðgátu.
„Þversögnin er ástríða hugsunar-
innar“. Svo mælti ffægur maður forðum.
Hann hafði á réttu að standa: Þversögnin
lætur hugsunina ekki óáreitta. Þversögnin
stríðir án afláts á hugsunina. Þversögnin
ögrar hugsuninni, og hugsunin ræðst til
atlögu við þversögnina. Atökum hugs-
unar og þversagnar lýkur aldrei, enda
væri þá ekki um þversögn að ræða, — né
heldur röklega hugsun.
Þversögnin er einkar óþægileg.
Rökleg hugsun krefst samræmis og sam-
kvæmni. Þversögnin dregur röklega
hugsun fyrir odd með þeim hætti, að
botninn dettur úr rökleiðslunni og menn
standa eftir á köldum klaka óviðunandi
(jarstæðu.
Þess eru dæmi, að áhugamenn um
þversagnakennda hugsun séu brenndir á
báli. Heilbrigð skynsemi þolir illa slíkt
fólk og áreitinn þankagang þess. Þar af
leiðandi getur talizt röklegt að brenna
fólkið, ef ekki skortir eldivið til fram-
kvæmdarinnar.
Víkjum nú talinu nær: Lýðveldið ís-
land er nothæft dæmi um þversögn:
Fæð okkar og fátækt valda því, að
sjálfstætt ríki er okkur gjörsamlega ofviða.
Hversdagsleg hyggindi kreljast þess að við
sjáum okkur farborða með öðrum hætti.
Tilfinningar þær sem m.a. eru nefndar
þjóðerniskennd, leggjast hins vegar á
gagnstæða sveif: Þjóðemiskenndin krefst
þess, að við höldum áffam þeirri tilraun
sem hófst árið 1944.
Þegar dýpst er skyggnzt, eru þessar
andstæður ósættanlegar með öllu. Að
jafnaði gefum við þeim engan gaum, enda
er það affarasælast, ef við viljum halda
geðró okkar. En jafnskjótt og við leiðum
hugann að andstæðunum, blasir þver-
sögnin við.
IV
Þetta dæmi dregur skemmtilega fram
eðli þversagnarinnar:
Þversögnin snýst um hjartfólgið
efni: Við látum okkur mjög annt um
hag okkar, og þess vegna væri eðlilegt, að
við leituðum okkur lífsviðurværis með
öðrum hætti en þeim að hokra hér af eig-
in rammleik á kostarýru útskeri í heims-
hafinu. Jafnframt elskum við landið,
þjóðina, tunguna, lýðveldið og hvað eins
annað þessu skylt. Öndverð elska gerir
gagnstæðar kröfur, sem báðar rista
dýpra en svo, að þeim verði vís-
að á bug. Við sitjum uppi með
kröfurnar tvær, fáum ekki valið á
milli þeirra né markað eindregna
stefnu og búum því í raun og sann-
leika við umtalsvert og varanlegt stefhu-
leysi. Einu gildir í þessu efhi, hverjir fara
með stjórn landsins. f nær hálfa öld hefur
þversögnin orðið þeim öllum að fótakefli í
einhverjum skilningi.
Þversögn íslenska lýðveldisins er um
margt afar girnileg til fróðleiks. Við-
brögð einstaklinga andspænis þeirri
ábyrgð, sem sjálfstæðið leitast við að
leggja þeim á herðar, eru þannig einkar
áhugaverð. Um þau efni mætti skrifa
langan pistil, en hann er ekki á dagskrá
hér.
V
Þversögnin er kvalafifll. En jafnffamt er
hún svo ávirk, að hún leiðir fram líf án
enda. Þversögnin minnir á tinnuna sem
lýstur stálið unz neisti hrýtur í tundrið.
Oðara lifnar eldur, sem ber birtu og yl.
Þess vegna veldur kvalræði þversagn-
arinnar djúpum og gagnstæðum un-
aði, sem hvergi er að finna utan vé-
banda þversagnarinnar sjálfrar. Þess
vegna m.a. líður okkur íslendingum vel
þótt auðvelt sé að færa rök fyrir því að líf
okkar sé stefnulaus fásinna.
