Pressan - 01.04.1993, Blaðsíða 12

S KOÐA N I R
1 2 PRESSAN
J
Fimmtudagurínn 1. apríl 1993
PRESSAN
Útgefandi Blaðhf.
Ritstjóri Gunnar Smárí Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
STJÓRNMÁL
Kerfiskonur á krossgötum
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingan
Nýbýlavegi 14-16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
Hrafns/Heimis-
málið
í PRESSUNNI er í dag fjallað um forsögu uppsagnar Heimis
Steinssonar útvarpsstjóra á Hrafni Gunnlaugssyni dagskrár-
stjóra og afleiðingar hennar. Eins og við er að búast, þegar þessir
tveir menn komast í hár saman, er allt sem tengist málinu kostu-
legt. Persónur þeirra tveggja verða ekki greindar frá málinu og
uppákoman væri óhugsandi með öðrum mönnum í aðalhlut-
verki.
Það er ekki ástæða til að velta því fyrir sér á þessum vettvangi
hversu hæfir eða óhæfir þeir Heimir og Hrafn eru til að sinna
þeim störfum sem þeir voru ráðnir til. Hins vegar er vert að velta
fyrir sér hvers vegna þetta mál fer jafnilla í Sjálfstæðisflokkinn og
raun ber vitni. Það kemur fram í PRESSUNNI í dag að sterkar
raddir eru uppi um það innan flokksins að menntamálaráðherra
losi sig einfaldlega við Heimi.
Þrátt fyrir að ætla mætti að sjálfstæðismenn væru almennt
fylgjandi einkavæðingu Ríkisútvarpsins er svo ekki. Skiptir þá
engu þó að sterkustu rökin fyrir ríkisreknu útvarpi séu í raun
fallin. Þrátt fyrir að stórkostlegum fjármunum hafi verið varið til
að halda úti menningarlegri dagskrá á Rás 1 hefur starfsmönn-
um hennar ekki tekist að ná eyrum landsmanna. Skírskotanir til
BBC eru því marklausar. Fólk hlustar á BBC, öfugt við dagskrá
ríkisstarfsmannanna í Efstaleiti. Það er fráleitt að verja pening-
um til að bæta dagskrá sem enginn hlustar á.
Afstaða Sjálfstæðisflokksins til Ríkisútvarpsins markast hins
vegar ekki mikið af góðum rökum eða slæmum. Hingað til hafa
þeir haldið í grundvallarhugmyndina um að það sé álíka fárán-
legt að ríkið reki sjónvarps- og útvarpsstöð og ef það ræki dag-
blað. En flokkurinn hefur hins vegar ekkert gert til að ýta á eftir
einkavæðingu Ríkisútvarpsins. Ástæðan er sú að hann hefur
ekki séð ástæðu til, þar sem honum hefur tekist að koma sínum
mönnum að í flestar lykilstöður innan stofnunarinnar. Og eins
og um önnur ríkisfyrirtæki er Sjálfstæðisflokkurinn ánægður
með ríkisrekið útvarp ef hann kemst upp með að stjórna því.
Það er ekki fyrr en það verður hugsanlegt að einhver allaballi eða
framsóknarmaður komist þar í lykilstöðu að flokkurinn dustar
rykið af einkavæðingarhugmyndum sínum.
Sökum þessa er ekki hægt að segja annað en Hrafns/Heimis-
málið sé gott á sjálfstæðismenn. Báðir eru þeir beint eða óbeint
pólitískt skipaðir af sjálfstæðismönnum þó svo að niðurstaðan
af samskiptum þeirra sé flokknum ekki að skapi.