VI
Þá er komið að tilefni þessara orða:
Við viljum reka [...], en við verðum
einnig að afla fjár. Þessar staðreyndir tel
ég óþarff að flétta saman við aUt hitt, er á
undan var ritað. Tengslin liggja vonandi í
augum uppi.
Svokann að virðast að [...] og fjár-
málastefna stangist á. Ef unnt reynist að
sætta [...] og fjáröflun, ber að fagna því.
Sé hins vegar um ósættanlegar andstæður
að ræða, verður við svo búið að una.
Við veljum ekki annan kostinn né
höfnum hinum. Við beygjum okkur fyrir
því sem virðist vera óumflýjanlegt
stefnuleysi, — að svo miklu leyti sem
það í reynd er óumflýjanlegt.
Hins vegar göngum við eftirvæntingar-
fuU mót komandi tíma — vitibomar ver-
ur — við ljós þeirrar þversagnar, sem er
ástríða röldegrar hugsunar, andstyggð
hennar og æðsta yndi.
Daglega munum við takast á við vand-
ann og um vandann. Lausnina finnum
við aldrei. Stefhan er og verður óráð-
in. Okkur mun fara líkt og Einherjum í
ValhöU: Ýmsir faUa á verkum sínum dag-
langt en aUir ganga til sætis að kvöldi og tfl
nýrra átaka að morgni.
En hvernig sem okkur vegnar verður
„gaman að lifa“, eins og enn annar
spakur maður réttilega sagði af áþekku
tÚefni endur fýrir löngu.
16. febrúar 1993
Með vinsamlegum kveðjum,
NN.
(Þess mágeta til fróðleiks ogskemmtun-
ar, aðjyrír tœpum tveim tugum ára var
undirritaður „brenndur“ með táknrænum
hœtti. Mér varð á að setja fram nokkrar
harkalegar þversagnir um trúmál. Þetta til-
tœki olli uppnámi á landsvísu. Áhrifamiklir
aðilar snerust öndverðir við og linntu ekki
fyrr en ég lét af skrifum. Sjálfur hafði ég
valdið þeim angri með ögrandi málflutn-
ingi. Þar afleiðandi fékk ég makleg mála-
gjöld!)
Sami
Svör sendist PRESSUNNI,
Nýbýlavegi 14,
200 Kópavogi,
fyrir 5. mars næstkomandi.
Hvens vegna á
PRESSUNNI ?
ÞÚ LEST PRESSUNA MEÐ MORGUNKAFFINU
t Þú færð blaðið í bítið á fimmtudagsmorgni, nærð að lesa það áður en þú ferð í vinnuna
og ert manna best inni í málum í morgunkaffinu.
ÓKEYPIS SMÁAUGLÝSINGAR
• Þú færð birtar smáauglýsingar í PRESSUNNI þér að kostnaðarlausu.
Þú þarft aðeins að hringja auglýsinguna inn í síma 64 30 80.
PRESSAN BÝÐUR ÞÉR í MAT
• Nöfn tveggja áskrifenda eru dregin út mánaðarlega og þeim boðið í mat
á völdu veitingahúsi ásamt maka.
HAPPDRÆTTIÁSKRIFENDA
• Nöfo áskrifenda eru sett í pott og dregið úr honum 1. júní og
1. desember. Glæsilegir vinningar eru í boði og verða þeir kynntir síðar.
VERÐLAUN FYRIR FRÉTTAHAUKA
• Þeir áskrifendur sem hafa bestu ábendingarnar um fréttir verða
Áskrifendur
• Hringið til okkar og látið okkur vita hvernig við getum bætt þjónustuna.
Við hlustum — og hlýðum.
' 700 kr. á mánuði ef greitt er með EUROA/ISA/SAMKORT en
Hringið ísíma 64 30 80 eða sendið símbréf64 31 90