Það væri mikið gleðiefhi ef þetta farsakennda Hrafn/Heimis-
mál yrði til þess að sjálfstæðismenn kæmu sér upp heilbrigðri
stefnu í einkavæðingu Ríkisútvarpsins og stæðu við hana. Hins
vegar eru ekki miklar líkur til þess, þar sem flokkurinn er hálf-
klofinn enn eftir formannsslaginn fyrir tveimur árum. Síðan þá
hafa öll mál, stór og smá, sjálfkrafa fallið inn í deilu þeirra Þor-
steins og Davíðs. Þess vegna stendur Halldóra Rafhar, formaður
útvarpsráðs, með Heimi Steinssyni, að hún veit að Hrafn Gunn-
laugsson er best auglýsti vinur Davíðs Oddssonar.
Eftir sem áður væri óskandi að þetta mál yrði að korni sem
fyllti mælinn og leiddi til þess að ríkið hætti afskiptum af fjöl-
miðlun og fréttaflutningi.
BLAÐAMENN Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik ÞórGuðmundsson,
Guðrún Kristjánsdóttir, Jón Óskar Flafsteinsson útlitshönnuður,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Karl Th. Birgisson,
Kristán Þór Árnason myndvinnslumaður, Sigríður H. Gunnarsdóttir
prófarkalesari, Telma L. Tómasson.
PENNAR Stjórnmál: Árni Páll Árnason, Einar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hreinn Loftsson, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson,
Óli Björn Kárason, Ragnhildur Vigfúsdóttir, össurSkarphéðinsson.
Listir: Gunnar Árnason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp,
Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: ODDI
Kvennalistinn er nú um það
bil tíu ára. Ferillinn hófst á
sterkri áherslu á jafnrétti og
hagsmuni barna ásamt baráttu
gegn hinu karlstýrða valdakerfi
og fyrir bættu siðferði í stjórn-
málum. Hagfræði hinnar hag-
sýnu húsmóður sem ekki eyddi
um efhi frani átti að vera leiðar-
ljós við stjórn efnahagsmála.
Konur áttu að geta átt pólitíska
samstöðu á grundvelli kynferð-
isins eins, reynsluheimurinn
væri einn og hinn sami á Arnar-
nesinu og í kjallaraholunum.
Undir ómuðu margir tónar ætt-
aðir frá jafnólíkum aðilum og
Rauðsokkahreyfingunni og Vil-
mundi Gylfasyni.
í nýútkominni Heimsmynd
er að finna athyglisverða úttekt
á Kvennalistanum, auk þess
sem Mörður Árnason skrifaði
góða grein um sama efni hér í
blaðið fyrir stuttu. í báðum
þessum greinum er að finna
staðfestingu þess að goðsögnin
um málefnalega samstöðu á
grundvelli kynferðis er hrunin.
Erfið mál eins og afstaðan til
Evrópu og GATT hafa sett mark
sitt á flokkinn og starf þing-
mannanna. Innan Kvennalist-
ans hafa líka gert vart við sig all-
ir hinir hefðbundnu sjúkdómar
stjórnmálaflokksins; öfundin og
afbrýðin, valdatogstreitán og
sundurlyndið.
En það er ekki bara þetta sem
hefur breyst. Stefna Kvennalist-
ans í helstu málum er ekki leng-
ur stefna sem býður nýjar
lausnir, heldur er í besta falli
moðsuða hins óbreytta ástands.
Kvennalistinn er ekki bara orð-
inn stjórnmálaflokkur, með öllu
sem því fylgir, heldur flokkur
sem boðar á fjölmörgum svið-
um óbreytt ástand. Semsagt
orðinn varðhundur valdsins,
eins og eitt sinn var sagt. Þetta
er sérstaklega áberandi í at-
vinnumálunum, einu erfiðasta
úrlausnarefni okkar nú um
stundir. Þessu hefur svo aftur
fylgt að stefnan er morandi í
mótsögnum, eins og yfirleitt
verður um stefnu umbótahreyf-
inga sem hætta að vilja breyt-
ingar. Tökum nokkur dæmi:
I sjávarútvegsmálum hefur
Kvennalistinn lagst gegn núver-
andi kvótakerfi og þó af enn
meiri hörku gegn hugmyndum
um kvótaleigu. Rökin fyrir
þeirri afstöðu virðast þau helst
að kvótaleiga geti leitt til
byggðaröskunar sem bitni á at-
vinnuþátttöku kvenna og leiði
til þess að verðmæti fari for-
görðum.
f iðnaðarmálum hafa Kvenn-
alistakonur lagt áherslu á smá-
iðnað en barist gegn stóriðju á
þeim forsendum meðal annars
að stóriðja sé hættuleg um-
hverfmu og að störfin sem
skapist með stóriðjufram-
kvæmdum séu einkum karla-
störf.
Hvergi eru mótsagnirnar
samt jafnáberandi og í afstöðu
Kvennalistans til landbúnaðar-
mála. Kvennalistinn hefur af
miklum móð staðið varðstöð-
una um óbreytt landbúnaðar-
kerfi. Rökin fyrir því hafa virst
byggjast á því að verja þurfi at-
vinnu þeirra kvenna sem starfa í
landbúnaði auk almennra þjóð-
ernissjónarmiða, þ.e. að það sé í
anda hugmyndafræði hinnar
hagsýnu húsmóður að nýta
landið og gæði þess. Þessi af-
staða vekur í sjálfu sér fleiri
spurningar en hún svarar. Er
ekki hægt að hlú að atvinnu-
möguleikum kvenna í landbún-
aði án þessa fokdýra landbún-
aðarbákns? Stendur það í
mannlegu valdi að koma í veg
fyrir fækkun starfa í landbún-
aði? Kvennalistinn hefur haft
mörg góð orð um nauðsyn þess
að þriðji heimurinn fái til þess
möguleika að brauðfæða sig.
Allir hagfræðingar sem ná máli
eru sammála um að ein helsta
orsökin fyrir viðvarandi hungri
í þriðja heiminum sé sú siðlausa
landbúnaðarpólitík sem rekin
hefur verið í V-Evrópu, þar sem
ríkustu þjóðir heims sóa fé til að
halda gangandi óarðbærum
Jandbúnaði og koma þannig í
veg fyrir svo tí öll milliríkjavið-
skipti með landbúnaðarafurðir.
Hvernig getur Kvennalistinn,
með vísan til þessa, réttlætt
stuðning sinn við íslenska land-
búnaðarkerfið, sem er einna
dýrast þessara kerfa og án efa
fjandsamlegast milliríkjavið-
skiptum með landbúnaðaraf-
urðir? Talsmenn stefnu
Kvennalistans í EES-málinu út-
máluðu Evrópubandalagið sem
karlstýrt valáakerfi og það var
ein ástæðan fyrir því að berjast
átti á móti öllum samskiptum
við það. f þessu sambandi er
það í sjálfu sér aukaatriði að
Kvennalistinn kaus að þegja
þunnu hljóði yfir hlutum eins
og jafnlaunadómum Dómstóls
Evrópubandalaganna sem taka
flestu því fram sem sést hefur í
íslenskri löggjöf og dómum, en
sú spurning hlýtur að vakna
hvers vegna lanábúnaðarkerfið
fellur ekki í flokk hinna vondu
karlstýrðu valdakerfa. Kann
ástæðan að vera sú að landbún-
aðarkerfið sinnir vel þrengstu
skammtímahagsmunum kjós-
enda í kjördæmum þar sem
þarf innan við 500 atkvæði til að
koma Kvennalistaframbjóð-
anda á þing?
Viðhorf Kvennalistans til at-
vinnumála eru hefðbundin
varðveislusjónarmið og virðast
byggjast á því helst að tryggja
atvinnu kvenna. Það er full
ástæða fyrir þingmenn og félaga
Kvennalistans að velta því fyrir
sér hvort afstaða stjórnmála-
flokks til jafnáleitinna vanda-
mála og við stöndum nú
frammi fyrir í atvinnumálum
„Stefna Kvenna-
listans í helstu
málum er ekki
lengur stefna sem
býður nýjar
lausnir, heldur er í
bestafalli moð-
suða hins óbreytta
ástands. “
eigi að ráðast af einu saman til-
litinu til þess hvernig atvinnu-
þátttöku kvenna er háttað í dag.
Getur slík stefna nokkurn tíma
gefið fullnægjandi svör?
Einstæð móðir í Reykjavík á
lágu taxtakaupi sér hag sínum
væntanlega best borgið með
ódýrri matvöru, jafnvel þótt
breytingar á landbúnaðarkerf-
inu í þá átt að lækka verð bú-
vöru kunni að valda einhverju
atvinnuleysi meðal kvenna í
bændastétt. Stefna Kvennalist-
ans hlýtur að leiða til þess að
vega þurfi hagsmuni þessara
kvenna, hvora gagnvart öðrum,
á einhverri vog, og sú jafhvægis-
list virðist erfið svo ekki sé
meira sagt. Er svonalagað væn-
legt til að komast að einhverri
skynsamlegri niðurstöðu? f
þessu sambandi er nauðsynlegt
að hafa í huga að andstaða
Kvennalistans við breytingar er
ekki bundin við að hefðbundn-
ar kvennastéttir fari illa út úr
mögulegum breytingum. Kon-
ur eru ekki meirihlutinn af
bændastéttinni. Af hverju á þá
kona sem er bóndi frekar að
njóta styrkja til að halda sinni
atvinnu en fiskverkakonan? Og
hvers á iðnverkakonan að
gjalda? Eigum við að segja okk-
ur ffá EFTA-aðild svo við getum
beitt ríkisstyrkjum til að halda
iðnverkakonum í vinnu? Og að
lokum: Gera þessi hringrök það
ekki að verkum að Kvennalist-
inn verður að leggjast gegn svo
að segja allri breytingu á at-
vinnuháttum, þar sem breyting-
um fylgir jú yfirleitt eitthvert at-
vinnuleysi kvenna, rétt eins og
karla? Þýða þessi rök ekki að
Kvennalistinn er í reynd tals-
maður þess að ríkið beiti ávallt
styrkjum til að halda uppi at-
vinnustarfsemi?
Það verður fróðlegt að fylgj-
ast með Kvennalistanum á
næstu árum. Kannski kjósa
þingmenn og félagar í Kvenna-
listanum að halda áfram með
þessa stefnu. Þá verður Ingi-
björg Sólrún sett út úr utanrík-
ismálanefnd næsta haust og
baráttan hert gegn GATT-
samningunum, verði þeir að
veruleika. Kvennalistinn á hins
vegar mikla möguleika. Það má
leiða að því gild rök að Kvenna-
listinn hafi sérstakar forsendur,
einn flokka, til að kokka upp
landbúnaðarstefhu sem bærileg
sátt á að geta náðst um, —
stefnu sem tryggir neytendum
og bændum þann ávinning sem
báðir mundu hafa til lengri tíma
litið af samkeppni í framleiðslu
og sölu á búvörum, ásamt því
■ að taka tillit til réttlátrar kröfu
bænda um eðlilega aðlögun að
nýjum tímum. En þá þarf líka
að setjast niður og pæla.______
Höfundur er lögfræðingur i
utanrikisráðuneytinu.
6c^
ALIT
MAGNÚS KARVEL JÓHANNES JÓHANNES JÓHANNES
PÉTURSSON PÁLMASON GUÐNASON JÓNSSON GUNNARSSON
Lœkkun matarskatts sem kjarabót
Magnús Pétursson, ráðu-
neytisstjóri fjármálaráðu-
neytisins: „Lækkun virðis-
aukaskatts á matvæli eða brýn-
ar nauðsynjar er umdeilanleg
ákvörðun. Á annan bóginn
mundi það fela í sér almenna
lækkun framfærslukostnaðar
heimilanna, eins og ýmsar aðr-
ar skattbreytingar gætu gert. Á
hinn bóginn verður að hafa í
huga að lækkun virðisauka-
skatts er tæpast ásættanleg
ákvörðun verði hún til þess að
veikja stöðu ríkissjóðs, sem
veik er fyrir. Vandséð er um
hvaða skatta samstaða gæti
náðst til að vega upp á móti
tekjutapinu sem slík lækkun
fæli í sér. Einnig þarf að leggja
áherslu á að fyrir skatteftirlit er
ekki skynsamlegt að taka upp
tveggja þrepa skatt, þar sem
matvæli yrðu í lægra þrepi en
önnur skattskyld starfsemi í
öðru hærra. Þetta mundi óefað
veikja möguleika manna til
skatteftirlits. Yrði ákvörðun
tekin um lækkun virðisauka-
skatts kæmi fremur til álita að
lækka almenna hlutfallið."
Karvel Pálmason, fyrrum
þingmaður og verkalýðs-
leiðtogi: „Á sínum tíma var ég
einn harðasti baráttumaðurinn
gegn svonefndum matarskatti.
Lækkun hans yrði tvímælalaust
kjarabót, þ.e. ef annað hækkar
ekki’á móti. Það er ekki vafi á
því að þetta teldist þá stórvægi-
legt atriði, gagnvart því að ekki
kæmi til launahækkana, en þá
þyrfti einnig virkt eftirlit til að
tryggja að lækkun skattsins
kæmi örugglega ffam í verðlag-
inu. Um leið minni ég á að
stjórnvöld hafa áður lofað
hækkun persónuafsláttar, en
Iítið hefur verið um efridir.“
Jóhannes Guðnason
Dagsbrúnarmaður: „Ég er
alltaf ánægður með lækkun, en
ekki á þennan hátt, samnings-
bundið sem kjarabót. Það er
nefnilega talsverð hætta á að
það kæmi ekki fyllilega fram í
verðlaginu. Það er hætta á því
að það verði „blöffað" og því
líst mér ekki á þessa leið og er
almennt ekkert ýkja tilbúinn að
semja við ríkisvaldið, sem hef-
ur svikið hvað eftir annað. Það
er víst lítill grundvöllur fýrir al-
mennum kauphækkunum og
því vildi ég sjá hluti eins og
hækkun persónuafsláttarins og
þak á launabilið með því að
takmarka launahækkanir við
t.d. 200 þúsund á mánuði.“
Jóhannes Jónsson, kaup-
maður í Bónus: „Því fyrr því
betra. Það er vissulega sitthvað
til í því að hagkvæmast sé að
hafa virðisaukaskattinn hinn
sama á öllu og æskilegra þá að
lækka hann yfir línuna, en ef
þetta er talin fær leið er ég mjög
fylgjandi henni. Hins vegar er
tómt mál um það að tala að
fara með matarskattinn í núll-
ið, það kæmi örugglega niður á
fólki á öðrum sviðum. Afstaða
mín endurspeglar ekki fýrst og
ffremst stöðu mína sem búðar-
eiganda; hagsmunir mínir og
viðskiptavina minna fara hér
saman í einu og öllu.“
Meðal þ ess sem nefnt hefur
verið i kjaraviðræðum sem
leið til að auka kaupmátt í
stað beinna launahækkana
erað lækka virðisaukaskatt
ámatvörum.
Jóhannes Gunnarsson,
formaður Neytendasamtak-
anna: „Mjög fylgjandi þeirri
leið. Matvæli eru hér seld á afar
háu verði, lífskjör hafa versnað
og líklega eiga þau eftir að
versna enn. Um leið er það
barnafólkið, sem er að fjár-
magna húsakaup á háum vöxt-
um, sem þarf að eyða mestu í
nauðþurftirnar. Matvæli á ekki
að skattleggja yfirhöfuð, en ég
mundi fagna því sem fyrsta
skrefi ef skatturinn færi niður í
14 prósent, eins og ég hef heyrt
talað um. Ef ríkissjóður þarf að
bæta sér upp tekjumissi vegna
þessa get ég bent á leiðir sem
ítrekað hefur verið bent á: Fjár-
magnstekjuskatt og hátekju-
skatt.“
4
i